Dubrovnikli Miho Martelini’nin Şiir Mecmuasının Türkçesi

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 35, 131 - 150, 10.11.2024

Marta Andrić , Azra Abadžić Navaey

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1466566

Öz

Saraybosna'da bulunan Bosna Hersek Ulusal Müzesi'nin kütüphanesinde Dubrovnikli Miho Martelini tarafından derlenen el yazması şiir koleksiyonu bulunmaktadır. Koleksiyon 1657 yılında Dubrovnik'te derlenmiş olup içerisinde Hırvatça, Türkçe ve İtalyanca yazılmış şiirler bulunan iki ciltlik bir eserdir. Boşnak Kiril alfabesiyle yazılmış Hırvatça ve Türkçe bir şiir dışında tüm şiirler İtalyan Latin alfabesiyle yazılmıştır. Bu koleksiyonda bulunan on sekiz Türk şiirinin tamamı Türk halk şiiri türüne aittir.
Bu makale söz konusu Martelini'nin koleksiyonundaki şiirlerde Türk dilinin özelliklerini incelemektedir. Şiirler, Osmanlı İmparatorluğu ile güçlü ve canlı bağları olan Dubrovnik'te derlendiğinden, şiirlerde üç dilsel katmanın olduğu düşünülmektedir, bunlar: (1) Osmanlı dili, yani Osmanlı İmparatorluğu'nda toplumun üst, eğitimli sınıfların kullandığı dil; (2) Batı Rumeli Türkçesi veya Dubrovnik topraklarında da o dönemlerde mevcut olmasını tahmin edebileceğimiz Türk lehçesi; ve (3) Güney Slav alt yapısının güçlü etkisi altında gelişen ve o dönemde Osmanlı toprağı olan Bosna'ya coğrafî yakınlığı nedeniyle Dubrovnik'te de konuşulduğu düşünülen Türk dilinin Boşnak ağzı olarak adlandırılan dildir.
Martelini’nin koleksiyonundaki Türkçe şiirlerin dilbilimsel analizi, Dubrovnik şehrinin ve 17. yüzyılda Güneydoğu Avrupa'nın geniş topraklarının dilsel, kültürel ve toplumsal yapısına ilişkin görüşlerin şekillenmesinde etkilidir.

Anahtar Kelimeler

Miho Martelini, Dubrovnik, Türk dili, Türk halk şiiri

The Turkish Language in the Poetry Collection Compiled by Miho Martelini from Dubrovnik

Öz

In the library of the National Museum of Bosnia and Herzegovina in Sarajevo there is a manuscript poetry collection compiled by Miho Martelini from Dubrovnik. The collection was compiled in Dubrovnik in 1657 and consists of two volumes containing poems composed in Croatian, Turkish, and Italian. All of the poems were written down in Italian Latin script, except for one poem in both Croatian and Turkish, which was written down in Bosnian Cyrillic script. The eighteen Turkish poems in this collection all belong to the genre of Turkish folk poetry.
This paper analyses the characteristics of the Turkish language in the poems from Martelini's collection. Since the poems were compiled in Dubrovnik, which had strong and lively ties with the Ottoman Empire, three linguistic layers could be expected in them: (1) the Ottoman language, or the language of the upper, educated classes of society in the Ottoman Empire; (2) West Rumelian Turkish, or the dialect of Turkish that we may expect to have been present on the territory of Dubrovnik; and (3) the so-called Bosnian variety of the Turkish language, which had developed under the strong influence of a South Slavic substratum, and which may also be expected to have been present in Dubrovnik, due to its geographical proximity to Ottoman Bosnia.
This linguistic analysis of Turkish poems from Martelini’s collection complements the image we have of the linguistic, cultural, and societal conditions in the city of Dubrovnik, as well as the larger territory of southeastern Europe in the 17th century.

Anahtar Kelimeler

Miho Martelini, Turkish language, Turkish folk poetry, Dubrovnik

Kaynakça

• Manuscript of Martelini's collection, volume no. 1 and 2; National Museum, Sarajevo, 1415/1, 1415/2
• ABADŽIĆ NAVAEY, Azra; ANDRIĆ, Marta (2020). “Dubrovčanin Miho Martelini i turska narodna poezija”. Književna smotra: Časopis za svjetsku književnost, Vol. 52 No. 195(1), 111-128.
• ARTUN, Erman (2005). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Istanbul: Kitabevi.
• BRENDEMOEN, Bernt (2002). The Turkish dialects of Trabzon: their phonology and HISTORICAL development I. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1959). “Die Anatolischen und Rumelischen Dialecte”. Philologiae Turcicae Fundamente. Wiesbaden: Steiner, 239-260.
• CURIĆ LENERT, Štefica; LONZA, Nella (2006). “Bratovština sv. Lazara u Dubrovniku (1531-1808): osnutak, ustroj, članstvo”. Anali Dubrovnik, 54/1, 39-113.
• ČAUŠEVIĆ, Ekrem (2014). The Turkish Language in Ottoman Bosnia. Istanbul: Isis Press.
• ERGUN, Sadettin Nüzhet (1938). Halk Edebiyati Antolojisi. Istanbul: Devlet Basımevi.
• JERNEJ, Josip (1976). Konverzaciona talijanska gramatika. Zagreb: Školska knjiga.
• KORKUT, Derviš (2016). “1657 Tarihli Dubrovnikli Miho Martelini’nin Mecmuasindaki Türkçe Aşk Şiirleri (translated by Ali Mehmet Gürsel)”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 5/2: 143-187.
• KORKUT, Derviš (1960). “Turske ljubavne pjesme u zborniku Miha Martelinija Dubrovčanina iz 1657. g.” Prilozi za orijentalnu filologiju, VIII-IX (1958-1959), 37-62.
• LETIĆ, Branko (1971). “Zbornik Miha Martelinija”. Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor, 1971, 282-287.
• MIOVIĆ PERIĆ, Vesna (2001). “Dragomans of the Dubrovnik Republic: Their Training and Career”. Dubrovačka diplomacija u Istanbulu, Dubrovnik Annals, 5, 81-94.
• MIOVIĆ, Vesna (2003). Dubrovačka diplomacija u Istambulu, Zagreb-Dubrovnik: HAZU.
• NÉMETH, Gyula (1956). Zur Einteilung der türkischen Mundarten Bulgariens, Sofia: Bulgarische Akademie d. Wissenschaften.
• SCHAMILOGLU, Uli (2018). “Revisiting Randosmanisch: A Hypothesis on the Black Death and the Turkification of the Balkans”. Building Bridges to Turkish. Essays in Honour of Bernt Brendemoen. (Ed. Éva Á. Csató, Joakim Parslow, Emel Türkler and Einar Wigen). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 285-294.
• ŞIMŞEK UMAÇ, Zeynep (2016). “-IncAz Zarf-Fiil Eki ve Türkiye Türkçesi Ağızlarında Görünümü Üzerine”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(1), 171-177.
• VULETIĆ-VUKASOVIĆ, Vid (1892). “Dubrovački zbornik turskijeh sevdalinaka (ljubavnih pjesama od god. 1657.)”. Iskra, 7-8, 49-50; Bosansko-hercegovački istočnik, 10/1896, 3, 94-95.
• https://www.turkudostlari.net/soz.asp?turku=8926 (e-TD 15.4.2023).