Ünsüz İkizleşmesinin Türkçedeki Akustik Görünümleri

Yıl 2020, Cilt: 171 Sayı: 2, 84 - 118, 07.07.2020

İpek Pınar Uzun , Kader Reyhan

https://doi.org/10.33690/dilder.642536

Öz

Bu
araştırmada, Türkçede içses konumunda oluşan ünsüz ikizleşmesinin akustik
sesbilgisel görünümleri betimlenmeye çalışılmıştır. Ergenç ve Bekâr (2013)’te
geliştirilen ünsüz ikizleşmesi modelinin akustik sesbilgisel açıdan nasıl bir
işleyişi olduğunu araştıran bu çalışmada şu sorulara yanıt aranmaktadır: (a) Türkçede
ünsüz ikizleşmesi, ikizleşen ünsüz çiftlerinin süreleri arasında ünsüzlerin
fiziksel özelliklerine dayalı bir farklılık oluşturmakta mıdır? (b) Türkçede
ünsüz çiftlerinin titreşim özelliklerindeki farklılıklara dayalı olarak F2
formant frekansında ayırıcı özellik gösteren bir farklılık görülmekte midir? (c)
Türkçede ikizleşme içeren ünsüz çiftleri ile modelde sınıflandırılan ünsüzler
arasında akustik sesbilgisel özellikleri açısından uyumluluk bulunmakta mıdır?
(d) İkizleşen ünsüz çiftlerinin akustik özellikleri, Türkçede ünsüzlerin
üçboyutluluk (bkz. Selen 1979; Ergenç, 1989) özellikleriyle benzerlik ya da
farklılık göstermekte midir? Araştırmanın örneklem grubu anadili Türkçe olan 20
sağlıklı katılımcılardan oluşmaktadır. Dış sesten yalıtılmış bir ortamda toplanan
sözlü dil verileri, formant frekansları, sesletim süreleri ve yoğunluk
değerleri açısından incelenmiştir. İstatistiksel veriler, R dilinde Doğrusal
Karma Analizi Modeli çerçevesinde çözümlenmiştir. Elde edilen bulgular,
Türkçede Ünsüz İkizleşmesi Modelinde tekünsüzleşme sınıflamasındaki ünsüzlerin
yeniden değerlendirilmesi ve ikizleşmenin ünsüzlerin üçboyutluluğuna göre incelenmesi
gerekliliğini ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

phonology, phonetics, gemination, Turkish, formant

Kaynakça

• Aksan, Y., Aksan, M., Özel, S.A., Yılmazer, H., Bektaş, Y., Mersinli, Ü., Atasoy, G., Demirhan, U.U. (2017). Türkçe Ulusal Derlemi (Turkish National Corpus (TNC)). (Versiyon 3.0.63). https://v3.tnc.org.tr.Bates, D., Maechler, M., Bolker, B. ve Walker, S. (2015). Fitting Linear Mixed-Effects Models Using lme4, Journal of Statistical Software, 67(1), 1-48. doi:10.18637/jss.v067.i01.Blevins, S. (2004). Evolutionary phonology: The emergence of sound patterns, Cambridge University Press.Blevins, S. (2008). “Explaining diversity in geminate consonant inventories: An evoluationary approach”, Max Planck Institute. Evolutionary Anthropology Yayınları.http://www.eva.mpg.de/lingua/conference/08_springschool/pdf/course_materials/blevins_evening_lecture.pdfBoersma P. ve Weenink, D. (2006). Praat Software (Versiyon 6.1, 2019). Retrieved from http://www.praat.org/.Chitoran, I. (2002). A perception-production study of Romanian diphthongs and glide-vowel sequences. Journal of International Phonetic Association 32 (2): 203-222. Clements, G. N. ve Hume, E. V. (1995). “The internal organization of speech sounds”, Handbook of phonological theory, J.A. Goldsmith. (haz.). Cambridge, MA: Blackwell Yayınları, s.245-306. CUP.Clements, G.N. ve Keyser, S.J. (1983). Cv phonology, a generative theory of the syllable. Linguistic Inquiry Monographs Cambridge. Mass (9): 1-191.Crowder, M. (2015). Audacity. New York, NY: Philomel Books, an imprint of Penguin Group (USA).Curtis, E. K. J. (2003). Geminate weight: Case studies and formal models, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Washington Üniversitesi.Dixon, R. M. W. (1988). A grammar of Boumaa Fijian. Chicago, University of Chicago Press.Dmitrieva, O. (2007). “Consonant length in Russian: Factors affecting variability in production”, Variation, Gradience and Frequency in Phonology Çalıştayı, Standford.Ergenç, İ ve Bekâr, İ.P. (2013). “Türkçede Ünsüz İkizleşmesi”, Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 1/2013, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, s. 173-191.Ergenç, İ. (1989). Türkiye Türkçesinin Görevsel Sesbilimi. Engin Yayınları. Ankara.Ergenç, İ. (1995). Konuşma Dili ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü. Multilingual Yayınları. Ankara.Ergenç, İ. ve Bekâr Uzun, İ.P. (2017). Türkçenin Ses Dizgesi. Seçkin Yayıncılık. Ankara. Göz, İ. (2003). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara.Hayes, B. (1986). Inalterability in CV phonology. Language (62): 321-351.Hyman, L. (1985). A theory of phonological weight. Dordrecht: Foris.Kientz, A. (1979). Dieu et les génies. Récits étiologiques senoufo (Cóte-d’Ivoire), Centre national de la recherché scientifique, Paris.Ladefoged, P. ve Maddieson, I. (1996). Sounds of the world’s languages, Oxford: Blackwell Yayınları.Lahiri, A. ve Hankamer, J. (1988). “The timing of geminate consonants”, Journal of Phonetics, 16, 327-338.Laird, N.M. ve Ware, J.H. (1982). Random-effects models for longitudinal data. Biometrics 38 (4): 963-974.Levin, J. (1985). A metrical theory of syllabicity, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Cambridge, MA: MIT Yayınları.Podesva, R. (2002). Segmental constraints on geminates and their implications for typology. (76), LSA Konferansı Yıllık Toplantısı, Ocak. http://www.eva.mpg.de/lingua/conference/08_springschool/pdf/course_materials/blevins _evening_lecture.pdf Prince, A. (1984). Phonology with tiers, Language sound structure, M. Aronoff ve R. Oehrle (Haz.), Cambridge, MA: MIT Yayınları, s.234-244.Ren, H. (1986). On the Acoustic Structure of Diphthongal Syllables. Yayınlanmış Doktora Tezi. UCLA Working Papers in Phonetics (65).Amerika: Kaliforniya (Los Angeles).Schütz, A. (1985). The Fijian language. Honolulu, University of Hawaii Press.Selen, N. (1979). Söyleyiş Sesbilimi Akustik Sesbilim ve Türkiye Türkçesi. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara.Tyler, S. A. (1969). Koya: an outline grammar. (University of California Publications in Linguistics, 54.) Berkeley: University of California Press.