A Critical View on “Subject Ellipsis”

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 34, 59 - 76, 31.05.2024

Muzaffer Uzun

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1414013

Öz

Referential cohesion elements, which gain value with the noun element they are associated with in their context, consist of predecessor-independent reference elements (personal pronouns, demonstrative pronouns, demonstrative adjective) and successor-dependent reference elements (possessive suffixes, accusative suffix and personal endings). The appearance of personal pronouns in sentences, to which personal endings are connected by a reference relationship, has been the subject of linguistic research; it is defined and exemplified with the concepts of null subjects, subject ellipsis, and pro-drop. In this study, the subject type defined as the null subjects in some sources and the subject ellipsis evaluated within the cohesion elements are discussed. When the subject is not included in the sentence with a word or group of words, personal endings should be considered as the subject of the sentence, and the personal pronouns to which the personal endings connected by a reference relationship cannot be considered as an element dropped from the sentence, therefore a subject ellipsis cannot be mentioned in these sentences.

Anahtar Kelimeler

Subject, null subject, personal endings

“Özne Eksiltisi”ne Eleştirel Bir Bakış

Öz

Bulundukları bağlamda ilişkili olduğu isim unsuru ile değer kazanan gönderimsel bağlaşıklık unsurları; öncül bağımsız gönderim ögeleri; şahıs zamirleri, işaret zamirleri, işaret sıfatlarından ardıl/bağımlı gönderim ögeleri; iyelik ekleri, belirtme durumu eki, şahıs eklerinden oluşur. Şahıs eklerinin gönderim ilişkisi ile bağlandığı şahıs zamirlerinin cümle düzeyindeki görünümleri, dil araştırmalarının konusu olmuş; gizli özne, özne eksiltisi, adıl düşürme kavramları ile tanımlanıp örneklendirilmiştir. Bu çalışmada bazı kaynaklarda gizli özne şeklinde tanımlanmış özne türü ve bağlaşıklık unsurları içerisinde değerlendirilen özne eksiltisi tartışılmıştır. Öznenin bir kelime ya da kelime grubu ile cümlede yer almadığında şahıs eklerinin cümlenin öznesi olarak değerlendirilmesi gerektiği, şahıs ekinin gönderim ilişkisi ile bağlandığı ve özne olarak değerlendirilen şahıs zamirlerinin cümleden düşürülen bir unsur olarak düşünülemeyeceği, dolayısıyla bu cümlelerde bir özne eksiltisinden bahsedilemeyeceği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özne, Özne Eksiltisi, Şahıs Ekleri

Kaynakça

• AKTAN, Bilal (2009). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• AŞKIN-BALCI, Hülya (2018). Metindilbilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• ATABAY, Neşe; ÖZEL, Sevgi; ÇAM, Ayfer (2003). Türkiye Türkçesinin Sözdizimi. Ankara: TDK Yayınları.
• AYDIN, Hasene (2012). “Dilde Sıfır Biçimbirimin Kullanımı”. Turkish Studies, 7/2: 169-181.
• BASKAKOV, Aleksandroviç Nikolay (2017). Çağdaş Türkçede Cümle (Çev. Oktay Selim Karaca). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BESEREK, Ahmet (1991). Türkçede Cümle Yapısı. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• BİLGİN, Muhittin (2002). Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BULAK, Şahap (2012). “Özne Türleri Üzerine”. Turkish Studies, 8/1: 1101-1127
• CAVKAYTAR, Serap (2018). Türk Dili I (Edt. Muhsin Macit ve Serap Cavkaytar). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• ÇELİK, Abdullah; KAYA, Nesrin; DEMİRBİLEK, Salih; ÇİFÇİ, Sercen (2006). Cümle ve Metin Bilgisi. İstanbul: Lisans Yayıncılık.
• ÇELTEK KAİLİ, Aytaç (2017). “Türkçe Sözlü Söylemde Boş Nesne”. Dilbilim Çeviribilim Yazıları: Prof. Dr. Lütfiye Oktar’a Armağan (Haz. Neslihan Kansu Yetkiner - Mehmet Şahin). Ankara: Anı Yayıncılık, 67-79.
• DAŞDEMİR, Muharrem (2000). Dedem Korkut Kitabı`nın Söz Dizimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DELİCE, Hacı İbrahim (1998). “Türkçe Sözdiziminde Özne”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 6: 191-208.
• DELİCE, Hacı İbrahim (2002). “Yüklem Olarak Türkçede Fiil”. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 26/2: 185-212.
• DELİCE, Hacı İbrahim (2007). Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi.
• DEMİRCAN, Ömer (2010). Türkçede Düşüm ve İzleme. İstanbul: Derin Yayınları.
• DEMİRCİ, Kerim (2014). Zamirler Dilbilimsel Bir Yaklaşım. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DİLİDÜZGÜN, Şükran (2017). Metin Dilbilim ve Türkçe Öğretimi Uygulamalı Bir Yaklaşım. Ankara: Anı Yayıncılık. DİZDAROĞLU, Hikmet (1976). Tümcebilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DOĞAN, Nuh (2016). “İstem Sözlükleri ve Türkçe”. The Journal of Academic Social Science Studies, 42/III, 251-268.
• EKER, Süer (2010). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ENÇ, Mürüvvet (1986). “Topic Switching and Prominal Subjects in Turkish.” Studies in Turkish Linguistics (Haz. Slobin Dan Isaac - Karl Zimmer). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Pubkishing Company.
• ERGİN, Muharrem (1993). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• ERGUVANLI-TAYLAN, Eser (1986). “Prominal Versus Zero Representation of Anaphora in Turkish”. Studies in Turkish Linguistics (Haz. Slobin Dan Isaac - Karl Zimmer). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Pubkishing Company.
• ERKMAN-AKERSON, Fatma (2007). Dile Genel Bir Bakış. İstanbul: Multilingual.
• ERTÜRKSOY, Alpaslan (2005). Türkiye Türkçesinde Cümlede Özne. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ESİN, Osman (1997). Abdülhak Şinasi Hisar’ın Çamlıca’daki Eniştemiz Adlı Eserindeki Cümle Tipleri Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÖKSEL, Aslı; KERSLAKE, Celia (2005). Turkish, A Comprehensive Grammar. London: Routledge.
• GÜMÜŞATAM, Gürkan (2013). “Eksiltim (Ellipsis) ve Türkçede Eksiltim Türleri”. Turkish Studies, 8/1: 1539-1552. GÜNAY, Doğan (2013). Metin Bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1991). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları. HACIZADE, Naile (2017). “Türkçede Kişi Adıllarının Deyişselliği”. International Journal of Social Sciences and Education Research, 3/5: 1581-1592.
• HATİPOĞLU, Vecihe (1972). Türkçenin Sözdizimi. Ankara: TDK Yayınları.
• HİRİK, Seçil (2020). “Türkçede Bağdaşıklık ve Bağdaşıklık Unsurları: Kürk Mantolu Madonna İncelemesi”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 10/1: 221-238.
• İŞSEVER, Selçuk (2000). Türkçede Bilgi Yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• İŞSEVER, Selçuk (2002). “Türkçe Bilimsel Metinlerde Konu”. Türkçede Bilgi Yapısı ve Bilimsel Metinler (Thematic Structure in Turkish and Scientific Texts) (Haz. Leyla Uzun - Emel Huber). Essen: Verlag Die Balue Eule, 117-130. KARAAĞAÇ, Günay (2011). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• KARAAĞAÇ, Günay (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAHAN, Leyla (1991). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KOÇ, Nurettin (1996). “Özneyle İlgili Sorunlar”. Türk Dili Dergisi, 1/529: 7-15.
• KORKMAZ, Zeynep (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KURAM, Kadri (2017). “Gizli Özne Sınıflaması Açısından Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri”. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1/3: 413-422.
• KURT, Necip Fazıl (2018). Tercüme-i Divan-ı Ahmed-i Yesevi’nin Metindilbilim Açısından İncelenmesi (Giriş - Metin Dilbilim İnceleme - Metin - İndeks - Tıpkıbasım). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KÜÇÜK, Salim ve ÜNAL, Ülkü (2018). “Özne Türleri mi, Öznenin Özellikleri mi?”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 7/16: 1-7.
• KÜLEBİ, Oya (1990). “Türkçe’de Eksilti Tümceleri”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7/1: 117-137.
• KÜLTÜRAL, Zühal (2018). Türkiye Türkçesi Cümle Bilgisi. Konya: Palet Yayınları.
• MEHMEDOĞLU, Alaeddin (2006). Türkiye Türkçesinde Cümle Öğelerine Yeni Bir Bakış. İstanbul: Değişim Yayınları.
• ÖZÇELİK, Sadettin; ERTEN, Münir (2011). Türkiye Türkçesi Dilbilgisi. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• ÖZKAN, Abdurrahman; AŞÇI, Ufuk Deniz; TOKER, Mustafa (2016). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. Konya: Palet Yayınları.
• ÖZKAN, Bülent (2004). “Metindilbilimi, Metindilbilimsel Bağdaşıklık ve Haldun Taner’in ‘Onikiye Bir Var’ Adlı Öyküsünde Metindilbilimsel Bağdaşıklık Görünümleri”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13/1: 167-182.
• ÖZKAN, Elif (2022). Nehcü'l-Ferādīs’in Metindilbilimsel Yapısı (1. Bap). Yayımlanmış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• ÖZKAN, Mustafa; SEVİNÇLİ, Veysi (2009). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• ÖZKAN, Mustafa (2019). Türkçe Cümle Bilgisi II. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları. ÖZMEN, Mehmet (2013). Türkçenin Sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• ÖZTÜRK, Balkız (2000). “Türkçe Bir Adıl Düşürme Dili mi?”. XIII. Dilbilim Kurultayı Bildirileri (Haz. Ayşe Sumru Özsoy - Eser Erguvanlı Taylan). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 55-64.
• PARLAK, Hatice (2009). Kutadgu Bilig’in Metin Dilbilimsel Yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• ŞİMŞEK, Rasim (1987). Örneklerle Türkçe Sözdizimi. Trabzon.
• TARİKTAROĞLU, Abdurrahman (1996). “Türkçede Özne Sorunu”. Türk Dili, 536: 192-194.
• TEKİN, Mahmut (2018). Arap Dilinde Fail ve Naibu’l-Fail. Batman Üniversitesi İslami İlimler Faküktesi Hakemli Dergisi. 2/2: 72-81.
• TERBİSH, Baasanjav (2006). Türkiye Türkçesi ve Halha Moğolcasında Çatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TORUSDAĞ, Gülşen; AYDIN, İlker (2019). Metindilbilim ve Örnek Metin Çözümlemeleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• TURAN, Ümit Deniz (1996). “Türkçede Kişisiz Gizli Özne ve 'İnsan'”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 7: 245-249.
• TURAN, Ümit Deniz vd. (2019). Genel Dilbilim II. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını.
• TURAN, Zikri (1999). “Öznenin Cümledeki Kimlik Problemi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 13: 79-83.
• USTA, Çiğdem (2014). “Özne Türlerinin Tasnifine Dair Bir Öneri”. Karadeniz Araştırmaları, 40: 159- 169.
• UZUN, Leyla Subaşı (1995). Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Ankara: Simurg Yayınları.
• UZUN, Muzaffer (2018). “İyelik Öbeklerinde ‘Tamlayan Eksiltisi’ Sorunu”. International Journal of Language Academy, 22: 104-111.
• UZUN, Nadir Engin (1990). “Atasözlerinin Kısalığı ya da Dilbilimsel Eksilti Sorunu”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 33/1-2: 141-150.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (1998). Dede Korkut Destanları ve Cümleden Büyük Birlikler. İstanbul: Alfa.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (2000). “Türkçede Asıl Unsurlar: Özne ve Yüklem”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 582: 489-497.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (2002). “Eksilti ya da Sıfır Tekrar”. Dil Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları, 111-121.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (2006). “Yüklem, Yalnız Özneyi mi İçinde Taşır?”. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/11: 241-249.
• VALLDUVÍ, Enric (1990). The Informational Component. University of Pennsylvania Institute for Research in Cognitive Science Technical Report No. IRCS-93-38.
• ZÜLFİKAR, Hamza (2011). “Özne Türleri ve Bunların Adlandırılışı”. Türk Gramerinin Sorunları Bildiriler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 43-47.