XIX. Yüzyıl Başları Üsküdar'ında Bir Ekonomik ve Toplumsal Güç Olarak Yeniçeriler

Yıl 2021, , 463 - 480, 20.03.2021

Mehmet Mert Sunar

https://doi.org/10.30767/diledeara.858724

Öz

Bu çalışmada XIX. yüzyıl başları İstanbulunda siyasi, sosyal ve ekonomik hayatında baskın bir aktör olan yeniçerilerin Üsküdar’da iz bırakmış olan faaliyetleri incelenecektir. Yeniçerilerin ekonomik menfaatleri ve sosyal statülerini korumak amacı ile siyaseti etkileme çabaları doğrultusunda Sultan III. Selim ve Sultan II. Mahmud devirlerinde gerçekleşen Kabakçı Mustafa İsyanı, Alemdar Vakası ve son olarak da yeniçeriliğin kaldırılması sırasındaki faaliyetlerinin Üsküdar’daki yansımaları çalışmanın odak noktasını oluşturacaktır. Yeniçerilerin on yedinci yüzyıldan itibaren askerlik mesleğinin yanı sıra ticaret ve zanaatlar ile uğraşmaya başlaması İstanbul’un bütün semtleri gibi Üsküdar’ı da etkilemiş, Üsküdar’da nakliye işlerinden deri imalatına, kahvehane işletmeciliğinden kasaplığa kadar pek çok iş alanında çalışanlar arasında yeniçeri kökenliler önemli bir yer işgal etmeye başlamıştı. Bu durum on dokuzuncu yüzyıl başlarına kadar artarak devam etmişti. Nizam-ı Cedid reformları ile başlayıp 1826’da Yeniçeriliğin kaldırılması ile devam eden askeri reform çabaları yeniçeriler ile birlikte farklı halk tabakalarını da tehdit ettiğinden Üsküdar’da da bazen şiddete varan tepkilere yol açmıştı. Bütün payitahtı etkileyen ve Üsküdar’da yansımaları görülen bu olayların Üsküdar’daki yeniçeri varlığı ile olan ilişkisi de bu çalışmanın bir diğer konusunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yeniçeri Ocağı, Üsküdar, Kabakçı Mustafa İsyanı, Vaka-i Hayriye, Alemdar Vakası

Janissaries as a Socio-Economic Force in Nineteenth Century Üsküdar

Öz

This study examines the activities of janissaries in Üsküdar district of Istanbul in the beginning of the nineteenth century. As in other parts of Istanbul, janissaries were important actors in political and socio-economic life of Üsküdar district. The present paper will focus on the relation between the janissary efforts to protect their economic interests as well as their social status and their roles in important political events of the reigns of Sultan Selim III and Sultan Mahmud II such as the Rebellion of Kabakçı Mustafa and the so-called Alemdar Incident. Involvement of janissaries in trade and crafts from the seventeenth century forward also affected the daily life of Üsküdar and increased the presence of artisans, daily wageworkers and merchants with janissary connections. As a result, these janissary artisans came to occupy a dominant position among various trades and crafts from transportation and construction sectors to coffeehouse ownership and leather production in the early nineteenth century. Starting with the New Order of Sultan Selim III, the efforts the central government to reform the military and the existing social order threatened janissaries as well as certain status groups in the society. This paper also focuses on the reactions of these groups and their results in the case of Üsküdar till the abolition of the Janissary Corps and its immediate aftermath.

Anahtar Kelimeler

Janissary Corps, Üsküdar, Kabakçı Mustafa Rebellion, The Auspicious Event, Alemdar Incident

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun, nr. 289/17327; 290/ 17357, 340/19426.
• Aksan, Virginia (2007), Ottoman Wars 1700-1870: An Empire Besieged, New York: Routledge.
• Beyhan, Mehmet Ali (2007), Saray Günlüğü (1802-1809), İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Câbî Târihi: Târîh-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-ı Sânî, haz. Mehmet Ali Beyhan, c. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• Derin, Fahri Ç. (1975) “Yayla İmamı Risalesi,” İstanbul Üniversitesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 8/3: 213-272.
• Georg Oğlukyan’ın Ruznamesi: 1806-1810 İsyanları, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmud ve Alemdar Mustafa Paşa, haz. Hrand D. Andreasyan, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1972.
• Şânî-zâde Mehmed ‘Atâ’ullah Efendi, Şânî-zâde Târîhi, haz. Ziya Yılmazer, c. I, İstanbul: Çamlıca, 2008. Uçar, Ayhan (2004), “Üsküdar Mahkemesi’ne Ait 403 Numaralı Şer´iyye Sicili”, İstanbul, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi).
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1943), Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları, c. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu. Ünver, A. Süheyl (1969), “XVII’inci Yüzyıl Sonunda Padişah’a Bir Lâyiha”, Belleten, 129/XXXIII: 21-34.
• Yıldız, Aysel (2008), “Vaka-yı Selimiye or the Selimiye Incident: A Study of the May 1807 Rebellion”, İstanbul: Sabancı Üniversitesi (Doktora Tezi).