Türkçede Yarı Dilbilgiselleşmiş ve Kullanımbilimsel Yollarla Ortak Alan Yönetimi

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 33, 71 - 83, 28.11.2023

Kadri Kuram

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1342780

Öz

: Bu çalışma yarı dilbilgiselleşmiş ve söylemsel araçlarla Türkçe’de Ortak Alan (OA) yönetiminin nasıl yapıldığını derlem verilerini kullanarak örneklemektedir. Bu araçlar yedi söylem belirleyicisi (hani, işte, ha, hah, ee, evet, hıı) ve bir eylemcil klitiktir (=ya). OA yönetiminin iki alt türü bulunmaktadır: bilgisel yönetim ve yapısal yönetim (Grzech, 2020a,b). Bilgisel yönetim bilgi haklarının konuşmacılar arasında nasıl dağıldığını belirlerken yapısal yönetim konuşmanın hangi yönde ilerleyeceğinin belirlenmesidir. Çalışmanın verileri hani, işte ve =ya’nın paylaşılan bilgi yoluyla bilgisel yönetim gerçekleştirdiğini, işte, ha, hah, ee, evet ve hıı’nın ise konuşmayı belli bir yönde ilerletmek için sözcelendiğini göstermektedir. Söylem belirleyicilerinin ikisinin çok anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Bu belirleyiciler OA’ı birden fazla şekilde yönetebilmektedir. İşte hem bilgisel hem yapısal yönetim için kullanılabilirken hıı yapısal yönetimin üç alt türünü gerçekleştirebilmektedir: hatırlama, onaylama ve onaylama ve dinleyiciyi konuyu devam ettirmeye davet etme. Çalışmanın verileri Ulusal Türkçe Derlem’den (TNCv3.0) sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

söylem belirleyicileri, Ortak alan yönetimi, Paylaşılan bilgi, hani, işte

Semi-grammaticalized and Pragmatic Means of Common Ground Management in Turkish

Öz

This paper uses corpus data to exemplify Common Ground (CG) management via semi-grammaticalized and pragmatic means in Turkish. These means are seven discourse markers (hani, işte, ha, hah, ee, evet, hıı) and a verbal enclitic (=ya). CG management has two subtypes: epistemic and structural management (Grzech, 2020a,b). Epistemic management concerns how epistemic rights are distributed among interlocutors while structural management concerns how the conversation will develop in the immediate future. Data show that hani, işte and =ya manage the epistemics of CG by way of shared information while işte, ha, hah, ee, evet and hıı are uttered to lead the conversation in a specific direction. Two of the discourse markers are shown to be polysemic, i.e. they serve to manage CG in multiple ways. İşte may be uttered for epistemic CG management as well as structural management. Hıı, on the other hand, serves three subtypes of structural CG management: remembering, approving, and approving and inviting the addressee to develop the topic. The data are drawn from Turkish National Corpus (TNCv3.0).

Anahtar Kelimeler

Discourse markers, common ground management, shared knowledge, hani, işte

Kaynakça

• ADIGÜZEL, Fatih M. (2023). “The Functional Spectrum of the Turkish Pragmatic Marker Ya”. Journal of Pragmatics, 212/2023: 58-71.
• AKAR, Didar (1988). “Interjections in Turkish”. Proceedings of the IV. International Conference on Turkish Linguistics (Eds. Sabri Koç). Middle East Technical University, 265-274.
• AKAR, Didar; ÖZTÜRK, Balkız (2020). “The discourse marker hani in Turkish. In Pierre-Yves Modicom and Olivier Duplâtre”. Information-Structural Perspectives on Discourse Particles. John Benjamins Publishing Company, 213-251.
• ÇAKIR SARI, Hamide (2020). Türkçe Öğretmenlerinin Söylem Belirleyicisi Kullanımı. Dil Dergisi, 171/1, 75-90.
• CLARK, Herbert. H.; BRENNAN, Susan. E. (1991). “Grounding in communication”. Perspectives on socially shared cognition (Eds. L. B. Resnick, J. M. Levine, & S. D. Teasley). American Psychological Association, 127–149.
• ERGUVANLI-TAYLAN, Eser (2000). “Semi-grammaticalized modality in Turkish”. Studies on Turkish and Turkic Languages (Eds. Aslı Göksel-Celia Kerslake). Wiesbaden: Harrassowitz, 113–143.
• GÖKSEL, Aslı; KELEPIR, Meltem; ÜNTAK-TARHAN, Aslı (2009). “Decomposition of question intonation: The structure of response seeking utterances”. Phonological domains: Universals and deviations (Eds. Janet Grijzenhout-Barış Kabak). Mouton De Gruyter, 249-286.