Karaçay-Malkar Türkçesi Atasözlerinde Bağımlı, Birleşik Kelime Gruplarının Kullanımı

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 34, 267 - 290, 31.05.2024

Saniye Aybüke Vardar

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1326668

Öz

Bu çalışmada, A. N. Baskakov ve O. S. Karaca’nın eserlerindeki inceleme yöntemleri paralelinde kelime grupları yapısal-gramatik plana, söz dizimlik bağlantı tiplerine, ögeler arasındaki bağımlılık ilişkisine, birleşen ögelerin sayısına ve işlevsel-semantik plana göre incelenmiştir. Araştırma, Karaçay-Malkar Türkçesindeki kelime grupları üzerinde yeni bir tasnif denemesi yapmayı hedeflemiştir. Kelime grupları, en az iki kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu yargısız anlatımlardır. Türkiye’deki çalışmalarda terimler ve tasnif yöntemleri farklılık göstermektedir. Yapılan tasniflerin geleneksel yaklaşımdan ayrılmadan yapıldığı görülmektedir.
İncelenen atasözleri üzerinde yapılan analizde, üç ögeli kelime gruplarında 17 yapı tipi ve 35 modifikasyon tespit edilmiştir. Çok ögeli kelime gruplarında ise 36 yapı tipi ve 16 modifikasyon saptanmıştır. İsimlik yapı tipi üç ögeli kelime gruplarında daha fazla kullanılırken, çok ögeli kelime gruplarında ise ilgi-iyelik ilişkisi en yaygın bağlantı yöntemi olarak gözlenmiştir. Türkiye Türkçesi ve Karaçay-Malkar Türkçesi arasındaki farklara da ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelime grupları, söz dizimi, Karaçay-Malkar Türkçesi, cümle bilgisi

The Use of Dependent and Compound Word Groups in Karachay-Balkar Turkish Proverb

Öz

In this study, the examination methods in the works of A. N. Baskakov and O. S. Karaca were analyzed parallel to word groupings in terms of structural-grammatical structure, syntactic connection types, dependency relations between elements, the number of combined elements, and functional-semantic structure. The research aimed to propose a new classification attempt on word groups in Karaçay-Malkar Turkish. Word groups are neutral expressions formed by the combination of at least two words. Terminology and classification methods vary in studies conducted in Turkey, but the classifications are generally made without deviating from the traditional approach.
The analysis of the examined proverbs revealed 17 structure types and 35 modifications in three-element word groups, while in multi-element word groups, 36 structure types and 16 modifications were identified. Noun structure types were more commonly used in three-element word groups, while the relationship of possession and interest was observed as the most common connection method in multi-element word groups. Differences between Turkish spoken in Turkey and Karaçay-Malkar Turkish were also identified.

Anahtar Kelimeler

Word groups, syntax, Karachay-Balkar Turkish

Kaynakça

• AKTAN, Bilal (2016). Türkiye Türkçesinin söz dizimi. Konya: Eğitim.
• ALİYLANI, S. Ç. (1963). Nart Sözle. Çerkessk: Ḳaraçay-Çerkes Kitap İzdatelstvo.
• ALTUN, Mustafa (2011). Türkçede kelime grupları çözümlemeleri: Türk romanlarından örneklerle. İstanbul: MVT.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1995). Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha.
• BASKAKOV, A. Nikolay (2011). Çağdaş Türkçede Kelime Grupları. (çev. Oktay Selim Karaca). İstanbul: Kesit.
• BİLGEGİL, M. Kaya (1984). Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Dergâh.
• CURTUBAYLANI, H. Ç. (2005). Ḳaraçay-Malḳar Nart Sözle. Nalçik: Elbsrus Kitap Basma
• DELİCE, İbrahim (2003). Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Kitabevi.
• DOĞAN, Enfel (2012). Türkçe Cümle Bilgisi II. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• ERASLAN, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ERGİN, Muharrem (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• GÖKDAYI, Hürriyet (2018). Türkçede öbekler. İstanbul: Kriter.
• HATİBOĞLU, Vecihe (1972). Türkçenin Sözdizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• HİRİK, Seçil (2020). Söz Dizimi Kuramları Bağlamında Türkçede Baş Unsur. Ankara: Gazi.
• KARAAĞAÇ, Günay (2009). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit.
• KARACA, Oktay Selim (2017). Türkçede Bağımlı ve Bağımsız Kelime Grupları (Tasnif ve Yapı Tipleri). İstanbul: Efe Akademi.
• KARAHAN, Leyla (2010). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ.
• MAĠULALANI, F. L. (2010). Nart Sözle, Aytıvla, Çam Sözle. Ḳaraçayevsk: Ḳaraçay-Çerkes Ḳral Universitet.
• ÖZKAN, Mustafa ve Sevinçli, Veysi (2013). Söz dizimi. İstanbul: Akademik.
• ÖZMEN, Mehmet (2016). Türkçenin Sözdizimi. Adana: Karahan.
• SEMENOVA, Soufilia (2006). Nart Boyu Türkleri Hun-Karaçaylıların Atasözleri. İstanbul: Kaynak.
• TEKİN, Talat (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• USTA, Halil İbrahim (2007). Kelime Gruplarını Nasıl Tasnif Edelim?. İstanbul Kültür Üniversitesi Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi UTEK, s.413-421.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (2014). Türkiye Türkçesinde yapı kavramı ve söz dizimi incelemeleri. Bursa: Sentez.
• ZANDOV A. M. (1965). Malḳar Nart Sözle. Nalçik: Ḳabartı-Malḳar Kitap Basması.
• e- UNESCO = UNESCO (2023). Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası.
• https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000212024 (Erişim tarihi: 31.10.2023).