Functions of the +lX Suffix in Turkmen

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 32, 175 - 185, 30.05.2023

Maral Töre

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1190827

Öz

The present study focuses on the most common Turkmen construction suffix +ly/+li and the conjunction bilen. The functions of the suffix +ly/+li were tried to be determined from the analysed works. While the suffix is discussed in terms of its functions and derivational power, the morphosymantic and morphophonological features of the suffix are also examined. In addition, attention was drawn to -ly/-li, which is found at the end of some nouns and looks like a +ly/+li suffix, but in fact acts as a conjunction in the sentence. -ly/-li is a shortened form of the conjunction bilen, which can be written adjacent to the end of some nouns. However, this is not a common situation. In order to show the differences between -ly/-li (>bilen) and the construction suffix +ly/+li, examples of the same word are preferred. The examples and the sentences in which the examples occur are given together with the transcribed form and Turkey Turkish.

Anahtar Kelimeler

Turkmen, Noun Construction Suffix, Function, Conjunction.

Türkmencede +lX Ekinin İşlevleri

Öz

Elinizdeki çalışmada, Türkmencenin en işlek yapım eki +ly/+li ve bilen bağlacı üzerinde durulmuştur. Taranan eserlerden +ly/+li ekinin işlevleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ekin işlevleri ve türetim gücü açısından ele alınırken aynı zamanda ekin morfosemantik ve morfofonolojik özellikleri incelenmiştir. Bununla birlikte bazı isimlerin sonundan bulunan ve +ly/+li yapım eki gibi görünen aslında ise cümlede bağlaç görevinde olan –ly/-li’ye dikkat çekilmiştir. –ly/-li, bilen bağlacının bazı isimlerin sonuna bitişik yazılabilen kısaltılmış biçimidir. Ancak bu yaygın bir durum değildir. Yazıda –ly/-li (>bilen) ve yapım eki olan +ly/+li arasındaki farkları gösterebilmek için aynı kelime örnekleri tercih edilmiştir. Örnekler ve örneklerin geçtiği cümleler transkripsiyonlu biçimi ve Türkiye Türkçesiyle birlikte verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkmence, İsimden isim yapım eki, İşlev, Bağlaç.

Kaynakça

• ATANİYAZOV, Soltanşa (1999). “Türkmen Boylarının Geçmişi, Yayılışı, Bugünkü Durumu ve Geleceği”. bilig-10/Yaz’99:1-32.
• _______ (2004). Türkmen diliniň sözköki (Etimologik) sözlügi. Aşgabat: Miras. AZYMOW, Pygam (1960). Häzirki zaman türkmen dili. Aşgabat: TDU.
• AZYMOW, Pygam; SOPYÝEW, G; GÖÑÑÄÝEW, Ý; WEÝİSOW, B; ZİÝÝEW, N (2011). Türkmen dili I-II. Aşgabat: Türkmen döwlet neşirýat gullugy.
• BANGUOĞLU,Tahsin (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yay.
• BASKAKOW, N.A.; HAMZAÝEW, M.Ý;ÇARYÝROW, B(1970). Türkmen Diliniň Grammatikasy (I.Bölüm Fonetika we Morfologiýa). Aşgabat: Ylym Neşirýaty.
• BAÝJANOW, B; PETJİKOWA, M (2014). Häzirki zaman türkmen dili (Morfologiýa). Aşgabat: TBM, TYAMADEİ, DAATMDDİ.
• ERDEM, Mevlüt (2011). “Türkçede Çekim ve Yapım Eklerinin Özellikleri ve Sınırları”. Bilig,Yaz 2011/Sayı 58: 71-90.
• ______ (2014). “Türkçede çekim ve türetim morfolojisi ve sözlüklere yansıması”. Turcology and Linguistics – Éva Ágnes Gsató Festschrift, Ankara: Hacettepe Üniversite Yay.
• ______ (2016). “Türkçede Türetkenlik ve Türetkenliği Ölçme Yöntemleri”. Türkbilig, 2016/32: 169-180. ERGİN, Muharrem (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• ESENMEDOWA, Amangül (2010). Häzirki zaman türkmen dili (Morfologiýa. Aşgabat: TBM ve MATDU.
• VON GABAİN, Annamarie (1988). Eski Türkçenin Garmeri (Çev. M. Akalın). Ankara: TDK.
• GTDSS Gadymy türkmen diliniň saýlama sözlügi (2004). (Haz. M. Söýegow, S. Güjükow, G. Ballyýew). Aşgabat: TMGİ.
• HANSER,Oskar (2003). Türkmence Elkitabı (Çev. Z. K. Ölmez). İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:17.
• HZTD Häzirki zaman türkmen dili (Morfologiýa) (2015). Aşgabat: Türkmen döwlet neşirýat gullugy.
• JOHANSON, L., CSATO, É.Á (1998). The Turkic Languages. London and New York.
• KONONOV, A.N (1956). Grammatika Sovremennogo Tureskogo Literaturnogo Yazıka. Moskva/Lelingrad: SSSR.
• KORKMAZ, Zeýnep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yay.
• SEREBRENNİKOV, B.A; GADJİEVA N. Z (2018). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırılmalı Tarihî Grameri (Çev. T. Hacıyev, M. Öner). Ankara: TDK Yayınları.
• TDS Türkmen diliniň sözlügi (1962). (Haz. M.Ý. Hamzaýew, S. Altaýew, G. Ataýew, G. Açylow, W. Mesgudow, A. Mertgeldiýew). Aşgabat: Türkmenistan SSR Ylymlar akademiýasy.
• TDG Türkmen Diliniň Grammatikasy (Morfologiýa). (1999). (Haz. A.Borjakow, M.Saryhanow, M.Söýegow, B.Hojaýew, S.Ärnazarow). Aşgabat: Ruh Neşirýaty.
• TÖRE, Maral (2021). Türkmencenin Türetim Morfolojisi. Doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Anabilim Dalı.