Rusça ve Türkçe Deyimlerde Millî Kültürel Kodlar

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 31, 65 - 76, 30.11.2022

Sonnur Aktay

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1167817

Cited By: 1

Öz

Deyimler toplumların kültür unsurlarıdır ve bir dilin anlatım zenginliğini ifade ederler. Kültür aktarımında o topluma ait kadim değerler, millî gelenek ve görenekler, yaşam biçimi büyük önem taşır. Bu bağlamda dilin zenginliklerini sunan, az sözle farklı olay ve durumları anlatabilen kalıp sözlerin başında deyimler gelmektedir. Rusça ve Türkçeye kültürden beslenerek oluşturulmuş, anlatımı güzelleştiren, zenginleştiren ve kuvvetli kılan çok sayıda deyim girmiştir. Tarihsel olaylar, durumlar, yaşanmışlıklar, örf ve âdetler, gelenek-görenekler ile birlikte inançlar ve ritüeller deyimlerde yansımasını bulmuştur. Bu çalışmada Rus ve Türk millî kültürüne ait unsurlar, deyimler üzerinden kültürdilbilimsel bağlamda karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Zaman içerisinde değişen kültürel olgular deyimlerin de anlamının değişmesine sebep olabilmektedir. Bu sebeple sadece günümüze kadar hem biçim hem de anlam bakımından korunmuş deyimler dışında zamanla farklılığa uğrayan deyimlerden de örnekler sunulmuştur. Kültürdilbilim XX. yüzyılın sonunda ortaya çıkmış, dil ve kültür etkileşimini inceleyen bir bilim dalıdır. Kültürdilbilimin araştırma sahası, kültürel bilgileri taşıyan ve aktaran dil ile halka özgü maddi ve manevi değerlerdir. Kültürdilbilimsel çözümlemelerle bir topluma özgü düşünce biçimi, kadim değerler, inançlar, gelenekler gibi özellikler açığa çıkarılır. Kültürdilbilimin temel amacı farklı etnik grupların kültürlerini, karşılaştırmalı açıdan oldukça zengin kaynaklar sağlayan kültürel, millî-psikolojik ve mitolojik yönelimlerini ve de yaşam tarzlarını dil birimleri aracılığıyla ortaya çıkarmaktır. Bu bağlamda kültürdilbilimin dil birimleri üzerindeki etkisi düşünülerek son dönemde dil araştırmalarında sıklıkla karşılaşılan bu disiplinin oluşumu, gelişimi ve deyim incelemelerindeki rolüne değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rusça ve Türkçe deyimler, millî kültür, toplum, kültürdilbilim, karşılaştırmalı çözümleme.

National And Cultural Codes in Russian and Turkish Idioms

Öz

Idioms are cultural elements of societies and express the richness of expression of a language. Ancient values, national customs and traditions, and lifestyle of a society are of great importance in cultural transmission. In this regard, idioms are the primary ones of the formulaic expressions, which introduce the language diversity, and have the ability to express different events and circumstances through concise saying. A great number of idioms that are generated by feeding off the culture, and that improve, enrich, and at the same time, sustain the expression are included in both Russian and Turkish. Beliefs and rituals find their reflections in idioms along with the historical events, circumstances, true life experiences, manners, customs and traditions. In this study, elements of the Russian and Turkish national culture have been discussed through idioms in a comparative way within the context of cultural-linguistics. Ever-changing cultural facts may cause some changes in the meaning of the idioms. Therefore, some examples of idioms, which has become different in the course of time, have been demonstrated in the study as well as the idioms that have been protected in terms of form and meaning up to the present. Cultural-linguistics is a science that emerged at the end of the XX century and analyzes the interaction between language and culture. The research area of cultural-linguistics is the language that collects and transmits cultural information and the material and moral values peculiar to the people. Features such as the way of thinking, ancient values, beliefs, and traditions peculiar to one society are revealed through cultural-linguistic analyzes. In this regard, the formation, development, and role of this discipline, which has been frequently faced in language studies recently, in idiom analyzes have been mentioned by taking into consideration the effect of cultural-linguistics on language units.

Anahtar Kelimeler

Russian and Turkish idioms, national culture, society, cultural-linguistics, comparative analysis.

Kaynakça

• AKSOY, Ömer Asım (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılap.
• AKTAY, Şekip (2016). “Rusça ve Türkçe Deyimlerde ‘Hayvan’ Motifi: Kültürdilbilimsel Bir İnceleme”, XXI. Asrın Penceresinden Medeniyet ve Kimlik Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Bakü: Hazar Üniversitesi Yayınları, 62-67.
• ALEFİRENKO, Nikolay Fyodoroviç (2010). Lingvokulturologiya. Tsennostno-Smıslovoye Prostranstvo Yazıka: Uçebnoye posobiye, Moskva: Nauka, 2010.
• ALİMJANOVA, Gauhar Muktaşevna (2016). Karşılaştırmalı Kültürdilbilim. Dil-Kültür-İnsan, (Çev.: Şekip Aktay, Seyhan Uçar), Ankara: Gazi.
• ALYILMAZ, Semra (2009). “Maslenitsa ve Nevruz Bayramları Arasındaki İlişki”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:2/7, 29-54.
• ANTİPOV, Georgiy Aleksandroviç vd. (1989). Tekst kak yavleniye kulturı, Novosibirsk.
• BASKO, Nina Vasilyevna (2015). Russkiye frazeologizmı v situatsiyah. Uçebnoye posobiye po russkoy frazeologii i razvitiyu reçi, Russkiy yazık.
• BERBER, Oktay (2009). “Türk Kültüründe Eğlence ve Birlik Unsuru Olarak Düğünler”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10, 1-11.
• DAL, Vladimir İvanoviç (1863-1866). Tolkovıy slovar Dalya onlayn. http://slovardalja.net/dal.php
• DOHMAN, Ümmügülsüm (2018). “Söz Mirasının Koruyucusu: D. N. Uşakov”, Bilim ve İnsan. Şahsiyetini İnşa Edenler, (Editörler: Z. B. Özer, F. Yapıcı, Ş. Aktay), Ankara: Gazi,179-193.
• ENVERİ, Ekber (2018). “Türk Yaratılış Mitlerinde Toprak”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 24, 91-99.
• GÖMEÇ, Sadettin Yağmur (2006). Türk Kültürünün Ana Hatları, Ankara: Akçağ.
• GÜLÜM, Kamile ve BOZ, Mustafa (2011). “Doğa Üzerine Söylenmiş Türk Dünyası Ortak Atasözlerinin Coğrafi Analizi (Kırgızistan-Türkiye Örneği)”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı:24, 354-369.
• GÜVENÇ, Bozkurt (2002). İnsan ve Kültür, İstanbul: Remzi.
• İVANOVA, Margarita (2018). Otrajeniye russkoy natsionalnoy kulturı vo frazeologizmah, Masterskaya rabota, Universitet Turku, Otdeleniye yazıkov i perevoda.
• KARAAĞAÇ, Günay (2013). Dilbilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KRASNIH, Viktoriya Vladimirovna (2002). Etnopsiholingvistika i lingvokulturologiya, Moskva: Gnozis.
• LİHAÇEV, Dimitri Sergeyeviç (2000). Russkaya kultura, Moskva: İskusstvo.
• MASLOVA, Valentina Avraamovna (2004). Lingvokulturologiya, Moskva: Akademiya.
• MİHELSON, Morits İlyiç (1904). Bolşoy tolkovo-frazeologiçeskiy slovar, M.: ETS.
• MOKİYENKO, Vladimir Mihayloviç vd. (1998). Slovar russkoy frazeologii. İstoriko-etimologiçeskiy spravoçnik, Spb.: Flio-Press.
• ŞANSKİY, Nikolay Maksimoviç vd. (2001). Şkolnıy frazeologiçeskiy slovar russkogo yazıka: znaçeniye i proishojdeniye slovosoçetaniy, M.: Drofa.
• TDK. (2019). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TELİYA, Veronika Nikolayevna (1999). “Osnovnıye postulatı lingvokulturologii”, Filologiya i kultura: Materialı mejdunarodnoy konferentsii, Tambov, 13-15.
• TOPALOĞLU, Ahmet (2019). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Dergâh.
• UŞAKOV, Dimitriy Nikolayeviç (1935-1940). Tolkovıy slovar russkogo yazıka / Pod. red. Uşakova, M.: OGİZ.