Eski Uygurcada Sözcüksel Karşıtlıklarla Üretilen Metaforik Yapılar

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 33, 51 - 69, 28.11.2023

Kenan Azılı

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1333360

Öz

Dillerdeki duyu ilişkilerinden biri olan karşıtlık, genellikle birbirine zıt veya ters anlam alanına sahip sözcük çiftleri arasında kurulan kavramsal bir ilişkidir. Dil-beyin sistemleri içerisinde, psikoloji ve dil öğretimi gibi alanlarda kimi kavramların karşıtları ile birlikte kullanılması, kavramlar/anlamlar arasındaki karşıtlık ilişkisinin çok farklı bilişsel ve metaforik değerlere sahip olduğunu göstermektedir. Daha ziyade sözcüksel ve anlamsal düzeyde odaklanılan karşıtlık ilişkileri; paradoks, oksimoron ve antonim gibi üst başlıklarda değerlendirilen bir mesele olarak dilbilim çalışmalarında da güncelliğini korumaktadır. Evrensel çalışmalardan elde edilen sonuçlara göre, Türklük Biliminde “ikilemeler” içerisinde değerlendirilen antonimlerin, oldukça farklı kavramlara karşılık geldiği görülmektedir. “Düzenli karşıtlıklar” adıyla tanımlanan bu karşıtlık ilişkileri aynı zamanda söylemi ilgilendiren bir kavram dünyasını ortaya çıkarmaktadır. Bu makalede, “düzenli karşıtlıklar” olarak nitelendirilen kimi antonim biçimlerinin Eski Uygur metinlerindeki örnekleri değerlendirilerek işaretledikleri kavram alanları tespit edilecektir. Bu çerçevede, ele alınan antonim örnekleri bazı sınıflandırmalara tabi tutularak tipolojik ve evrensel değerleri irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Karşıtlık, Düzenli Karşıtlıklar, Eski Uygurca

Destekleyen Kurum

--

Proje Numarası

--

Teşekkür

--

Metaphoric Forms Derived from Lexical Contrasts In Old Uyghur

Öz

Contrast, which is one of the sense relations in languages, is a conceptual relation usually established between word pairs that have oppositeness or opposite meanings. The use of some concepts with their contrasts in language-brain systems, in fields such as psychology and language teaching, shows that the oppositional relationship between concepts/meanings has very different cognitive and metaphorical values. Contrast relations, which are more focused on the lexical and semantic level; as an issue evaluated under the headings of paradox, oxymoron and antonym, maintains its currency in linguistics studies. According to the results obtained from the universal studies, it has been seen that the antonyms evaluated in the “hendiadys” in Turkology correspond to quite different concepts. These contrast relations, which are defined as “coordinated antonyms”, also reveal a conceptual world that concerns discourse. In this article, the examples of some antonym forms described as “coordinated antonyms” in the Old Uyghur texts will be evaluated and the conceptual areas they marked will be determined. In this framework, the antonym examples discussed will be subjected to some classifications and their typological and universal values will be examined.

Anahtar Kelimeler

Contrast, Coordinated Antonyms, Old Uyghur

Proje Numarası

--

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh (2015). “Eski Uygurcada İştikaklı İkilemeler”. Alkış Bitigi Kemal Eraslan Armağanı (Edt. Bülent GÜL). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 17-30.
• ARAT, Reşid Rahmeti (1992). Atebetü’l-Hakayık. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ARAT, Reşit Rahmeti (2007). Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ARAT, Reşit Rahmeti (2008). Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı.
• ARAT, Reşit Rahmeti; EBERHARD Wolfram (1936). Türkische Turfan Texte VII. Berlin: ABAW.
• AYDIN, Erhan (2012). Orhon Yazıtları. Konya: Kömen.
• AZILI, Kenan (2022). “Kültürel Kavramsallaştırma Örneği: Eski Uygur Sivil Metinlerindeki Örü Kodı Bol- Yapısı Üzerine” Bilig, 102: 53-72.
• BANG, Willi; GABAIN, Annemarie von (1929). Türkische Turfan Texte I. Berlin: ABAW.
• BANG, Willi; GABAIN, Annemarie von; ARAT, Reşid Rahmeti (1929). Türkische Turfan Texte VI. Berlin: ABAW.
• BARUTÇU-ÖZÖNDER, F. Sema (1987), Sadaprarudita ve DharModgata Bodhisattva Hikâyesi. Doktora Tezi. Anka¬ra: Ankara Üniversitesi.
• BARUTÇU-ÖZÖNDER, F. Sema (1990). “Abhidharmakoşabhāşyatīkā-tattvārtha-nāma’nın Eski Uygurca Tercümesinden Bir Parça”. A. Ü. DTCF Dergisi, 34: 11-25.
• BARUTÇU-ÖZÖNDER, F. Sema (1998). Abidarim Kıınlıg Koşavarti Şastirtakı Çınkirtü Yörüglerning Kıngurüsinden Üç İtigsizler, Giriş, Metin, Tercüme, Notlar, İndeks XXX Levha. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• BOZOK, Emrah (2012). Eski Uygur Türkçesinde İştikaklı İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
• CAN, Meltem (2010). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• ÇAĞATAY, Saadet (1978). “Uygurcada Hendiadyoinler”, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler. Ankara: A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 29-66.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican; AKKOYUNLU, Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk -Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin-. Ankara: Türk Dil Kurumu.