Şor Türklerinin Atasözleri

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 31, 197 - 214, 30.11.2022

Semih Babatürk

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1172485

Öz

Günümüzde kaybolma sürecinde olan diller arasında yer alan Şor Türkçesi Güney Sibirya topraklarında yaşayan yerli halk tarafından kullanılmaktadır. 20. Yüzyılın başlarında yazı dili olarak kullanılmış olsa da günümüzde sadece konuşma dili olarak kullanılan Şor Türkçesi büyük ölçüde Rusçanın etkisinde kalmıştır. Çünkü Şor Türklerinin yaşadıkları bölgede Rusça her alanda çok aktif bir şekilde kullanılan dildir. Hatta yeni nesillerin anadili de maalesef Rusça olmuştur. Şorca gençler arasında ikinci dil durumundadır. Bazı gençler tarafındansa hiç bilinmemektedir.
Atasözü, bir halkın manevi kültürünü, edinilen hayat tecrübesini, kültürel değerlerini, inançlarını yansıtan özel kalıp ifadelerdir. Şor Türkçesi de bu bakımdan zenginlik gösterir. Şor kültürü ve Şor dilinin söz varlığını atasözlerinde görmek mümkündür. Günümüz Türk toplulukların atasözleri üzerine pek çok bilimsel çalışma yapılmıştır. Şor Türklerinin atasözleri ile ilgili kapsamlı bir inceleme bulunmamaktadır. Çalışmada Şor Türkçesinde kullanılmakta olan atasözleri konu bakımından tasnif edildikten sonra anlam ve işlev açısından incelenmiştir. Bu atasözlerinin Türkiye Türkçesi karşılıkları parantez içinde verilmiştir. Ayrıca Şor atasözleri ile Türkiye Türkçesindeki atasözleri yapı ve anlam açısından karşılaştırılarak özellikle anlam açısından benzer olanlar belirlenmiştir.
Farklı yazılı kaynaklardan derlediğimiz Şor atasözlerini kapsamlı bir şekilde inceleyerek Şor halkının unutulmaya yüz tutan kültürü, gelenek görenekleri, dünya görüşü, düşünce yapısı hakkında çok değerli bilgiler elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şor Türkleri, atasözü, anlam, işlev, kültür

Shor Turkic Proverbs

Öz

Shor Turkic is one of the languages that is in danger of disappearing and spoken by indigenous peoples living in the territory of Southern Siberia. Despite the Shor written language was first used at the beginning of the XX century, nowadays it is used only in colloquial speech due to the Russian influence. The regions where Shors currently reside was completely Russified under the Russian influence. Unfortunately, the young generation is not proficient in their native language. So, some Shor Turks use the Shor language as the second language, but the rest do not speak at all.
A proverb is a type of a special set of phrases that carry spiritual and cultural values acquired through life experiences, cultural significance, and beliefs. Shor Turkic is relatively rich in this respect. In the proverbs it is possible to find the elements of the Shor culture and language. Many researches on proverbs have been carried out among modern Turkic communities. However, there is no detailed study on this particular topic. This article is focused on the classification of Shor Turkic proverbs and analysis of their meanings and functions. The Turkish equivalents of these proverbs were provided in brackets. Also, the Shor Turkic and Turkish proverbs with similar structures and meanings have been identified and compared.
Through the detailed study of the Shor proverbs that have been compiled from different sources, we could obtain the valuable information related to the culture, customs, traditions, worldview, and thought of Shor Turks that are becoming endangered.

Anahtar Kelimeler

Shor Turks, proverb, meaning, function, culture

Kaynakça

• AÇA, Mehmet (2011). Tıva Atasözleri. Karadeniz, Yıl 3, Sayı: 12, s. 29-50.
• AKSOY, Ömer Asım (1984). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1. Atasözleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
• ARÇIN, S. Mehmet (2013). Tıva Türklerinin Atasözleri. Folkloristik Prof. Dr. Süleyman T. Kayıpov Armağanı, 304-319.
• ARIKOĞLU, Ekrem (2007). Tuva Türkleri Atasözleri. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi, 8. c. Ankara: AYK AKM Başkanlığı Yayınları: 257-262.
• AZMANOĞLU, Mesut (1999). Türk Dünyası Atasözleri. İstanbul: Turan Kültür Vakfı Yay.
• BABATÜRK, Semih (2016). Şor Türkçesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. KTMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 26-27.
• BAĞCI, Atilla (2020). Şor Türkleri Atasözlerinde Hayvan Kültü. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (50) , 319-346.
• CENGİZ, Mikail (2016). Teleüt Atasözlerinden Seçmeler I. Türkbilig, (32), 131-140
• Ceylan, Emine (1996). Çuvaş Atasözleri ve Deyimleri. Çuvaşça-Türkçe/Türkçe-Çuvaşça Sözlük,, Ankara: Simurg.
• ÇAKMAK, Cihan (2015). Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde Bulunan Benzer Atasözleri. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , (7) , 177-189
• ÇELİK, Şavk Ülkü (2000). Kırgız Atasözleri, Ankara: TDK Yay.
• ÇİSPİYAKOV, E. F. (2004). Yazık, İstoriya, Kultura Turkov Yujniy Sibiri Kemerova s. 7-13.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: AYK AKM Başkanlığı Yay.
• ÇUDAYAKOV, A. İ. (2008). Duhuvnaya Şoriya. Şorskiy Folklor м Zapisyah i İz Arhiva Professora A. İ. Çudoyakova, Kuzbass Yayınları, Kemerovo.
• DIRENKOVA, N. P. (1940). Şorskiy Folklor. Moskova-Leningrad.
• DİLEK, İbrahim (1996). Altay Türklerinin Ata Sözleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 1, 107-120.
• DOĞAN, Levent (2020). Türkmen Atasözlerinde Meslek Adları. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (2), 648-664.
• DURMUŞ, Oğuzhan (2018). Türkçede Aykırı Atasözleri. Türkbilig, (36), 29-40.
• GÜL, Bülent (2003). Moğol Atasözleri. Türkbilig, 2003/5: 45-64.
• GÜL, Bülent (2010). Moğol Atasözleri Dil Araştırmaları 01. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• GÜNGÖR, Ahmet ve Cailova, G. Asel (1998). Türkçe Açıklamalı Kırgız Atasözleri. Ankara: Engin Yay.
• ILGIN, Ali (2016). Tofa Karagas Türklerinin Atasözleri. Türkbilig, (32), 115-130
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (2007). Saha Türklerinin Atasözleri / İnceleme-Metin. Ankara: Nobel Yay.
• KÜRENOV, Sapar ve Gümüş, Muhittin (1995). Türkçe Açıklamalı Türkmen Atasözleri. Ankara: Engin Yay.
• MUSAOĞLU, Mehman ve Gümüş, Mutittin (1995). Türkçe Açıklamalı Azerbaycan Atasözleri. Ankara: Engin Yay.
• ÖLMEZ, Mehmet (2009). Tuva Atasözlerinden Seçmeler. Sibirische Studien, B4, N1. Göttingen&İstanbul: 51-128.
• ÖZTOPÇU, Kurtuluş (1992). Uygur Atasözleri ve Deyimleri. İstanbul: DTV Yay.
• PEKACAR, Çetin. (2006). Kumuk Türklerinin Atasözleri İnceleme-Metin-Dizinler. Ankara: Meyil Mat.
• TANNAGAŞEVA, N. Kurpeşko, N. ve Akalın, Ş. Haluk (1995). Şor Sözlüğü. Adana: Türkoloji Araştırmaları.
• TAYMAS, A. Battal (1968). Kazan Türkçesinde Atasözleri ve Deyimler. Ankara: TDK Yay.
• Türkçe Sözlük. TDK Yayınları, Ankara: 1998, s. 155.
• YOLDAŞEV, İbrahim ve Gümüş, Muhittin (1995). Türkçe Açıklamalı Özbek Atasözleri. Ankara: Engin Yay.
• ZEYNEŞ, İsmail ve Gümüş, Muhittin (1995). Türkçe Açıklamalı Kazak Atasözleri. Ankara: Engin Yay.