A Study on the Ottoman Last Period Translation Methodology

Yıl 2020, , 223 - 263, 20.03.2020

Osman Coşkun

https://doi.org/10.30767/diledeara.686650

Cited By: 1

Öz

In the Ottoman historical sources, the subject of institutional translation goes back from the Divan-i Humayun Interpreting which dates back to the period of Fatih to the translation room which was established during the period of II. Mahmut. Then, in the following periods it is mentioned about the people who grew up in this room and the people who took translation as a profession and other institutional structures. In the previous periods, there have been studies on translation and the method followed in the context of interpretation and translation of Arabic and Persian texts. However, there are not many distinctive studies on the methodology of translations especially from the Western languages. In this study, we will try to examine an example that may shed light on our translation tradition in the last period of Ottoman era in the context of translation method and its content. For this purpose, we will look for the answer to the following question with reference to the translation book “Fançais-Turc, Modèles de Traduction” published in 1911 by Tefeyyuz Library: What kind of a method and a content was preferred in this work prepared for translation education? With the results to be reached, it is thought to obtain data that will shed light on the development of translation methods in the historical medium. The preface of the work consists of the following explanations:
“Consisting of the most outstanding moral pieces, this book was written to facilitate the works of those who deal with French to Turkish translation and to help them accelerate their success. Besides, it is a good guide for students who wish to study French. At the time of translation, it was tried to give the exact meaning of words rather than bright and pompous sentences. In addition to this, some parts that we will be proud to stimulate and improve the national feelings of the youth of the homeland was also added.”
The information above provides important information about the purpose and method of the work. Here, it is revealed what kind of translation model the translators approve in accordance with the requirements of the era.

Anahtar Kelimeler

Translations, methodology, translation history, translation studies, intralangue/interlangue

Osmanlı Son Dönem Çeviri Yöntemleri Üzerine Bir İnceleme

Öz

Osmanlı tarihi kaynaklarında kurumsal olarak tercüme bahsi Fatih döneminde dek uzanan Divanı-ı Humayun Tercümanlığından tutun ll. Mahmut döneminde kurulan tercüme odasına kadar gider. Ardından ileriki dönemlerde bu odadan yetişenlerden ve çeviriyi meslek edinen kişilerden, diğer kurumsal yapılardan da bahsedilir. Önceki dönemlerde Arapça ve Farsça metinlerin tefsiri ile meali bağlamında çeviri ve izlenen yöntem üzerine yapılan çalışmalar vardır. Fakat özellikle batı dillerinden yapılan çeviri yöntemleriyle ile ilgili pek ayırt edici çalışmalara rastlanılmamaktadır. Bu çalışmada Osmanlı son döneminde çeviri geleneğimize ışık tutabilecek bir örneği içerik ve çeviri yöntemi bağlamında ele almaya çalışacağız. Bunun için elimizde Tefeyyüz kitaphanesince yayınlanmış bulunan 1911 tarihli, “Français-Turc, Modèles de Traduction” çeviri kitabından hareketle şu soruya cevap arayacağız: Çeviri eğitimi için hazırlanan bu eserde nasıl bir içerik ve yöntem tercih edilmiştir? Ulaşılacak sonuçlarla tarihi mecrasında çeviri yöntemlerin gelişmesine ışık tutacak veriler elde edilmesi düşünülmektedir. Eserin önsöz kısmı şu açıklamalardan ibarettir:
“En müntehab ahlakî parçalardan müteşekkil olan bu kitap Fransızcadan Türkçeye tercüme ile iştigal edenlerin teshil-i mesai ve tesri’-i muvafakiyetlerine medar olmak üzere kaleme alınmıştır. Binaenaleyh mekteb talebesiyle Fransızca tahsiline heveskâr olanlara güzel bir rehberdir. Esna-yı tercümede cümlelerin parlak, mustalah olmasından ziyade kelimatı mânâ-yı hakikîlerini ifadeye itina kılınmıştır. Bununla beraber şübban-ı vatanın hissiyat-ı millîyesini ikaz ve tenmiye etmek üzere mefahir-i milliyemizden bazı parçalar da ilave edilmiştir.”
Yukarıda verilen bilgilerden eserin hangi amaçla hazırlandığı ve yöntemiyle ilgili önemli bilgiler elde edilmektedir. Buradan çevirmenlerin çağın gereklerine uygun olarak ne tür bir çeviri modelini tasvip ettikleri de ortaya konulmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Çeviri, yöntem, çeviri tarihi, çeviribilim, diliçi/dillerarası

Kaynakça

• Akyüz, Yahya (1987). Atatürk'ün Türk Eğitim Tarihindeki Yeri, Atatürk Arastırma Merkezi Dergisi, Kasım 1987, Cilt, 4, Sayı, 10, s, 71-90.
• Aktepe, Münir(1989) AHMED III, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2. Cilt, s.s. 34-38, İstanbul.
• Aydın, Bilgin (2007) Divan-I Hümayun Tercümanları Ve Osmanlı Kültür Ve Diplomasisindeki Yerleri, Osmanlı Araştırmaları XXIX, s.s. 41-86
• Bacqué-Grammont, Jean-Louis (1997). A propos de Yûnus Beg, Baş Tercüman de Soliman le Magnifique, Varia Turcica, XXXI, İstanbul et les Langues Orientales Par Frédéric Hitzel, Editions Harmattan, s. 23-39. Paris.
• Balcı, Sezai (2006) Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı ali Tercüme Odası, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yakınçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. İlknur Haydaroğlu, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Baysal, Jale (2010) Müteferrika’dan Birinci Meşrutiyete kadar Osmanlı Türklerinin bastıkları kitaplar:1729-1875(Kitapların tam listesi ile) 2. Baskı, Hiperlink, İstanbul.
• Beyoğlu, Süleyman (2001) Kâmil Paşa, Yûsuf, TDV İslâm Ansiklopedisi, 24. cild, s.s. 283-284, İstanbul
• Bolay, Süleyman Hayri (2002) Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türk Düşünce Tarihi, Türkler, Cilt: 14 s.s. 515-566 Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Bozkurt, Nebi(2011) Tercüme 1. Bölüm. TDV İslâm Ansiklopedisi, 40. Cilt, s. 490
• Budak, Ali (2013) Batılılaşma ve Türk Edebiyatı-Lale Devri’nden Tanzimat’a Yenileşme, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• Cemil, Mehmet; Fehmi, Hüseyin, (1911). Fançais-Turc, Modèles de Traduction, Tefeyyuz Kitaphanesi, İstanbul.
• Demircioğlu, Cemal (2016) Çeviribilimde Tarih ve Tarihyazımı, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul.
• Dolet, Etienne (1540) La Manière de Bien Traduire d'une Langue en Aultre. D'avantage, De la Punctuation de la Langue Francoyse. Plus, Des accents d'ycelle., Chez Dolet même, Lyons.
• Esen-Eruz, Sakine (2008) Akademik Çeviri Eğitimi - Çeviri Amaçlı Metin Çözümlemesi, Multilingual, İstanbul.
• Güran, Ceyhan (2007) Bir Dünya İmparatorluklar Merkezi İstanbul, Akis kitap, İstanbul.
• Karadağ, A . (2014). Çeviri Tarihimizde Fennî Romanlarla Bir Kültür Repertuarı Oluşturmak. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi , 3 (6) , 45-73
• Kayaoğlu, Taceddin (1998) Türkiye’de Tercüme Müesseseleri, Kitabevi, İstanbul.
• İpşirli, Mehmet (1987) Lâle Devrinde Teşkil Edilen Tercüme Heyetine Dair Bazı Gözlemler, Osmanlı İlmî ve Meslekî Cemiyetleri, s. 33-42; İstanbul.
• Uzun, Mustafa (2006) Nahîfî, TDV İslâm Ansiklopedisi, 32. Cilt, s.s. 297-299, İstanbul.
• Paker, Saliha (1987) Tanzimat Döneminde Avrupa Edebiyatından Çeviriler, Çoğul-dizge Kuramı Açısından Bir Değerlendirme, (çev. Ali Tükel), Metis Çeviri, 1, 31-43.
• - (1986) Translated European Literature in the Late Ottoman Literary Polysystem, New Comparison, 1, 67-79.
• Pym, Anthony (1997) Pour une Éthique du Traducteur, Artois Presses Université, France.
• Savory, Theodore (1994), Tercüme Sanatı, Çev. Prof. Hamit Dereli, MEB Yayınları, İstanbul.
• Semercioğlu, Ufuk (2010) Osmanlı’da İlk Çeviri Eleştirileri, Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 28, s.s. 29-38
• Şakiroğlu, Mahmut H.(2011) Tercüme 2. Bölüm. TDV İslâm Ansiklopedisi, 40. Cilt, s. 491
• Tahir-Gürçağlar, Şehnaz (2005) Kapılar-Çeviri Tarihine Yaklaşımlar, Scala Yayıncılık, İstanbul.
• Ülken, Hilmi Ziya (2016) Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, 1. Baskı Vakit Gazete Matbaa Kütüphane-1935 Türkiye İş Bankası Yayınlarından 2. Baskı 2016, İstanbul.
• Yalçın, Perihan (2015) Çeviri Stratejileri Kuram ve Uygulama, Grafiker Yayınları, Ankara.
• Yazıcı, Mine (2004) Çeviri Etkinliği, Multilingual, İstanbul.
• -(2005) Çeviribilmin Temel Kavram ve Kuramları, Multilingual, İstanbul.
• Aucher, P. Pascal (1840) Dictionnaire Français-Arménien-Turc, Imprimerie de Saint Lazare, Venise.
• Bianchi, Thomas Xavier (1831) Vocabulaire Français-Turc à l'usage des interprètes, des commerçans, des navigateurs, et autres voyageurs dans le Levant. Everat Imprimeur de la Societé de Géographe, Paris.
• Bianchi,Thomas Xavier (1843) Dictionnaire Français-Turc à l'usage des agents diplomatiques et consulaires, des commerçants, des navigateurs et autres voyageurs dans le Levant, Typographie de Mme V. Dondey-Dupré, Paris.
• Hançeri, Alexandre (1841) Dictionnaire Français-Arabe-Persan et Turc enrichi d'exemples en langue turque avec des variantes, et de beaucoup de mots d'arts et de sciences. L'imprimerie de l'Université impériale, à Moscou.
• Hindoglu, Artin (1831) Dictionnaire abrégé Français-Turc, F. Beck libraire, Vienne.
• Kélékian, Diran (1911) Dictionnaire Turc-Français, (Kâmus-ı Fransavî), Imprimerie Mihran, İstanbul.
• Mallouf, Nassif (1856) Dictionnaire Français-Turc, avec la prononciation figurée, 2e édition corrigée et considérablement augmentée, Maisonneuve, Paris.
• Nazima, Ali (1910) Dictionnaire Tefeyuz Ottoman-Français à l'usage des écoles Sultanié et Idadié, Editeur et imprimeur Parsekh, Imprimerie Kasbar, İstanbul.
• Redhouse, James W. (1856) English and Turkish Dictionary, Bernard Quaritch Oriental and Philological Publisher, London.
• Rhasis, Georges (1828) Vocabulaire Français-Turc, L'imprimerie de l'Académie impériale des sciences, St-Pétersbourg.
• Sami, Şemseddin (1883) Dictionnaire Turc-Français, Imprimerie Mihran, İstanbul
• Wssehrd, O. de Schlechta (1870) Manuel Terminologique Français-Ottoman, Imprimerie impériale, Vienne.
• Youssouf, R. (1890) Dictionnaire portatif Turc-Français de le langue usuelle en caractères latins et turcs.
• Ouvrage approuvé par le Ministère de l'Instruction publique, İstanbul.
• Zenker, Jules Théodore (1866-1876) Dictionnaire Turc-Arabe-Persan, Wilhem Engelmann libraire-éditeur, Leipzig.