Some Thoughts About the Bolmasa Conjunction

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 34, 193 - 212, 31.05.2024

Gülser Ersoy

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1426127

Öz

It is observed that in historical and contemporary Turkish dialects and some Anatolian dialects, the forms including the bol- verb easily express modal values such as possibility, possibility, obligation, intention and wish. In addition to all these functions, it is witnessed that in the process, the negative conditional form of the verb bol- has turned into a grammatical unit that can be used to establish semantic connections such as condition, opposition, cause and result between coordinated sentences.
The present study aims to reveal the syntactic structures that pave the way for the use of the word bolmasa in conjunction function. In addition, the fact that a verb conjugated with a negative conditional marker can also be used as a conjunction will be tried to be explained with the diachronic evaluations made by modern linguistics regarding conjunctions. In addition, we will try to determine the road map followed by the conjunction bolmasa, based on the semantic fields it marks in the process from Old Uyghur Turkish and Khwarezm Turkish to contemporary Turkish dialects.

Anahtar Kelimeler

Bolmasa, Conjunction, Historical and Contemporary Turkish Dialects

Bolmasa Bağlacı ile Alakalı Bazı Düşünceler

Öz

Tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde ve kimi ağızlarda bol- fiilin içinde bulunduğu formların imkân, olabilirlik, mecburiyet, niyet ve temenni gibi kiplik değerlerini kolaylıkla ifade ettiği gözlemlenmektedir. Tüm bu işlevlerine ek olarak süreç içerisinde bol- fiilinin olumsuz şart çekimli halinin eş sıralı tümceler arasında şart, karşıtlık, sebep, sonuç gibi semantik bağ kurabilecek şekilde de kullanılabilen bir gramer birimine dönüştüğüne tanıklık edilmektedir.
Eldeki çalışma ile bolmasa sözcüğünün bağlaç işlevinde kullanılmasına zemin hazırlayan sentaktik yapıların ortaya konması hedeflenmektedir. Ayrıca olumsuz şart kiplik işaretleyicisi ile çekimlenen bir fiilin bağlaç işlevinde de kullanılabiliyor olması durumu, modern dil bilimin bağlaçlar hususunda yapmış olduğu art zamanlı değerlendirmeler ile izah edilmeye çalışılacaktır. Bunun yanı sıra bolmasa bağlacının Eski Uygur Türkçesi ve Harezm Türkçesinden çağdaş Türk lehçelerine kadar takip edilen süreçte işaretlediği anlam alanlarından yola çıkılarak izlediği yol haritası tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bolmasa, Bağlaç, Tarihî ve Çağdaş Türk lehçeleri.

Kaynakça

• ABİK, Ayşehan Deniz (2014). “Anadolu Türkçesi Metinlerinde “bolay ki” Sözü Üzerine”. Discussions on Turkology Questions and Developments of Modern Turkology Studies. s. 664-679.
• AĞCA, Ferruh (2007). “Maniheist ve Budist Türkçe Metinlerde Fiil+ -mAk + İyEk Bol- Yapısı Üzerine”. Türkbilig. s. 3-21.
• AĞCA, Ferruh (2016). “Tarihsel Türk Dili Alanlarında Morfosentaktik Beklenti Kipliği: bolgay kim…fiil+ -gAy+ ŞhsEkl.”. Türkbilig (31). s. 79-95.
• AKTAN, Bilal (2002). “Kütahya ve Yöresi Ağızları Üzerine”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. C.9, S. 20, s. 9-21.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATA, Aysu (2019). Rabġūzī Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) Giriş-Metin-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2015). Türkçenin Grameri. 10. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu (2012). “Kırgız Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. Edt.: Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun. Ankara: Akçay Yayınları. s. 481-542.
• ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu (2017). Kırgız Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DELİCE, Tunahan Beşen (2010). Türkmen Türkçesinde Fiil. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• DEMİR, Necati (1996). “Eski Türkiye Türkçesinde ‘Ola’ Edatı”. Türklük Bilimi Araştırmaları. S.2, s. 177-186.
• DEMİR, Nurettin; YILMAZ, Emine. (2003). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ECKMANN, Janos (1954). “Bolmasa” Kelimesine Dair”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Cilt 2, s. 33-38.
• ECKMANN, Janos; TEZCAN, Semih; ZÜLFİKAR, Hamza; ATA, Aysu (haz.) (2014). Maḥmūd Bin ῾Alī Nehcü’l-Ferādīs Uştmaḫlarnıŋ Açuḳ Yolı (Cennetlerin Açık Yolu), Tıpkıbasım ve çeviri yazı: Janos Eckmann, Yayımlayanlar: Semih Tezcan ve Hamza Zülfikar, Dizin-Sözlük: Aysu Ata, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden: Brill.
• ERGİN, M. (1992). Türk Dil Bilgisi. 19. Baskı. İstanbul: Bayrak Yayınevi..
• ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek (2012). “Nogay Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. Edt.: Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 623-678.
• ERSOY, Habibe Yazıcı (2012). “Yeni Uygur Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. Edt. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun. Ankara: Akçağ Yayınları. ss. 355-428.
• GABAIN, Annamarie Von (1945). Özbekische Grammatik, Leipzig und Wien: Otto Harrassowitz.
• HAZAR, Mehmet (2005). Joldasbay Turlıbayev Rayımbek Batır Dil İncelemesi-Sözlük; Harf Çevrimi, Türkiye Türkçesine Aktarım. Doktora Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• INANCH, Farzana (2023). Aminullah Nail Khangeldi’nin ‘‘Türkistan Beyremi – Ergene Kun’’ Adlı Romanının Söz Varlığı Üzerine Tematik Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• JARRING, Gunnar (1938). Uzbek Texts from Afghan Turkestan With Glossary. Lund-Leipzig.
• KARAKAYA, İlknur (2020). Leyli Mecnun Metni Esasında Yeni Uygur Türkçesinde Gramer İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Akara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• KAYATÜRK, Melis Birgün (2023). Nogay Destanlarının Tipolojisi. Doktora Tezi. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• KAYGISIZ, Mehmet Serdar (2020). Karakalpak Türklerinin Er Ziyvar Destanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• KOÇ, Kenan; BAYNİYAZOV, Ayabek; BAŞKAPAN Vehbi (2019). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• KORNFILT, Jaklin (1997). Turkish. London: Routledge.
• ÖZKAN, Mustafa (2007). “Tarihî Türkiye Türkçesi Metinlerinde İstek Eki –a/-e’nin Kullanılışı Üzerine”. Uluslararası Eski Türkiye Türkçesi Toplantısı Bildirileri. s. 81-113.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (2012). “Özbek Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri. Edt. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun. Ankara: Akçağ Yayınları, ss. 291-354.
• RADLOFF, Wilhelm (1928). Uigurische Sprachdenkmäler-Pamyatniki Uygurskogo Yazıka. Berlin Brenderburgische Akademie der Wissenschaften.
• RAMAT, Anna Giacalone; MAURI, Caterina (2012). “The grammaticalization of Coordinating İnterclausal Connectives”. The Oxford Handbook of Grammaticalization. Edt. Heiko Narrog and Bernard Heine. Oxford: University Press.
• RÖHRBORN, Klaus (1981). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH, s. 1-6.
• TEMİRALİEVA, Gülayım (2001). Kırgız Türkçesinde Bağlama Edatları. Master Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• TRAUGOTT, Elizabeth Closs (1986). “On the Origins of "AND" and "BUT" Connectives in English”. Studies in Language 10: s. 137–150.
• UYĞUR, Ceyhun Vedat (2019). Karakalpak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YELOĞLU, Fatma (2019). “Almas Zerriler” Kitabı Örneğinde Uygur Türkçesinde Cümle Bilgisi. Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi.
• YUDAHİN, K. K. (2011). Kırgız Sözlüğü. Türkçeye Çev. Abdullah Taymas. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.