Professional Development Process of Sign Language Interpreting/Translation in Türkiye

Yıl 2024, Cilt: 175 Sayı: 1, 22 - 49, 08.07.2024

Oya Tanyeri , Okan Kubus

https://doi.org/10.33690/dilder.1420305

Öz

The profession of sign language interpreting/ translation (SLI/SLT) plays an important role in supporting the active participation of the deaf and the hard of hearing in social life. Compared to the studies in Global North, SLI/T studies in Türkiye are quite new. In this study, the professional development of SLI/T in our country has been addressed by examining the stages of employment, the development of training modules/programs, the role of non-governmental organizations and the current legal legislation. In the examinations carried out, It has been observed that the Disability Act No. 5378, published in 2005, was a turning point for the deaf community. With this Law, studies on Turkish Sign Language and the interpreting/translating of Turkish Sign Language have been initiated. The first official Turkish Sign Language (TİD) interpreters/translators were appointed to various institutions belonging to the Ministry of Family and Social Services (repealed, now MFSS) in 2007. Nowadays, it has been observed that both the number of provinces with interpreters/translators and the number of interpreters/translators in the provinces have increased. Apart from Ministry of Family and Social Services, which employed the first official TİD interpreters/translator, TİD interpreters/translators have been employed by many institutions. However, although the employment of interpreters/translators has started, the lack of active language planning and the resulting failure to prepare training modules/programs seems to negatively affect all stages of the profession.

Anahtar Kelimeler

Sign Language,, Turkish Sign Language, Turkish Sign Language Interpreting, Turkish Sign Language Translation, Deaf

İŞARET DİLİ TERCÜMANLIĞININ/ÇEVİRMENLİĞİNİN TÜRKİYE’DEKİ MESLEKİ GELİŞİM SÜRECİ

Öz

İşaret dili çevirmenliği mesleği, sağır/işitme kayıplı bireylerin toplumsal yaşama aktif katılımını desteklemede önemli bir rol oynamaktadır. Ülkemizde yürütülen işaret dili çevirmenliği çalışmaları, küresel kuzey ülkeleriyle kıyaslandığında oldukça yeni sayılabilecek düzeydedir. Çalışmamızda, işaret dili çevirmenliğinin meslekleşme koşulları doğrultusunda ülkemizdeki gelişim süreci; istihdam aşamaları, eğitim modüllerinin/programlarının gelişimi, sivil toplum örgütlerinin rolü ve mevcut yasal mevzuat incelenerek ele alınmıştır. Yapılan incelemelerde, 2005 yılında yayımlanan 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’un sağır toplum için bir dönüm noktası olduğu görülmüştür. Söz konusu kanunla birlikte, Türk İşaret Diline ve Türk İşaret Dili çevirmenliğine yönelik çalışmalar başlamıştır. İlk resmi Türk İşaret Dili çevirmenleri, 2007 yılında Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na (mülga, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (bundan sonra ASHB)) bağlı muhtelif kuruluşlara atanmıştır. Günümüzde hem çevirmen bulunan il sayısının hem de illerdeki çevirmen sayısının arttığı görülmüştür. İlk resmi Türk İşaret Dili (TİD) çevirmeni istihdamını gerçekleştiren ASHB dışında artık birçok kurum tarafından da TİD çevirmenlerinin istihdam edildikleri görülmektedir. Ancak yapılan değerlendirmede, çevirmen istihdamları başlamış olmasına rağmen aktif bir dil planlamasının olmaması ve buna bağlı olarak da eğitim modüllerinin/programlarının hazırlanmaması durumunun, mesleğin bütün aşamalarını olumsuz etkilediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İşaret Dili, Türk İşaret Dili, Türk İşaret Dili Tercümanı, Sağır, İşaret Dili Çevirmeni

Kaynakça

• 2022-23 sayılı Genel Yazı: Noterlerde Türk İşaret Dili Tercümanı Görevlendirmesi Hakkında (2022,14 Ocak). Erişim Adresi: https://www.noterlikrehberi.net/rehber/index.html?2022-23-sayili-genelyazi.html ) . 20 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Adam, R., ve Stone C. (2011). Are Deaf interpreters a part of the global Deaf renaissance? Presentation the XVI World Congress of the World Federation of the Deaf, Durban, South Africa, 23 July 2011.
• Adam, R., Aro, M., Druetta, J. C., Dunne, S., ve Af Klintberg, J. (2014). Deaf interpreters: An introduction. R. Adam, C. Stone, S. D. Collins, ve M. Metzger (Eds.), Deaf interpreters at work: International insights (pp. 1–18). Gallaudet University Press.
• Adam, R., Carty, B., ve Stone, C. (2011). Ghostwriting: Deaf translators within the Deaf community. Babel, 57(4), 375-393.
• AİLEM Engelsiz İletişim merkezi (2022). Erişim adresi: https://www.trthaber.com/haber/gundem/ailem-engelsiz-iletisim-merkezi-hizmete-basladi-710864.html. 8 Ağustos 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Akreş, H. (2020). Sözlü Tercümenin Önemi ve Uluslararası Arenada Sebep Olduğu Krizler. Mizanü'l-Hak: İslami İlimler Dergisi, (10), 123-135.
• Ankara Üniversitesi (t.y.). Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İşaret Dili tercümanlığı Yüksek Lisans Programı. Erişim Adresi: https://www.ankara.edu.tr/programlar/3/903/4317-1939/#lessons 20 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Arık, E. (2016). Geçmişten geleceğe Türk işaret dili araştırmaları. In E. Arık (Ed.), Ellerle Konuşmak: Türk İşaret Dili Araştırmaları (s. 7–22). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Arslan N., ve Tok, Z. (2022). Türkiye’de mütercim tercümanlık programlarında çeviri eğitimi üzerine eğitmenlerin görüşleri: Yazılı çeviri eğitimi için yeni yöntem önerisi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (30), 1396-1415.
• ASHB, (2020). Bakanlığımız ile Ankara Üniversitesi Arasında “Türk İşaret Dili” Çalışmaları İş Birliği Protokolü İmzalandı. Erişim Adresi: https://www.aile.gov.tr/haberler/bakanligimiz-ile-ankara-universitesi-arasinda-turk-isaret-dili-calismalari-is-birligi-protokolu-imzalandi/, 20 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• ASHB, (2022). T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Sözleşmeli personel alım ilanı, Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/media/116443/isaret-dili-tercumani-ilan-metni-yeni-ilan.pdf. 15 Ağustos 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Ball, C. (2013). Legacies and legends: history of interpreter education from 1800-21st century, Interpreting Consolidated.
• Ball, C. (2017). The history of American Sign Language interpreting. Revue Internationale d’Études en Langues Modernes Appliquées, 3(10), 115-124.
• Bartan, Ö. Ş., Aral M., ve Karabulut Ş. (2021). Sign Language Court Interpreters in Turkey: Professionalization and Impartiality. transLogos Translation Studies Journal, 4(1), 26-56.
• Bartan, Ö. Ş., Çelebioğlu, U., Yazıcı, M., ve Önal, E. (2023). Türkiye’de Türk İşaret Dili Mahkeme Tercümanlığı Hizmeti Almış Sağır Bireylerin Aldıkları Çeviri Hizmetine Yönelik Görüşleri. Söylem Filoloji Dergisi, (Çeviribilim Özel Sayısı), 514-534.
• Bienvenu, M. J., ve Colonomos, B. (1992). Relay interpreting in the ’90s. L. Swabey (Ed.), Proceedings of the Eighth National Convention of the Conference of Interpreter Trainers (pp. 69–80). Conference of Interpreter Trainers.
• Bilirkişilik Daire Başkanlığı (t.y.), Ek 2 Aranan nitelikler. Erişim adresi: https://bilirkisilik.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/30520231500482.pdf. 22 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Cokely, D. (2005). Shifting Positionality: A Critical Examination of the Turning Point in the Relationship of Interpreters and the Deaf Community. In M. Marschark, R. Peterson, ve E. A. Winston (Eds.), Sign language interpreting and interpreter education: Directions for research and practice (pp. 3–28). Oxford University Press.
• Conker, N. (2017). The professionalization of sign language interpreting in Turkey: Interpreter training and public interpreting services. [yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Bogaziçi Üniversitesi.
• Conker, N. (2018). İşaret Dili Çevirmenliğinin Türkiye’deki Gelişimi, E. Diriker (Ed.), Türkiye’de Sözlü Çeviri, Eğitim, Uygulama ve Araştırmalar (s. 57–84). Scala Yayıncılık.
• Dikyuva, H., Makaroğlu, B., ve Arık, E. (2015). Türk işaret dili dilbilgisi kitabı. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayınları.
• Doğan, C. (2021). Televizyon Haber Bültenlerindeki İşaret Dili Çeviri Hizmetine Yönelik Sağır Topluluğun Tutum ve Beklentileri. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi 30, 18-60.
• Engellilerin Haklarına ilişkin Sözleşme, Erişim adresi: https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020100834bm_48.pdf 26 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Engelsiz 112. (t.y.). Erişim Adresi: https://www.112.gov.tr/engelsiz-112-projesi. 8 Ağustos 2023’de erişilmiştir. Engelsiz CİMER artık işitme ve konuşma engellilerin hizmetinde (2022, 31 Ağustos). Erişim adresi: https://www.iletisim.gov.tr/turkce/haberler/detay/engelsiz-cimer-artik-isitme-ve-konusma-engellilerin-de-hizmetinde . 08 Ağustos 2023 tarihinde erişilmiştir.
• ESİM (t.y.). Erişim Adresi: https://denizliism.saglik.gov.tr/TR,81767/engelsiz-saglik-iletisim-merkezi-esim-uygulamasi.html. 8 Ağustos 2023 tarihinde erişilmiştir.
• European Forum of Sign Language Interpreters (t.y.). Erişim Adresi: https://efsli.org/about/history/ 14 Ağustos 2023 tarihinde erişilmiştir.
• İlkbaşaran, D., ve Kubus, O. (2019). A Roof without Foundation: Shifts in the Legal and Practical Status of Turkish Sign Language (TİD) Since 2005. De Meulder, M., Murray, J. J., ve McKee, R. L. (Eds.). The legal recognition of sign languages: Advocacy and outcomes around the world. (pp. 85–103). Multilingual Matters.
• İşaret Dili ve Tercümanları Derneği, Hakkımızda, (t.y.). Erişim adresi: http://www.tidted.org/hakkimizda/ 14 Ağustos 2023’de erişilmiştir.
• Kemaloğlu, Y. (2014). Engellilik, Kulak Burun Boğaz (KBB) hekimliği ve işaret dili. Bozok Tıp Dergisi, 1(1), 38-53. Kubus, O., İlkbaşaran, D., ve Gilchrist, S. (2016). Türkiye’de İşaret ili planlaması ve Türk işaret dilinin yasal durumu. E. Arık (Ed.), Ellerle Konuşmak: Türk İşaret Dili Araştırmaları (s. 23–50). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Makaroğlu, B. (2022). Türk İşaret Dili Öğretiminde İkinci Dilin (D2) Ötesinde İkinci Modalitenin (M2) Göz Ardı Edilmesi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39(2), 593-614.
• Marschark, M., Sapere, P., Convertino, C., ve Seewagen, R., (2005). Educational interpreting: Access and outcomes. In M. Marschark, R. Peterson, ve E. A. Winston (Eds.), Sign language interpreting and interpreter education: Directions for research and practice (pp. 3–28). Oxford University Press.
• McIntire, M. L., ve Sanderson, G. R. (1995). Who’s in charge here?: Perceptions of empowerment and role in the interpreting setting. Journal of interpretation, 7(1), 99-114.
• MEB (2011). İşaret Dili Öğretici ve Tercümanı Eğitim Programı. Erişim Adresi: http://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2012_11/05051141_isaret_dili_tercuman.pdf. 20 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• MEB (2013a). Türk İşaret Dili Tercümanlık Sertifikası. Erişim Adresi: https://docplayer.biz.tr/8729879-Turk-isaret-dili-tercumanlik-sertifikasi-sinavina-11-22-subat-2013-tarihleri-arasinda-giren-adaylarin-sinav-sonuc-duyuru-listesi.html. 25 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• MEB (2013b). Türk İşaret Dili Tercümanlık Sertifikası. Erişim Adresi: http://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2013_03/26030738_1122mart2013tarihleriarasndayaplantrkaretdilitercmanlksertifikassnavsonular.pdf. 25 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Napier, J., Goswell, D., ve McKee, R. (2006). Sign language interpreting: Theory and practice in Australia and New Zealand. Federation Press.
• Obasi, C. (2013). Race and ethnicity in sign language interpreter education, training and practice. Race Ethnicity and Education, 16(1), 103-120.
• Oral, A. Z. (2016). Türk işaret dili çevirisi. Siyasal Kitabevi.
• Roy, C. (1993). The Problem with Definitions, Descriptions, and the Role Metaphors of Interpreters. Journal of Interpretation, 6(1), 127–153.
• Stokoe, W. C. (1960). Sign Language Structure: An Outline of the Visual Communication Systems of the American Deaf. Studies in Linguistics: Occasional Papers 8, University of Buffalo.
• T.C. Resmi Gazete (1972). Noterlik Kanunu, Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=1512&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 . 21 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• T.C. Resmi Gazete (1983) Sosyal Hizmetler Kanunu, Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2828&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 . 21 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• T.C. Resmi Gazete (2005a). Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5378&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 21 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• T.C. Resmi Gazete (2005b). Engelliler Hakkında Kanun. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5378&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 . 22 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• T.C. Resmi Gazete (2006a). Türk işaret dili sisteminin oluşturulması ve uygulanmasına yönelik usul ve esasların belirlenmesine ilişkin yönetmelik. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=10123&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 . 15 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• T.C. Resmi Gazete (2006b). İşaret dili tercümanlığı hizmeti verecek personelin yetiştirilmesi ile Çalışma esasları hakkında yönetmelik. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=10601&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5. 15 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• T.C. Resmi Gazete (2013). Ceza Muhakemesi Kanununa Göre Tercüman Listelerinin Düzenlenmesi Hakkında Yönetmelik. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=17174&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5. 21 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Tanyeri, O. (2022). AİLEM Engelsiz İletişim Merkezi. Ankara: Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Erişim adresi: https://ailemtid.aile.gov.tr/auth . 15 Ağustos 2023 tarihinde erişilmiştir.
• TİDBO, (2020). Türk İşaret Dili Bilim Onay Kurulu Toplandı. Erişim Adresi: https://www.aile.gov.tr/eyhgm/haberler/turk-isaret-dili-bilim-ve-onay-kurulu-toplandi/ 25 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• TİDYeS Hakkında (t.y.). Erişim adresi: http://tidyes.ankara.edu.tr/ 25 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir. Türkiye Noterler Birliği (2021). Türkiye Noterler Birliği kapsamında Noterlerde Türk İşaret Dili Tercümanı Görevlendirmesi. Erişim Adresi: https://portal.tnb.org.tr/GenelgeGenelYaziEklerDocLib/202111251350136A%C4%B0LEVESOSYALH%C4%B0ZMETLERBAKANLI%C4%9EI-NoterlerdeT%C3%BCrk%C4%B0%C5%9FaretDili.pdf. 20 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Türkiye Sağırlar Milli Federasyonu (t.y.). Tarihçemiz, Erişim Adresi: https://www.tsmf.org.tr/tarihcemiz/ 27 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Türkiye Yeterlilikler Veri Tabanı. (2020). İşaret dili çevirmeni (Seviye 6) MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi. Erişim Adresi: https://www.tyc.gov.tr/yeterlilik/isaret-dili-cevirmeni-seviye-6-myk-mesleki-yeterlilik-belgesi-TR00122680.html. 21 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Uysal, N. M. (2017). Türkiye’de çevirmenlik mesleği ve çevirmen sertifikasyon sistemi [yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Sakarya Üniversitesi.
• World association of sign language interpreter / mission & objectives, (t.y.). Erişim adresi: https://wasli.org/about/mission-objectives. 14 Ağustos 2023 tarihinde erişilmiştir.
• Wurm, S. (2014). Deconstructing translation and interpreting prototypes: A case of written-to-signed language translation. Translation and Interpreting Studies, 7(3), 249-66.
• YÖK İlk Kez Lisansüstü Eğitimde Türk İşaret Dili Tercümanlığı Programını Başlattı (t.y.). Erişim Adresi: https://basin.yok.gov.tr/AciklamaBelgeleri/2018/09_isaret_dili_anabilimdali_acildi.pdf . 21 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir.