Batı Grubu Anadolu Ağızlarında Dualar ve Beddualar

Yıl 2024, , 252 - 269, 21.03.2024

Bahtiyar Bahşi

https://doi.org/10.30767/diledeara.1421318

Öz

Türk kültür tarihinin çok eski dönemlerinden itibaren Türk sözlü kültür geleneğinin kültürel mirasının yaşayan ve yaşatmaya devam eden ögelerinden olan dualar dilek ve yalvarışları; beddualar ise öfke, kızgınlıkla söylenmiş kötü dilekleri ifade etmek için kullanılmaktadır. Dualar ve beddualar tek bir başlıkta aynı konu dağarcığında anılsalar da birçok noktada farklılıklara sahip iki zıt kavramdırlar. Dua, insanların Allah'a ya da başka bir ilahi güce yönelerek yardım talep ettiği bir ibadet şeklidir. Beddualar ise bir kişinin bir başka kişiye, genellikle zarar vermek veya ona kötü şans dilemek amacıyla kullanılan sözlerdir. Anadolu ağızlarında da dua ve beddualar, geleneksel inanç ve kültürlerin bir parçası olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır ve Anadolu ağızlarında dua ve beddualar köklü bir sözlü geleneğe dayanmaktadır. Bu çalışmada da Batı grubu Anadolu ağzında dualar ve beddualar derlenmiştir. Bu kapsamda Malatya, Kütahya, Urfa, Ordu, Tokat, Uşak, Sivas, Tokat, Ordu, Giresun, Bolu, Zonguldak illerine ait derleme metinler incelenerek tespit edilen dua ve beddualar tespit edilmiştir. Tespit edilen dualar ve beddualar yazılırken alıntı yapılan eserin adı, örnek cümlenin sonuna kısaltılarak sayfa numarası ile birlikte parantez içerisinde gösterilmiştir. Dua ve bedduaların yazılırken derleme metnindeki orijinal imla esas alınmıştır. Araştırmanın sonucunda 168 dua, 69 beddua tespit edilmiştir. Tespit edilen dualar ve beddualar anlam ve cümle çeşitliliği bakımından incelenmiştir. Duaların genel olarak fiil, basit ve olumlu cümlelerden; bedduaların ise fiil, basit ve kurallı cümlelerden oluştuğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ağız, dua, beddua.

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1945). Gaziantep Ağzı II. Deyimler, Meşhur Sözler, Arasözleri, Dualar, Beddualar. Ankara: TDKY.
• Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi (1993a). Alkış. (1. Cilt, s. 401). İstanbul: Ana Yayıncılık.
• Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi (1993b). Dua. (10. Cilt, s. 381). İstanbul: Ana Yayıncılık.
• Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi (1994). Kargış. (18. Cilt, s. 182). İstanbul: Ana Yayıncılık.
• Atmaca, E. (2019). Antalya ağızlarında dualar ve beddualar. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(19), 42-80. Büyükokutan, A. (2009). Muğla Yöresinde Kargışlar. E. G. Naskali (Ed.). Lanet kitabı içinde (ss. 253-269). İstanbul: Kitabevi Yayınları. Cihan, A., Batur, E. B. (2009). Diyarbakır Bedduaları. E. G. Naskali(Ed.). Lanet kitabı içinde (ss. 273-289). Kitabevi Yayınları.
• Clasuson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish.Oxford: Oxford University Press.
• Caferoğlu, A. (1994). Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar. Ankara: Türk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1994). Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar. Ankara: Atatürk Türk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1995). Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler. Ankara: Atatürk Türk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Demir, N. (2005). Tokat İli ve Yöresi Ağızları. Niksar Belediyesi
• Korkmaz, Z. (1977). Nevşehir ve Yöresi Ağızları. AnkaraTürk Dil Kurumu Yayınları.
• Nakiboǧlu, S. H. (2001). Adıyaman ve yöresi ağızları:(inceleme-metinler-sözlük-indeks) (Vol. 7). Hamle Gazete ve Matbaacılık.
• Özturan, H.A (2009). Maraş Merkez Ağzı. Kahramanmaraş: UKDE Yayınları.
• Demircan, A. (2009). Ehl-İ Sünnet Âlimlerine Göre Emevî Halifesi Yezid B. Muaviye‟Ye Lanet Okunması Meselesi. E. G. Naskali. (Ed.) Lanet kitabı içinde (ss. 111-135). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Demircan, A. (2009). Ali-Muaviye Kavgası Bağlamında Bir Siyasi Mücadele Aracı Olarak Lanet Okuma. E. G. Naskali. (Ed.). Lanet kitabı içinde (ss. 151-163). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Derleme Sözlüğü. C.I-XII. (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dirlik, Ü.Ş. (2002). Fethiye’de İlenmeler, Hayırlı Sözler ve Dualar. Antalya:Dirlik Matbaası.
• Eren, H. (1999). Alkış. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü içinde (s. 9). Ankara:Bizim Büro Basımevi.
• Eren, H. (1999). Kargaşa, Kargış. Türk dilinin etimolojik sözlüğü içinde (s. 212-213). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (1993).
• Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları:(İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Atatürk Türk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Alkış. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Etimolojik Sözlük Denemesi içinde (ss. 66-67). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Karga-, Kargaşa, Kargı-, Kargıma, Kargış. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Etimolojik Sözlük Denemesi içinde (ss. 467-468). Ankara: TDKY.
• Gülseren, C. (2000). Malatya İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin. G. (2002). Uşak İli Ağızları. (Dil özellikleri- metinler- sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güner, G. (2015). Alkış, Dua ve Kargış Beddua Kelimelerinin Etimolojisi Üzerine. A. Buran, vd. (Eds.) 7. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri içinde (I. Cilt, ss. 625-631). Fırat Üniversitesi Basımevi.
• Karahan, L. (2011). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (2. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Keskin, A. (2018). Türk Kültüründe Alkışlar (Dualar/İyi Dilekler) ve Kargışlar (Beddualar/Kötü Dilekler): Metin ve Bağlam Merkezli Bir İnceleme (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Larousse, B. (1986). Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi. İstanbul: Gelişim Yayınları AŞ.
• Özçelik, S. (1997). Urfa Merkez Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarıtaş, S. (2009). Ev ve Yuvaya Yönelik Beddualar. E. G. Naskali (Ed.). Lanet kitabı içinde (ss. 345-349). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (Cilt 1, A-E). İstanbul: Simurg Kitapçılık.
• Türkçe Sözlük. (2023). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üçer, M. (2009). Sivas Yöresinde Beddualar. E. G. Naskali (Ed.). Lanet kitabı içinde (ss. 301-309). İstanbul: Kitabevi Yayınları.