THE CONFRONTATIVE/CONTRASTIVE STUDY OF EURASIAN TURKIC LANGUAGES

Yıl 2004, Sayı: 124, 53 - 81, 01.06.2004

Mehman Musaoğlu

https://doi.org/10.1501/Dilder_0000000010

Öz

This article focuses on diachronical descriptive studies of Turkic written languages and dialects, both confrontative and contrastive. These studies, which have commenced in 11th century and increased in number from the 19th century forth, are described and reviewed here. These languages, for which we coin the term 'modern Eurasian Turkic languages', are re-described according to written dialects and sociolinguistic spoken languages

Anahtar Kelimeler

Confrontative and contrastive diachronical grammar, Turkic linguistics, phonetics, phonology, morphology, syntax, lexicology, lexicography

AVRASYA TÜRKÇELERİNİN KARŞILAŞTIRMALI İNCELENMESİ

Öz

Makalede Türk yazı dillerinin ve lehçelerinin XI. yüzyıldan beri süregelen, XIX. yüzyılda hız kazanan karşılaştırmalı betimlemeli ve tarihi incelenmesi irdelenmiştir. Çağdaş Avrasya Türkçeleri olarak adlandırdığımız söz konusu diller, hem yazı dili lehçe, hem de sosyolengüistik konuşma dili eksenlerinde yapılmış araştırmalara göre yeniden betimlenmiştir

Anahtar Kelimeler

Karşılaştırmalı tarihi dilbilgisi, Türk dilbilimi, sesbilgisi, sesbilim, biçimbilim, sözdizim, sözcükbilim, sözlükbilim

Kaynakça

• ABDULLAYEV, Kamal (1999). Azerbaycan Dili Sintaksisinin Nazarî Problemleri, Bakı: “Maarif” Neşriyyatı. Azerice.
• AHANOV K. (1965). Til Bilimine Kirispe, Almatı. Kazakça.
• AHMATOV İ. H. (1983). Strukturno-Semantiçeskie Modeli Prostogo Predlojeniya v sovremennom Karaçaevo-Balkarskom Yazıke (Osnovnıe voprosı teorii), Halçik: İzd-vo “Elbrus” (Çağdaş Karaçay-Malkar Dilinde Basit Tümcelerin Yapısal-Anlamsal Modelleri). Rusça.
• AHMETYANOV R. G. (1978). Sravnitelnoe issledovanie tatarskogo i çuvaşskogo yazı-kov (Fonetika i Leksika), İzd-vo “Nauka” Moskva, 248 s. (Tatar ve Çuvaş Dillerinin Karşılaştırmalı İncelenmesi: Sesbilgisi ve Sözcükbilim). Rusça.
• AHMETYANOV R. G. (1981). Obşaya leksika duhovnoy kulturu narodov srednogo povoljya, Moskva, (Orta İdil Halkları Manevi Kültürü Genel Sözlük Varlığı). Rusça.
• AHMETYANOV R. G. (1989). Obşaya leksika materialnoy kulturı narodov srednogo povoljya, Moskva, (Orta İdil Halkları Maddî Kültürü Genel Sözcük Varlığı). Rusça.
• AKBAEV Ş. X. (1963). Fonetika dialektov karaçaevo-balkarskogo yazıka (Opıt sravnitelno- istoriçeskogo izuçeniya), Çerkessk, (Karaçay-Malkar Dilinin Sesbilgisi: Karşılaştırmalı-Tarihî İnceleme Deneyi). Rusça.
• AKSAN, Doğan (1995). Her Yönüyle Dil. Ana Çizgisiyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ARAT, R. Rahmeti (1953). Türk Şivelerinin Tasnifi, ‘Türkiyat’ Mecmuası, X. İstanbul, s. 5-139.
• AŞMARİN N. İ. (1903). Opıt issledovaniya çuvaşskogo sintaksisa, çaşt pervaya, Kazan: Tipolitografiya V. M. Klyuçnikova (Çuvaş Sözdiziminin İnceleme Dene-mesi). Rusça.
• ÄRNAZAROV, Seyitnazar (1982). Türkmen dilinde sözleyiş işlikleri, (Deñeşdirme planda). Aşgabat. “Ilım”. Türkmence.
• Azerbaycanca-Rusça Lüget, Azerbaycan Devlet Neşriyyatı, Bakı: 1965. Azerice.
• Azerbaycan Dialektoloji Lüğeti, Türk Dil Kurumu, Ankara: 1999; 2003. Azerice.
• BANG W. (1917). Vom Köktürkischen Zum Osmanischen. I. Über das türkische Interrogativpronomen // A B A W. 1917 No 6; 1921. No 2. Yapıt, Türkiye Türkçesine çevrilmiştir. Ankara 1996. Göktürkçeden Osmanlıcaya. Türkçenin Karşılaştırmalı Grameriyle İlgili Hazırlık Çalışmaları. 1. Bildiri: Türkçe Soru Zamiri Hakkında. Çev. Yrd. Doç. Dr. Tahsin AKTAŞ.
• BANGUOĞLU TAHSİN (1974). Türkçenin Grameri, İstanbul, s. 9-22.
• BASKAKOV N. A. (1969). Vvedenie v izuçenie tyurkskih yazıkov. İzdatelstvo. “Vıs-şaya Şkola”, Moskva, s. 350-355. (Türk Dillerinin İncelenmesine Giriş). Rusça.
• BASKAKOV N. A. (1975). İskoriko-tipologiçeskaya xarakteristika strukturı tyurkskih yazıkov (slovosoçetanie i predlojenie), Moskva. Rusça.
• BASKAKOV N. A. (1979). İskoriko-tipologiçeskaya morfologiya tyurkskih yazıkov (Struktura slova i mekanizm aglyutinatsii) İzdatelstvo “Nauka”, Moskva, 272 s. (Türk Dillerinin Tarihî-Tipoloji Biçimbilimi: Sözcüğün Yapısı ve Aglyutinatizmin Mekanizmi). Rusça.
• BASKAKOV N. A. (1982). Altayskaya semya yazıkov i ee üzuçenie, Moskva. (Altay Dilleri Ailesi ve İncelemesi). Rusça.
• BASKAKOV N. A. (1988). İskoriko-tipologiçeskaya fonologiya tyurkskih yazıkov, Nauka, (Türk Dillerinin Tarihî-Tipoloji Sesbilimi). Rusça.
• BAYÇURA U. Ş. (1962). Zvukovoy stroy tatarskogo yazıka v svyazi s nekotorımi drugimi tyurkskimi i finno-ugorskimi yazıkami, Kazan (Tatar Dilinin Ses Yapısının Bazı Diğer Türk ve Fin- Ugor Dillerinin Sesbilgisel Yapısıyla Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi). Rusça.
• BERDALİYEV A. (1989). Semantiko-signifikativnaya paradiğmatika i sintagmati-çeskie otnoşeniya v konstruktsiyah slojnopodçinennogo predlojeniya uz-bekskogo literaturnogo yazıka, Taşkent (Özbek Yazı Dili Bileşik Tümce Yapılanmalarında Anlamsal-Kavramsal Dizisel ve Dizimsel İlişkiler). Rusça.
• Bibliografiçeskiy slovar oteçestvennıh tyurkologov. Dookstyabrskiy period. Pod redaktsiey i s vvedeniem A. N. Kononova. Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı, Moskva: 1974 (Vatan Türkologlarının Bibliyografik Sözlüğü. Ekim Öncesi Dönem). Rusça.
• BİRAY, Himmet (1999). Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde İsim, Ankara.
• BİİŞEV A. (1963). “Perviçnıe” dolgie glasnıe v tyurkskih yazıkah, Ufa. (Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler). Rusça.
• BLAGOVA G. F. (1982). Tyurkskoe sklonenie v arealno-istoriçeskom osveşenii (Yugo- vostoçnıy region). İzd-vo “Nauka”, Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı, Moskva, 304 s. (Türk Çekimleme Dizgesinin Bölgesel-Tarihsel Yöntemle İncelenmesi).
• BOGORODİTSKİY V. B. (1934). Vvedenie v tatarskoe yazıkoznanie, Kazan s. 5-18 (Tatar Dilciliğine Giriş). Rusça.
• BOGORODİTSKİY V. B. (1953). Vvedenie v tatarskoe yazıkoznanie v svyazi s drugimi tyurkskimi yazıkami, Kazan (Diğer Türk Dilleriyle Karşılaştırmalı Olarak Tatar Dilbilimine Giriş).
• BORÇAKOV A. (1976). Türki dilleriñ günorta-günbatar toparında iş atları, Aşgabat, “Ilım”. Türkmence.
• BÖHTLİNK, Otto (1951). Über Die Sprache Der Jakuten: Grammatik: Text und Wörterbuch, S. Petersburg.
• BUDAGOV, Lazar. Sravnitelnıy slovar turetsko-tatarskih nareçiy, S. Petersburg 1869 T.1; S. Petersburg 1871. T. 2. (Türk-Tatar Lehçelerinin Karşılaştırmalı Sözlüğü), Rusça.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological dictionary of pre-thirteenthcentury Turkish, Oxford.
• CAVADOV, Abdurrahman (1975). Azerbaycan dilinde söz sırası, Bakı: “Elm” Neşriyyatı. Azerice.
• ÇARIYAROV, Beşim (1969). Günorta-günbatar türki dillerde işlik zamanları, Aşgabat. Türkmence.
• ÇEREMİSİNA M. İ., SKRİBNİK E. K. (1988). Glagolnıe grammatikalizovannıe konstruktsii v altayskih yazıkah. –Sb.: Yazıki Narodov SSSR. Novosibirsk. s. 5-20. (Altay Dillerinde Gramerleşmiş Eylemsel Yapılanmalar).
• ÇERNOV M. F. (1978). İzuçenie tyurkskoy frazeologii v rabotah sovetskih tyurkologov. Sovetskaya Tyurkologiya. No 1, s. 85-95 (Sovyet Türkologlarının Çalışmalarında Türk Deyimlerinin İncelenmesi). Rusça.
• DANİLOVA L. V. (1972). Meteorologiçeskaya leksika tyurkskih yazıkov, Doktora Tezi, Taşkent (Türk Dillerinin Meteorolojik Sözcük Varlığı). Rusça.
• DİLÇİN, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Dîvânu Luğâti’t-Türk Tercümesi, Çeviren: Besim Atalay, 3. Baskı, Cilt: I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992, 530 s., Cilt: II, 366 s.; Cilt III, 452 s.
• DMİTRİEV N. K. (1962). Stroy tyurkskih yazıkov, Moskva: İzd-vo “Vostoçnoy Literaturı” (Türk Dillerinin Yapısı). Rusça.
• Drevnetyurkskiy slovar, izd-vo “Nauka”, Leningradskoe Otdelenie, Leningrad, 1969 (Eski Türk Sözlüğü). Rusça.
• DULZON A. P. (1973). Ustanovlenie arxetipa fonemı po mejyazıkovım ryadam alternatsiy. Sovetskaya Tyurkologiya, No 5. (Dillerarası Sıradaki Seçeneklere Göre Arketip Fonemlerin Canlandırılması). Rusça.
• EMRE, Ahmet Cevat (1949). Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri (İlk Deneme), Birinci Kitap. Fonetik, İstanbul, Bürhaneddin Erenler Matbaası.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (1990). Türk Dilinin Bügünkü Durumu ve Yayılma Alanları, Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, Ankara, s. 55-63.
• EREN, Hasan (1998). Türklük Bilimi Sözlüğü, I. Yabancı Türkologlar, Ankara.
• EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, 2. Baskı, Ankara.
• FEDOTOV M. R. (1996). Etimologiçeskiy slovar çuvaşskogo yazıka, v 2-x tomax, I, II, Çeboksarı (Çuvaş Dilinin Etimoloji Sözlüğü). Rusça.
• GABAİN A. VON (1974). Alttürkische Grammatik, 3. Auflage. Wiesbaden.
• GADJİEVA N. Z. (1973). Osnovnıe puti razvitiya sintaksiçeşkoy strukturı tyurkskih yazıkov, Moskva (Türk Dilleri Sözdizimsel Yapısı Gelişiminin Temel Yolları). Rusça.
• GADJİEVA N. Z. (1975). Problemı tyurkskoy arealnoy lingvistiki, sredneaziatskiy areal, İzdatelstvo “Nauka” Moskva. (Türk Bölgesel Lengüistiğinin Sorunları. Orta Asya Bölgesi). Rusça.
• GADJİEVA N. Z. (1979). Tyrukoyazıçnıe arealı Kavkaza, İzdatelstvo “Nauka”, Moskva (Kafkasların Türkdilli Bölgeleri). Rusça.
• GADJİEVA N. Z. , SEREBRENNİKOV B. A. (1986). Sravnitelno-istoriçeşkaya grammatika tyurkskih yazıkov. Sintaksis, Moskva “Nauka”, 284 s. (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihî Dilbilgisi: Sözdizim). Rusça.
• GADJİAHMEDOV N. E. (1998). Slovoiz menitelnıe kategorii imena i glagola v kumıkskom yazıke (sravnitelno s drugimi tyurkskimi yazıkami), ADD, Moskva, Profesörlük Tezi Özeti. (Kumuk Dilinde Ad ve Eylem Çekimleme Kategorileri: Diğer Türk Dilleriyle Karşılaştırmalı Olarak). Rusça.
• GARİPOV T. M. (1979). Kıpçakskie yazıki uralo-povoljya. Opıt sinhroniçeskoy i diah- roniçeskoy karakteristiki, izd-vo “Nauka”, Moskva, 304 s. (Ural-İdil Boyunca Kıpçak Dilleri. Eşzamanlı ve Artzamanlı Nitelendirme Deneyi). Rusça.
• Grammatika Altayskogo yazıka…, (1869). Sostavlena çlenami altayskoy missii. Kazan (Altay Dilinin Dilbilgisi: Altay misyonerlerince düzenlenmiştir). Rusça.
• GRØNBECH, Karl (1936). Der Türkische Sprachbau, Kopenhagen.
• GRUNİNA E. A. (1975). İndikativ v turetskom yazıke (v sravnitelno-istoriçeskom osveşenii), Profesörlük Tezi, Moskva (Türk Dilinde Bildirme Kipi: Karşılaştırmalı-Tarihî İnceleme). Rusça.
• GUZEEV J. M. (1984). Tyurkskaya frazeologiya i ee leksikografiçeskaya razrabotka. Sovetskaya Tyurkologiya, No 6, s. 46-52. (Türk Deyimleri ve Onların Sözlüksel İncelenmesi). Rusça.
• HATİBOGLU, Vecihe (1962). Türk Kelimelerinin Önsesleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• HOCAYEV B. (1977). Türki dillerin günorta-günbatar toparında ortak işlik formaları, Aşgabat, “Ilım”. Türkmence.
• XERTEK Y. Ş. (1976). O frazeologiçeskih paralelyax v nekotorıh tyurkskih i sovremennom mongolskom yazıkah. Sovetskaya Tyurkologiya, No 4, s. 12-24. (Bazı Türk Dillerinde ve Çağdaş Moğol Dilinde Deyimsel Paraleller Üzerine). Rusça.
• İLLİÇ-SVİTIÇ. Opıt sravneniya nostratiçeskih yazıkov. I: Vvedenie. Sravnitelnıy Slovar, Moskva 1971; T. 1. b–k; 1976. T. 2. L-z. T. III. p–q. Moskva; 1984. (Nostratik Dillerin Karşılaştırılması Deneyi: Karşılaştırmalı Sözlük). Rusça.
• İssledovaniya po sravnitelnoy grammatike tyurkskih yazıkov. Çast pervaya. Fonetika, Izd-vo AN SSSP. Moskva, 1955. (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi Üzerine İncelemeler). Rusça.
• İssledovaniya po sravnitelnoy grammatike tyurkskih yazıkov, Çast vtoraya, Morfologiya, İzdvo AN SSSR, Moskva: 1956 (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi Üzerine İncelemeler). Rusça.
• İssledovaniya po sravnitelnoy grammatike tyurkskih yazıkov, Sintaksis, İzd-vo AN SSSR, Moskva: 1961 (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi Üzerine İncelemeler: Sözdi-zim). Rusça.
• İssledovaniya po sravnitelnoy grammatike tyurkskih yazıkov, Leksika, İzd-vo AN SSSR, Moskva: 1962 (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi Üzerine İncelemeler). Rusça.
• İstoriçeskoe razvitie leksiki tyurkskih yazıkov, Moskva. 1962 (Türk Dillerinin Sözcük Varlığının Tarihsel Gelişimi). Rusça.
• KATANOV N. F. (1903). Opıt issledovaniya uryanhayskogo yazıka s ukazaniem glavneyşih rodstvennıh otnoşeniy ego k drugim yazıkam tyurkskogo kornya, 2. cilt. Kazan (Diğer Türk Kökenli Dillerle Temel Akrabalık İlişkilerinin Gösterilmesiyle Uryanhay Dilinin İncelenme Denemesi).
• KARAMANOĞLU, Ali Fehmi (1994). Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara.
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Kılavuz Kitap), Kültür Bakanlığı Yayınları, I, II Dizin, Ankara: 1992.
• KAZIM-BEK A. (1846). Obşaya grammatika turetsko-tatarskogo yazıka, Kazan (Türk-Tatar Dilinin Genel Dilbilgisi). Rusça.
• KENESBAEV I. (1977). Kazak Tilinin Frazeologiyalık Sözdiği, On mıññan Asa Fraza Kamtıldı, Kazak SSR-niñ “Ğılım” BASBASI, Almatı. Kazakça.
• KİEKBAEV DJ. G. (1959). Fonetika başkirskogo yazıka (Opıt opisatelnogo i sravnitelno- istoriçeşkogo issledovaniya), ADD, Moskva (Başkurt Dilinin Sesbilgisi. Betimlemeli ve Karşılaştırmalı-Tarihî İnceleme Deneyi. Profesörlük Tezinin Özeti). Rusça.
• KONONOV A. N. (1965). Opıt rekonstruktsii tyrukskogo deepriçastiya na –(º)p -(º)b, -(º)pan, -(º)ban, -(º)banıñ (n). Voprosı Yazıkoznaniya, No 5. Söz konusu makale, Rus dilinden tarafımızca Türkiye Türkçesine çevrilmiştir. -(º)p, -(º)b, (y)ºb, -(º)pan, -(º)ban, -(º)banı, -(º)banıñ (n) Türk Zarf-Fiilinin Rekonstrüksiyonu Denemesi (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihî Dil Bilgisine Ait Veri-ler). Prof. Dr. Mehman Musaoğlu. Türkolojinin Çeşitli Sorunları Üzerine Makaleler-İncelemer, T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002, s. 261-276.
• KONONOV A. N. (1969). Pokazateli sobiratelnosti-mnojestvennosti v tyurkskih yazıkah, Leningrad (Türk Dillerinde Teklik Çokluk Belirtileri). Rusça.
• KONONOV A. N. (1972). İstoriya izuçeniya tyurkskih yazıkov v Rossii. Dookt-yabrskiy period, İzdatelstvo “Nauka”, Leningradskoe Otdelenie. Leningrad (Rusya’da Türk Dillerinin İncelenme Tarihi. Ekim Öncesi Dönem). Rusça.
• KONONOV A. N. (1980). Grammatika Yazıka Tyurkskih Runiçeskih Pamyatnikov VII-IX vv. Leningrad “Nauka”. Leningradskoe Otdelenie. Rusça.
• KORKMAZ Zeynep (1994). Türk Dili Üzerine Araştırmalar, I. cilt, s. 683-708.
• KORŞ F. E. (1909). Slovo “baldak” i dolgota glasnıh v turetskom yazıke. –V kn.: Jivaya starina. S. Petersburg… Vıp. 2-3 (Türk Dilinde “Baldak” Sözcüğü ve Ünlülerin Uzaması). Rusça.
• KORŞ F. E. (1920). Klassifikasiya turetskih plemen po yazıkam, “Etnografiçeşkoe Obozrenie”, Moskva (Türk Kavimlerinin Dillerine Göre Sınıflandırılması). Rusça.
• KORMUŞİN İ. V. (1984). Sistemı vremen glagola v altayskih yazıkah, Moskva. (Altay Dillerinde Eylem Zamanları Dizgesi). Rusça.
• KOTVİÇ V. L. (1962). İssledovaniya po altayskim yazıkam, Moskva (Altay Dilleri Üzerine İncelemeler). Rusça.
• LEVİTSKAYA L. S. (1976). İstoriçeskaya morfologiya çuvaşskogo yazıka, Moskva. (Çuvaş Dilinin Tarihî Bçimbilimi). Rusça.
• LİGETİ L. (1964). Mongolskie elementı v dialektax xazara v Afganistane // Kratkie Soobşeniya İn-ta Narodov Azii, Vıp. 83: Mongolovedenie i Tyurkologiya. (Afganistan’daki Xazar Diyalektinde Moğol Unsurları). Rusça.
• LES: Lingvistiçeşkiy Ensikilopediçeskiy Slovar, Moskva: 1990 (Lengüistik Ansiklopedik Sözlük). Rusça.
• MAKSYUTOVA N. X. (1976). Vostoçnıy dialekt başkirskogo yazıka v sravnitelno-istoriçeskom osveşenii, Moskva. (Başkurt Dilinin Doğu Diyalekti: Karşılaştırmalı-Tarihî Bağlamda).
• MALOV S. E. (1951). Pamyatniki drevnetyurkskoy pismennosti, Moskva, Leningrad, s. 5-7 (Eski Türk Anıtları). Rusça.
• MAMEDOV, Aydın (1985). Tyurkskie soglasnıe: Anlaut i kombinatorika (Sravnitelno- istoriçeskie i istoriko-tipologiçeskie problemı fonologiçeskih i morfonologiçeskih izmeneniy soglasnıh v tyurkskih yazıkah, Baku, 187 s. (Türk Ünsüzleri: Sözcük Önü ve Değişimler. Türk Dillerinde Ünsüzlerin Fonolojik ve Morfonolojik Değişimlerinin Karşılaştırmalı-Tarihî ve Ta-rihî- Tipolojik Sorunları). Rusça.
• MELİORANSKİY P. M. Kratkaya Grammatika Kazak-Kırgızskogo yazıka. Orenburg. 1894. C. I; S. Petersburg, 1897. C. II. (Kazak-Kırgız Dilinin Kısa Dilbilgisi). Rusça.
• MENGES, Karl Heinrich (1959). Philologiae Turcicae Fundamenta, I. Wiesbaden. s. 2-20.
• MENGES Karl Heinrich (1968). The Turkic Languages and Peoples. An Introduction to Turkic Studies. –Ural-Altaische bibliothek, Wiesbaden, XV, s. 107-163.
• MELNİKOV G. P. (1962). Nekotorıe sposobı opisaniya i analiza garmonii glasnıh v sovremennıh tyurukskih yazıkah. Boprosı Yazıkoznaniya, No 6. (Çağdaş Türk Dillerinde Ünlü Uyumunun Analizi ve Bazı Betimleme Yöntemleri). Rusça.
• MİRZALİYEVA, Muhabbet (1995). Türk Dilleri Frazeologiyasının Nazarî Problemleri, Bakı
• MURATOV S. N. (1961). Ustoyçivıe slovosoçetaniya v tyurkskih yazıkah, İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı, Moskva (Türk Dillerinde Değişmez Sözcük Öbekleri). 129 s. Rusça.
• MUSAEV K. M. (1975). Leksika tyurkskih yazıkov v sravnitelnom osveşenii (Zapadnokıpçakskaya Gruppa), Moskva, Izd-vo “Mauka”, 357 s. (Türk Dilleri Sözcük Varlığının Karşılaştırmalı İncelenmesi: Batı Kıpçak Grubu). Rusça.
• MUSAYEV (Musaoğlu), Mehman (1994). Türk Dillerinde Tabeli Mürekkeb Cümle, Profesörlük Tezi, Bakı: Azerbaycan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Nasimi Dilcilik Enstitüsü. Azerice.
• MUSAOĞLU, Mehman (2002). Türkolojinin Çeşitli Sorunları Üzerine Makaleler-İncelemeler, T. C. Kultür Bakanlığı, s. 8-11.
• Novoe v zarubejnoy lingvistike…, (1987). Problemı Sovremennoy Tyurkologii, Vıpusk XIX., Nauka: “Progress”, (Yabancı Dilbilimde Yenilikler: Çağdaş Türkolojinin Problemleri). Rusça.
• NURMAHANOVA E. N. (1971). Türki Tilderinin Salıştırmalı Grammatikası, Almatı. Kazakça.
• NURMANOV A., MAHMUDOV N., AHMEDOV A. (1992). Uzbek tilinin mazmuniy sintaksisi, Taşkent. Özbekçe.
• Oçevki sravnitelnoy leksikologii altayskih yazıkov. Leningrad: 1972 (Altay Dillerinin Karşılaştırmalı Sözcükbilimi Denemeleri). Rusça.
• Oğuz grubu türk dillerinin mügayiseli grammatikası, III hiise, Sintaksis, Bakı, 2002, 192 s. Azerice.
• ORKUN, HÜSEYN NAMIK (1936-1941). Eski Türk Yazıtları, I-IV. İstanbul.
• ORUCOV A.A. (1976). Azerbaycanca-Rusca Frazeologiya Lüiğeti (5500 ifade), “Elm” Neşri- yatı, Bakı.
• Orus-Tıva Slovar, 22000 Söztüg, Moskva 1953 (Rusça-Tuvaca Sözlük).
• ÖNER, MUSTAFA (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi (Tatar, Kazak ve Kırgız Lehçeleri Karşılaştırmalı Grameri). Ankara.
• PHILOLOGIAE TURCICAE FUNDAMENTA. TOMUS PRIMUS, 1959 Wiesbaden Bd. I.
• POKROVSKAYA L.A. (1978). Sintaksis gagavuzskogo yazıka v sravnitelnom oşveşenii, İzd-vo “Nauka”, Moskva, 204 s. (Gagavuz Dili Sözdiziminin Karşılaştırmalı İncelenmesi). Rusça.
• POTSELUEVSKİY A.P. (1948). K voprosu o proishojdenii formı nastoyaşego vremeni v tyurkskih yazıkah yugozapadnoy gruppı. Aşhabad (Türk Dillerinin Kuzeybatı Grubunda Şimdiki Zaman Biçimlerinin Kökeni Üzerine). Rusça.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, ALİ (1995). Türkçe Deyimler Sözlüğü, Arkadaş.
• RADLOFF, WILHELM (1882). Vergleihende Grammatik der nördlichen Türksprachen, I. Phonetik der nördlichen Türksprachen. Leipzig.
• RADLOFF, WILHELM (1888-1911). Versuch Eines Wörterbuches Der Türk-Dialecte, 1, 2, 3, 4 (Türk Lehçeleri Sözlük Denemesi: Sözlük, 1888-1911 yıllarında S. Petersburg’da yayımlanmış, 1960 yılında Almanya’da tıpkı basımı yapılmıştır). Rusça ve Almanca.
• RASSADİN V.İ. (1978). Morfologiya tofalarskogo yazıka v sravnitelnom osveşenii, Moskova. (Tofalar Dili Biçimbiliminin Karşılaştırmalı İncelenmesi). Rusça.
• RÄSÄNEN M. (1949). Materialen zur Lautgeschichte der türkischen Sprachen. Sto. XV. Rusçaya çevrilmiştir: 1955.
• RÄSÄNEN M. (1957). Materialen zur Morphologie der türkischen Sprachen. Helsinki.
• RÄSÄNEN M. (1969-1971). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki.
• Rusça-Türkçe Sözlük, 47700 kelime, (Tıpkı basım), “Sovetskaya Ensiklopediya” Yayınevi, Moskova: 1972.
• Rusça-Türkmence Sözlük, I, 1981; II, 1987, Moskva “Russkiy Yazık”.
• Russko-Karaçaevo-Balkarskiy Slovar, Okolo 35000 slov, Moskva: 1965. (Rusça-Karaçay-Mal- karca Sözlük).
• SAMAYLOVİÇ H. (1922). Nekotorıe dopolneniya k klassifikatsii turetskih yazıkov. Petrograd (Türk Dillerinin Sınıflandırmasına İlişkin Eklemeler). Rusça.
• SARTBAYEV K.K. (1962). Türk Tilderinin Salıştırma Grammatikası, Frunze. Kırgızca.
• SEVORTYAN E.V. (1962). Affiksı glagoloobrazovaniya v Azerbaydjanskom yazıke. Opıt sravnitelnogo issledovaniya. İzd-vo Vostoçnoy Literaturı, Moskva, 650 s. (Azerbaycan Türkçesinde Eylem Yapım Ekleri). Rusça.
• SEVORTYAN E.V. (1966). Affiksı imennogo slovoobrazovaniya v Azerbaydjanskom yazıke: Opıt sravnitelnoğo issledovaniya, Moskva. (Azerbaycan Türkçesinde İsim Yapım Ekleri). Rusça.
• SEVORTYAN E.V. Etimologiçeskiy slovar tyurkskih yazıkov, I, 1974; II, 1978; III, 1980; IV, 1989; V, 1997, Moskva (Türk Dillerinin Etimloji Sözlüğü). Rusça.
• SEREBRENNİKOV B.A., GADJİEVA N.Z. (1979). Sravnitelno-istoriçeskaya grammatika tyurkskih yazıkov. Baku (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihî Dilbilgisi). Rusça.
• SHENİNG K. (1997). A new attempt to classify the Turkich languages. Turkic Languages. V.I. No 1.
• SİNOR, DENIS (1990). Essays in Comparative Altaic Linguistics. Indiana University Researh Institute for Inner Asian Studies. Bloomington. Indiana, 464 p.
• Sravnitelno-istoriçeskaya grammatika tyurkskih yazıkov. Fonetika, İzdatelstvo “Nauka”, Moskva: 1984, 467 s. (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihî Dilbilgisi: Sesbilgisi). Rusça.
• Sravnitelno-istoriçeskaya grammatika tyurkskih yazıkov. Morfologiya, Moskva “Nauka”, 1988, 545 s. (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihî Dilbilgisi: Biçimbilim). Rusça.
• Sravnitelno-istoriçeskaya grammatika tyurkskih yazıkov. Leksika, Moskva “Nauka”, 1997, 799 s. (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihî Dilbilgisi: Sözcük Varlığı). Rusça.
• Sravnitelno-istoriçeskaya grammatika tyurkskih yazıkov. Regionalnıe rekonstruktsii, Moskva, “Nauka”, 2002, s. 4-5 (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihî Dilbilgisi: Bölgesel-Dilbilgisel Denemeler). Rusça.
• SÖYEGOV, MURATGELDİ (1981). Türki dillerin günorta-günbatar toparında hal işlikler. Aşkabat, “Ilım”, Türkmence.
• SULEYMANOV, OLJAS (2002). Tyurki v doistorii. O proishojdenii drevnetyurkskih yazıkov i pismennostey, Almatı, 320 s. (Tarih Öncesi Türkler: Eski Türk Dillerinin ve Yazılarının Kökeni Üzerine). Rusça.
• ŞERBAK A.M. (1966). O xaraktere leksiçeskih vzaimosvyazey tyurkskih, mongolskih i tunguso- mançjurskih yazıkov. Voprosı Yazıkoznaniya, No:3. (Tungus-Mançu, Moğol ve Türk Dillerinin Sözcüksel Etkileşimlikleri Karakteristiği Üzerine). Rusça.
• ŞERBAK A.M. (1971). Sravnitelnaya fonetika tyurkskih yazıkov. İzd-vo “Nauka” Leningradskoe Otdelenie, Leningrad (Türk Dillerinin Karşılaşırmalı Sesbilgisi). Rusça.
• ŞERBAK A.M. Oçerki po sravnitelnoy morfologii tyurkskih yazıkov (İmya), 1977; (Glagol) 1981; (Nareçie, slujebnıe çasti reçi, izobrazitelnıe slova) 1987, Leningrad, İzdvo “Nauka”, Leningradskoe otdelenie (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Biçimbilimi Üzerine Denemeler: Ad; Eylem; Zarf; Edatlar ve Diğer Yardımcı Sözcükler//Ünlemler). Rusça.
• Tatarskaya grammatika, 1993 Tom I, II; 1992 Tom III, Kazan, Tatarskoe knijnoe izdatelstvo (Tatar Dilbilgisi). Rusça.
• TEKİN, TALAT (1968). A. Grammar of Orkhon Turkic. Indiana University Publications. The Hague (Uralic and Altaic Series. Vol. 69).
• TEKİN, TALAT., ÖLMEZ, MEHMET (2003). Türk Dilleri. Giriş. Yıldız. Dil ve Edebiyat 2.
• THOMSEN V. (1916). Turcica. Etudes cocernant l’interprétation des inscriptions turques de la Mongolie et de la Sibérie. –MSFOu, 37.
• Türkçe-Rusça Sözlük, 48000 kelime (Tıpkı basım), Moskva. “Russkiy yazık” Yayınevi: 1977.
• Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu. Hazırlayan: Emine Gürsoy-Naskali. Ankara: 1997.
• Türkmence-Türkçe Sözlük, Hazırlayanlar. Talat Tekin, Mehmet Ölmez, Emine Ceylan, Zuhal Ölmez, Süer Eker, Ankara: 1995.
• Türkmen Dilinin Sözlüğü, Türkmenistan SSR ILIMLAR Akademiyasının Neşriyatı, Aşkabat: 1962. Türkmence.
• Türkologiyaga Girispe 1979, Almatı. Kazakça.
• Tyurkologiçeskie issledovaniya, Moskva: 1976 (Türkolojik İncelemeler). Rusça.
• Tyurkskaya leksikologiya i leksikografiya, Moskva: 1971 (Türk Sözcükbilimi ve Sözlükbilimi). Rusça.
• UMAROV E.A. (1970). Frazeologiçeskie slovari tyurkskih yazıkov. Sovetskaya Tyuko-logiya, No 5 s. 121-124 (Türk Dillerinin Deyimler Sözlükleri). Rusça.
• URAKSİH Z.C. (1981). Leksikografiiçeskaya razrabotka frazeologii tyurkskih Yazıkov. Sovetskaya Tyurkologiya, No 3, s. 39-46 (Türk Dillerinde Deyimlerin Sözlükbilimsel İncelenmesi). Rusça.
• UZUN, LEYLA ŞUBAŞI (1995). Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Simurg.
• VARDAR, BERGE (1989). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara.
• VASİLEV (CARGISTAY) (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük, Ankara: 1995.
• VERNER G.K. (1972). Problema proisxojdeniya faringalizatsii v tuvinskom i tofalarskom yazıkah. Sovetskaya Tyurkologiya. No 5. (Tuva ve Tofalar Dillerinde Faringalleşmenin Kökeni Sorunu). Rusça.
• VLADİMİRTSOV B.Y, POPPE N.N. (1924). İz oblasti vokalizma mongolo-turetskogo prayazıka. –DAN, ser 8. (Moğol-Türk Anadilinde Vokalizm Üzerine).
• YAZIKİ NARADOV SSSR. Tyurkskie Yazıki, Moskva. 1966 (SSCB Halkları Dilleri. Türk Dilleri). Rusça.
• YAZIKİ MİRA. Tyurkskie Yazıki. İzdatelskiy Dom “Kırgızistan” Bişkek 1997, s. 160-525 (Dünya Dilleri: Türk Dilleri). Rusça.
• YULDAŞEV A.A. (1965). Analitiçeskie formı glagola v tyurkskih yakıkah, İzd-vo “Nauka” Moskva, 275 s. (Türk Dillerinde Eylemin Analitik Biçimleri). Rusça.
• ZAKİEV M.Z. (1984). O tyurkskoy morfonologii. Sovetskaya Tyurkologiya, No1, s. 35-43 (Türk Morfonolojisi veya Fonomorfolojisi Üzerine). Rusça.
• ZEYNALOV F.R. Türk dillerinin mügayiseli grammatikası, Bakı, Azerbaycan Devlet Universitesi Neşriyyatı, I. 1974, 140 s., II, 1975, 130 s. Azerice.
• ZEYNALOV, FARHAD (1981). Türkologiyanın esasları. “Maarif” Neşriyyatı, Bakı, s. 58-69.