Ömer bin Mezîd’in Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir’indeki Bilgiler Işığında Aruz Öğretimine Yeni Bir Bakış

Yıl 2018, , 159 - 176, 21.04.2018

Cenk Açıkgöz

https://doi.org/10.30767/diledeara.418087

Öz

Nazire mecmuaları klasik Türk edebiyatı
araştırmalarına önemli katkılar sağlar. Nazire mecmualarının aruzun kullanımına
dair bilgiler vermesi de bu katkılar arasında sayılabilir. Ömer
bin Mezîd’in Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir’i, aruza dair verdiği bilgiler
bakımından, diğer nazire mecmularından daha çok dikkat çeker. Ömer bin Mezîd, Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir’in giriş
bölümünde, eserinin adı hakkında yazılmış bir şiir parçasını aruzun iki ayrı
kalıbına göre taktî‘ etmiştir. Bu kalıpların daha iyi anlaşılmasını sağlamak
amacıyla kalıplara ritmik sözlerle karşılık bulmuştur. Aruz-müzik ilişkisine
dair çarpıcı bir örnek olan bu ritmik sözlerden hareketle aruzun bazı tef’ile
ve kalıplarına karşılık gelen başka ritmik sözlerin ne olabileceği hakkında
çıkarımlarda bulunmak mümkündür.

Ayrıca adı geçen eserde, şiirler aruzun
beş ayrı bahrine göre bölümlere ayrılmıştır. Her bölümün başında, bölümde
kullanılan aruz kalıbını okuyucuya tanıtan ve okuyucuyu kullanılan kalıba
alıştırmayı amaçlayan şiir parçalarına yer verilmiştir. Bu şiirler eski aruz
öğretimi hakkında ipucu vermektedir.

Bu çalışmamızda Ömer bin Mezîd’in
Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir’i aruza katkıları yönünden ele alınmıştır. Çalışmamız bir
giriş bölümü ve üç ana bölümden meydana gelmiştir. Birinci bölümde önce Ömer bin Mezîd’in, Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir’in giriş
kısmında ortaya koyduğu taktî‘ çalışması değerlendirilmiştir; sonra da bu taktî
çalışmasında kullanılan ritmik sözlerin ışığında bazı aruz kalıp ve
tef’ilelerine karşılık gelebilecek ritmik sözler ele alınmıştır. İkinci
bölümde, Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir’de aruz bahirlerini tanıtmak ve öğretmek amacıyla
verilen şiir parçaları değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde bahsi geçen şiir
parçaları Ömer bin Mezîd’in taktî‘ yönteminden esinlenilerek ayrıntılı şekilde
taktî‘ edilmiştir. Böylece, günümüz aruz incelemelerinde Ömer bin Mezîd’in
taktî yönteminden nasıl yararlanılabileceği örneklerle ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Aruz, takti, Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir, klasik Türk şiiri.

A New Look İnsight Teaching of Aruz in the Light of the Ömer bin Mezîd’s Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir

Öz

Nazire
mecmuas make a huge contribution for Turkish classical literature researches. Information about
the use of aruz can be considered as one of these contributions.  Ömer bin Mezîd’s
Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir is draws more attention than other nazire mecmuas in terms
of information it gives about aruz. In the introduction, a piece of poetry
written about the name of his work was analyzed according to two different
prosodies by Ömer bin Mezîd. He responded with rhythmical phrases with
prosodies to provide a better understanding of these prosodies. Looking at these
rhythmic phrases, which are a striking example of the relationship between aruz
and music, it is also possible to make inferences about what other rhythmic
words may correspond to some tef'iles and aruz prosodies.

Moreover,
in the mentioned work, the poems are divided into parts according to five
different main prosodies. There are poetry pieces that tell the reader about
the aruz prosodies that is used and aim to train the reader at the beginning of
each part. These
poems give clues about the old aruz teaching.

In this
study, Ömer bin Mezîd’s Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir was dealt with in terms of his
contribution to the aruz. Our work consists of an introduction part and three
main parts. In the first part, the aruz prosody studies
which Ömer bin Mezîd revealed at the introduction of Mecmu'atü'n-Nezâ'ir was
first evaluated and then in the light of the rhythmic words used in this aruz prosody study, some other rhythmic words that
might correspond to some of the aruz prosodies were argued . In the second
part, the pieces of poetry given in order to introduce and teach the aruz
prosodies in Mecmu'atü'n-Nezâ'ir have been evaluated. In the third part, these
pieces of poetry were analyzed in detail by inspiration from the method of Ömer
bin Mezîd. Thus, it is demonstrated with examples how to use the method of Ömer
bin Mezîd in present-day aruz examinations.

Anahtar Kelimeler

Aruz, takti, Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir

Kaynakça

• Canpolat, Mustafa (1995), Mecmû’atü’n-Nežâ’ir Metin-Dizin-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Çetin, M. Nihad (1991), “Arûz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3. Cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 424-437. Gıynaş, Kamil Ali (2013), Pervâne Bey Mecmuası (İnceleme-Metin), Yozgat: Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: (Doktora Tezi). Güler, Saim (2006), Pervâne Beg Nazire Mecmuası (230b-261a) Transkriptli, Edisyon Kritikli Metin, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü: (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnce, Adnan (2000), Cem Sultan Cemşîd ü Hurşîd, Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları. İpekten, Haluk (2009), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, 11. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları. İspir, Meheddin (2013), “Aruz İncelemelerinde Nazire Mecmualarından Yararlanma”, Turkish Studies 8/1: s. 323-333. Kalyon, Abuzer (2011), Peşteli Hisâlî Metâli’ü’n-Nezâ’ir (II. Cilt) İnceleme-Metin, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kaya, Bilge (2003), Hisâlî Hayatı-Eserleri ve Metâliü’n-Nezâir Adlı Eserinin Birinci Cildi (İnceleme-Metin), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Köksal, M. Fatih (2012), Edirneli Nazmî Mecma‘u’n-Nezâ’ir (İnceleme-Tenkitli Metin), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78454/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.html (Erişim tarihi: 19.03.2017). Okuyucu, Cihan (2004), Divan Edebiyatı Estetiği, 1. Baskı, İstanbul: Leyla ile Mecnun Yayıncılık. Öztürk, Erdem Can (2011). “Ali Cemaleddin’in ‘Arûz-ı Türkî’ İsimli Eserine Dair”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/2, s. 374-389. Pala, İskender (2003), Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, 12. Baskı, İstanbul: Leyla ile Mecnun