A PRACTICAL LOOK AT FACTUAL AND NON-FACTIVE NOMINALIZATION STRUCTURE IN TEACHING TURKISH AS A FOREIGN LANGUAGE: THE CASE OF NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ UNİVERSITY TÖMER

Yıl 2025, Cilt: 176 Sayı: 1, 1 - 30, 01.07.2025

Fikriye Gündüz , Dilek Kocayanak

https://doi.org/10.33690/dilder.1565037

Öz

In teaching Turkish to foreigners, -mA, -mAk and -(y)Iş are considered as nominalization suffixes. However, the suffixes -DIk and -(y)AcAk are also used to nominalize sentences. For example, in the sentence “Ona hediye aldığımı söylemedim” (I didn't tell that I bought a gift for him/her.), the suffix -DIk is nominalized in the subordinate clause; the nominalized verb “alma” (buying) has occurred, meaning it is “factual”. In contrast, in the sentence “Annem ona hediye almamı söyledi.” (My mother told me to buy him/her a gift.), the focus is not on whether the action nominalized by the suffix -mA has occurred, but rather on the state or event that the action indicates. Thus, in this example, the structure of the nominalized action is “non-factive”. However, this rule is insufficient to explain why the example “*Seni görmeye sevindim.” (*I am happy to see you.) is incorrect. This study is conducted based on this problem. Using a qualitative research method, specifically a survey study, an interview form was administered to 15 international C1-level students studying at Nevşehir Hacı Bektaş Veli University TÖMER. This form was structured with expert opinions, measured for reliability through a pilot study, and included open-ended, true-false, and multiple-choice questions. The study aimed to determine how often and in what manner students use and understand the suffixes -mA, -DIk, and -(y)AcAk, and their awareness of the factual/non-factual nature of nominalized actions. When the responses were evaluated, the percentage of students who could select grammatically and semantically correct sentences formed with the suffixes -mA, -DIk, and -(y)AcAk was 55.56%. It was observed that learners could not differentiate between the -mA nominalization suffix, which emphasizes the state, action, movement, or occurrence described by the verb, and the -(y)Iş nominalization suffix, which emphasizes the manner in which the action is carried out. In examples where certain main clause verbs were given and students were asked to complete them appropriately, it was found that the usage rates of nominalized structures with -mA, -DIk, and -(y)AcAk were very close for the verbs of feeling (emotive) such as being sad, being surprised, and believing, which was associated with the emotional nature of the main clause predicate. In sentences that include the concepts of factive and non-factive, 72.50% of the learners preferred to use the factive, while 27.50% opted for the non-factive in sentences formed with nominalization structure. The study suggests that there is a need for a holistic grammar teaching in terms of the factual and non-factual status of -mA and -DIk suffixes.

Anahtar Kelimeler

Nominalization , Factual nominalization; , Non-Factual nominalization , Turkish as a foreign language

YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE OLGUSAL VE OLUŞSAL ADLAŞTIRMA YAPISINA UYGULAMALI BİR BAKIŞ: NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ TÖMER ÖRNEĞİ

Öz

Yabancılara Türkçe öğretiminde–mA, -mAk ve –(y)Iş adlaştırma ekleri olarak ele alınmaktadır. Ancak -DIk ve -(y)AcAk ekleri de tümceleri adlaştırmak için kullanılmaktadır. Örneğin “Ona hediye aldığımı söylemedim.” tümcesinde -DIk eki yan tümcede adlaşmıştır; yan tümcenin adlaşan eylemi “alma” gerçekleşmiştir. Yani “olgusal”dır. Oysa “Annem ona hediye almamı söyledi.” tümcesinde -mA eki ile adlaşan eylemin gerçekleşip gerçekleşmediği üzerinde değil bu eylemin bildirdiği oluş veya durum üzerinde durulmaktadır. Dolayısıyla bu örnekte adlaşan eylemin yapısı “oluşsal”dır. Ne var ki bu kural “*Seni görmeye sevindim.” örneğinin neden yanlış olduğunu aktarmakta yetersizdir. Çalışma bu problemden yola çıkarak yapılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden tarama çalışması kullanılan bu çalışmada, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi TÖMER’de öğrenim gören C1 düzey 15 uluslararası öğreniciye uzman görüşleriyle yapılandırılmış, pilot çalışmayla güvenirliği ölçülmüş, açık uçlu, doğru-yanlış ve çoktan seçmeli sorulardan oluşan görüşme formu uygulanmıştır. Öğrenicilerin -mA, -DIk ve -(y)AcAk adlaştırma eklerini bilme ve kullanma durumları ile adlaşan eylemin oluşsal/olgusal olma durumuna göre nasıl, ne sıklıkta kullandıklarının ve farkındalıklarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Yanıtlar değerlendirildiğinde; -mA, -DIk ve -(y)AcAk adlaştırma ekleriyle oluşturulan tümcelerden dilbilgisel ve anlamsal olarak doğru tümceyi seçebilen öğrenici oranı %55,56’dır. Öğrenicilerin -mA adlaştırma ekinin eylemin anlattığı durumu, işi, hareketi veya oluşu ön plana çıkarma durumuyla –(y)Iş adlaştırma ekinin daha çok eylemin yapılış biçimini öne çıkarma durumunu ayırt edemediği anlaşılmıştır. Adlaştırma ekleriyle kullanılan bazı ana tümce eylemleri verilmiş; bu ana tümce eylemlerini uygun şekilde tamamlamaları istenen örneklerde öğrenicilerin üzülmek, şaşırmak ve inanmak eylemlerinde -mA, -DIk ve -(y)AcAk adlaştırma yapılarının kullanım oranlarının birbirine çok yakın olduğu saptanmış, bu durum ana tümce yükleminin duygusal (emotive) nitelik taşımasıyla ilişkilendirilmiştir. Olgusal (factive) ve olgu dışı (non-factive) kavramlarını içinde barındıran tümcelerde ise öğrenicilerin %72,50’si adlaştırma yapısıyla kurulan tümcelerde olgusallık durumunu, %27,50’si oluşsallık durumunu kullanmayı tercih etmiştir. Çalışmada -mA ve -DIk ekinin olgusal ve olgu dışı olma durumu özelinde bütüncül bir dilbilgisi öğretimine ihtiyaç duyulduğu önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Adlaştırma , Olgusal adlaştırma , Oluşsal adlaştırma , Yabancı dil olarak Türkçe

Etik Beyan

Bu makalede dergi yazım kuralları, yayın ilkeleri, araştırma ve yayın etiği ile dergi etik kurallarına uyuldu. Makale ile ilgili doğabilecek herhangi bir ihlalin sorumluluğu yazar(lar)a aittir. Araştırma etik ilkeler açısından 2024.06.125 karar sayısı ile Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırmalar ve Yayın Etik Kurulunca uygun bulunmuştur.

Kaynakça

• Akgül, M. N. (2021). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi ders kitaplarındaki isim - fiillerin öğretimi konusunun incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Nevşehir.
• Aksu Raffard, C. (2018). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi bağlamında söz edimleri başarı koşulları ve gerçekleştirme biçimlerine yönelik bir karşılaştırma. International Journal Of Language Academy, 6(5), 46–69.
• Ateş, Ş., Balcı, M., Özdemir, C., Barın, E. ve Çobanoğlu, Ş. (Ed.) (2022). Yedi iklim Türkçe A2. Özyurt Matbaacılık. Aydemir, Y. (Yayın Koordinatörü). (2015). Gazi üniversitesi TÖMER yabancılar için Türkçe dil bilgisi (b2-c1). MTR Medya.
• Aygen, G. (2002). Finiteness, case and clausal architecture. [Unpublished Ph.D Dissertation], Cambridge, MA: Harvard University.
• Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin grameri. TDK Yayınları.
• Barın, E. ve Başar, U. (2016). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenen İranlıların isimleştirme sorunları ve çözüm önerileri. International Journal Of Languages’ Education And Teaching, 4(2), 329–342.
• Başoğlu, A. D. ve Can, F. S. (2014). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenen Balkanlı öğrenicilerin yazılı anlatımda yaptıkları hatalar üzerine tespitler. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 10, 100–119.
• Bölükbaş, F., Yalçın Yılmaz, M. ve Keskin, F. (Ed.). (2020). Yeni İstanbul uluslararası öğrenciler için Türkçe ders kitabı b1 seviyesi. Kültür Sanat Basımevi.
• Bölükbaş, F., Yalçın Yılmaz, M. ve Keskin, F. (Ed.). (2020). Yeni İstanbul uluslararası öğrenciler için Türkçe ders kitabı b2 seviyesi. Kültür Sanat Basımevi.
• Coşkun, H. (2019). Türkçe çekimsiz tümleç yan cümlelerinde olgusallığın kapsamı. Türkiyat Mecmuası, 29(1), 1–25.
• Çalışkan, N. (2019). Yabancı dil sınıflarında tümleç yan tümcelerinin öğretimi: eşdizimlilik ve semantik eğilimler temelli bir yaklaşım. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(3), 1709–1741.
• Çelik, H. (2024). Yabancı dil olarak Türkçe öğretim süreci ve Özbekistan. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 80, 375–384.
• Demirok, Ö. (2019). A semantic characterization of Turkish nominalizations. R. Stockwell, M. O'Leary, Z. Xu, & Z. L. Zhou (Eds.), the 36th West Coast Conference on Formal Linguistics (ss. 132–142). Somerville, MA: Cascadilla Proceedings Project.
• Ediskun, H. (2017). Yeni Türk dil bilgisi. Remzi Kitabevi.
• Ergin, M. (2005). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım Yayın Dağıtım.
• Erguvanlı Taylan, E. (1994). Yantümcelerde tamlayan ekinin işlevi üzerine. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 5, 31–41.
• Erguvanlı Taylan, E. (1998). What determines the choice of nominalizer in Turkish nominalized complement clauses. B. Caron (Ed.), Proceedings of the 16th International Congress of Linguistics. Oxford: Pergamon.
• Erk Emeksiz, Z. (2013). Anlambilim: tümce anlamı. A. S. Özsoy vd., (Ed.). Genel Dilbilim II içinde (ss. 72–88). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Erkman-Akerson, F. ve Ozil, Ş. (1998). Türkçede niteleme sıfat işlevli yan tümceler. Simurg Yayınları.
• Ersen-Rasch, M. I. V. ve Onası, E. (2015). Yabancı dil olarak Türkçe dil bilgisi. Papatya Yayıncılık.
• Gencan, T. H. (2007). Dilbilgisi. Tek Ağaç Eylül Yayıncılık.
• Gökoğlu, Y. (2021). Yabancılara Türkçe öğretimi ders kitaplarında isim-fiil eklerinin öğretimi üzerine bir inceleme. International Journal Of Languages’ Education And Teaching, 9(4), 250–262.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish. A comprehensive grammar. Routledge.
• Günay, D., Uzdu Yıldız, F., Çetin, B., Atak, A., Şen, E., Oflaz Köleci, E., Aktaş Tülü, T. Oryaşın, U. ve Demirhan, Y. (2012). İzmir B1: Yabancılar için Türkçe ders kitabı. Papatya Yayıncılık.
• Hengirmen, M. (2006). Türkçe temel dilbilgisi. Engin Yayınevi.
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde mental fiiller. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, S. (2011). Dilbilim sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Kalfa, M. (2019). Yabancılara Türkçe öğretiminde “-ma˚k” ve “-ma˚” mastar eklerinin öğretimi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 1063-1076.
• Karatay, H. ve Kartallıoğlu, N. (2012). Kırgız öğrencilerin Türkiye Türkçesi öğrenmeye ilişkin tutumları. Türkçe Eğitimi ve Öğretimi Araştırmaları Dergisi, 4, 1–11.
• Kaya, M. ve Nurlu, M. (2017). Özgün ve yabancı dil olarak Türkçe öğretimi için sadeleştirilmiş metinlerde fiilimsi kullanımı: dokuzuncu hariciye koğuşu ve yılkı atı örneği. International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 12(28), 325–342.
• Kelepir, M. (2001). Topics in Turkish syntax: clausal structure and scope [Unpublished Doctoral Dissertation]. MIT: MIT Press.
• Keskin, C. (2009). Subject agreement-dependency of accusative case in Turkish- or jumpstarting grammatical machinery. LOT Publications.
• Ketrez, N. (2012). A student grammar of Turkish. Cambridge University Press.
• Kılıç, T. (2017). Yedi İklim Türkçe ve İstanbul yabancılar için Türkçe öğretim setlerindeki fiilimsilerin kullanım sıklığının belirlenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Nevşehir.
• Kıvırcık, Ş. Y. (2004). Türkçedeki bazı bileşik yapıların (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) yabancı dil olarak öğretiminde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Kiparsky, C., Kiparsky, P. (1971). Fact. D. Steinberg, L. Jacobovits (Ed.), Semantics içinde (ss. 345–369). Cambridge University Press.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. TDK Yayınları.
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. Routledge.
• Kornfilt, J. (2003). Subject case in Turkish nominalized clauses. U. Junghanns and L. Szucsicj (Ed.), In Syntactic structures and morphological information (=interface explorations) içinde (ss. 129–215). Berlin: Mouton de Gryder.
• Kornfilt, J. (2007). Verbal and nominalized finite clauses in Turkish (Ed.), Nikolaeva, I., Finiteness: Theoretical and emprical foundations içinde (ss. 305–332). Oxford University Press.
• Koşcu Deniz, G. (2017). Yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde fiilimsilerin incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Lees, R. B. (1965). Turkish nominalizations and the problem of ellipsis. Foundations of Language, 1, 112–121.
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: an expanded sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, Sage.
• Öncül, V. ve Gönen Kayacan, S. (2022). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde ad durum ekleri ve ad eylemlerin öğretimi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(1), 1–92.
• Pamir Dietrich, A. (1995). An analysis of subordinate clauses in Turkish. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 6, 182–96.
• Predolac, E. (2017). The syntax of sentential complementation in Turkish [Unpublished doctoral dissertation]. Cornell Universty.
• Şengül, K. (2017). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenen Afganistanlı Özbek Türklerinin Türkiye Türkçesine yönelik görüşleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27(2), 91–100.
• Şimşek, B., & Mert, O. (2021). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenen öğrencilerin Türkçedeki fiil üzerine gelen görevli dil ögelerini kullanma durumlarının incelenmesi. The Journal of Social Science, 5(9), 189–209.
• Turgay, T. (2021). Against the mood account of Turkish nominalizers. Zemin, 2, 162–182.
• Underhill, R. (1985). Turkish Grammar. Cambridge, Mass.: MIT Press.
• Uzun, N. E. (1998). Türkçede olası eylemcil bileşikler. K. İmer ve L. Subaşı Uzun. (Haz.) Doğan Aksan armağanı içinde (ss. 183-206). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Uzun, N. E. (Ed.) (2017). Yeni Hitit yabancılar için Türkçe ders kitabı II. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Uzun, N. E. ve Dağ Tarcan, Ö. (Ed.) (2019). Yeni Hitit yabancılar için Türkçe ders kitabı I. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk runik harfli metinlerde mental fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 2(1), 17–51.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. Baskı). Seçkin Yayıncılık.