İbrahim Gülşenî’nin Farsça Tevhidi: Tanıtım ve Tenkitli Neşir

Yıl 2020, Sayı: 22, 299 - 329, 20.10.2020

Elif Namoğlu Esra Yördem

https://doi.org/10.30767/diledeara.778778

Öz

Anadolu’nun etkili tasavvuf ekollerinden biri olan Halvetiliğin Gülşenîlik kolunun kurucusu İbrahim Gülşenî, üç dilde şiir yazmış önemli bir şair ve sûfîdir. Tasavvufi ve edebî kişiliğiyle öne çıkan şair, siyasi kimliği ile de göze çarpmaktadır. Yaşamını Diyarbakır, Tebriz ve Mısır’da geçiren Gülşenî, döneminin önemli şair, âlim ve devlet adamları ile tanışmış; kısa zamanda Türk tasavvuf tarihinin önemli ve etkili bir ismi olmuş ve Türkçe, Farsça ve Arapça olarak yazdığı manzum eserlerle de adından söz ettirmiştir. Bugüne kadar eserlerinden bazıları tez ve makale olarak yayımlanmış olan şairin Farsça eserleri arasında Mevlânâ’nın etkisinin açıkça görüldüğü, Mesnevî’ye nazire olarak kaleme alınan Ma’nevî’si, Farsça rubai ve tuyuğlardan oluşan Kenzü’l-cevâhir adlı eseri ve Farsça Divan’ı bulunmaktadır. Bu çalışmada İbrahim Gülşenî’nin Farsça eserleri arasından Farsça Divan’ındaki tevhidin incelenmesi ve tenkitli neşrinin yapılması amaçlanmıştır. Çalışmada öncelikle Gülşenî’nin hayatı ve eserleri hakkında kısaca bilgi verildikten sonra tevhidin içerik değerlendirmesi yapılmış ve dört yazma eserden faydalanılarak tenkitli neşri gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Gülşenî, Divan, Farsça Tevhid, Tasavvuf, Şiir

The Critical Edition of Persian Tawhid Written by İbrahim Gülşeni

Öz

İbrahim Gülşeni, the founder of the ‘Gülşeni’ sect, branch of Halvetism, one of the effective Sufi schools of Anatolia, is an important poet and sufis who wrote poetry in three languages. Standing out with his mystical and literary personality, the poet also standed out with his political identity. Spending his life in Diyarbakır, Tabriz and Egypt, Gülşeni met important poets, scholars and statesmen of his time; soon became an important and influential name in the history of Turkish sufism and made a name for himself in verse works written in Turkish, Persian and Arabic. Some of his works, which have been published as a thesis and article so far, include Manevi, which the influence of Mevlana was clearly visible, Kenzu'l-cevahir and Persian Divan. In this study, it is aimed to introduce the Persian Divan among the Persian works of İbrahim Gülşeni and the Persian tawhid within this Divan and to prepare the critical edition of the tawhid. After giving brief information about the poet's life and works in the study, the evaluation of the tawhid was made, and in the end, the critical edition was presented by making use of four manuscripts.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Gülşeni, Persian Divan, Tawhid, Sufism, Poetry

Kaynakça

• Abdulkerim Kuşeyrî (2012), Kuşeyrî Risâlesi, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Akay, Mehmet (1996), İbrahim Gülşenî’nin Dîvânı: Metin-Dil Hususiyetleri-Sözlük, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Akben, Mesut (2012), “Dulkadirlide Bir Tarikat Şeyhi Şeyh İbrahim Gülşenî (Diyârbekir ?- Mısır 1533)”, ed. Cevdet Kabakcı-Serdar Yakar, Uluslararası Dulkadir Beyliği Sempozyumu 29 Nisan–1 Mayıs 2011, S. 2, s. 487-502.
• Ayverdi, İlhan (2005), Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük: Kubbealtı Lugatı, nşr. Kerim Can Bayar, 3 C., İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, (Çevrimiçi) http://lugatim.com/ Kubbealtı Lugatı.
• Azamat, Nihat (2000), “İbrahim Gülşenî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 21, İstanbul: TDV Yayınları, s. 301-304.
• Bursalı Mehmet Tahir (2016), Osmanlı Müellifleri, haz. Mehmet Ali Yekta Saraç, C. 1, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Canan, İbrahim (1988), Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, C. 7, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çalka, Mehmet Sait (2017), “İbrahim Gülşenî ve Kıdemnâme Adlı Tasavvufî Mesnevisi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 59, s. 119-154.
• Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel (1999), Müsned, thk. Şu’ayb el-Arnaût vd., Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
• Ebû Bekir Ahmed b. el- Hüseyin Beyhakî (1990), Şuabu’l-İmân (I-VII), C. VII. Beyrut.
• Erdem, Hüsamettin (1990), Panteizm ve Vahdet-i Vücûd Mukayesesi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Esed, Muhammed (2009), Kurʿân Mesajı: Meal-Tefsir, çev. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Hayrullah Efendi (1964), Hikâye-i İbrahim Paşa ve İbrahim-i Gülşenî, haz. Aytekin Yakar, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• İbn Sevre Tirmîzî (1978), el-Câmiu’s-sahîh: Sünenü’t-Tirmîzî, tahkik ve şerh: A. M. Şakir, C. V, 2. bs., Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi.
• İhvan Safa (1380), Fihrist-i Nâmgûy-i Nüshahâ-yı Hatt-ı Farsî Dârü’l-Kütüb-i Kahire, Kum: Kitâbhâne-i Ayetullâh el-Azmî Mar’aşî.
• İsmail b. Muhammed Aclûnî (1351), Keşfu’l-hafâ, C. I, Beyrut: Dâru ihyâi't-turâsi'l-Arabî.
• Karaman, Hayrettin; Özek, Ali; Dönmez, İbrahim Kafi (2017), Kur’an-ı Kerim Açıklamalı Meali, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kızılcık, Abdullah (2006), Divânu İbrahim Gülşenî, Şam.
• Konur, Himmet (2000), İbrahim Gülşenî: Hayatı, Eserleri, Tarikatı, İstanbul: İnsan Yayınları.
• _____ (2002), “İbrahim Gülşenî’nin Pendnâme’sinde Tasavvufî Muhteva Örnekleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 16, Yaz–Sonbahar, s. 97-107.
• Mahmud Cemaleddin el- Hulvî (1993), Lemezât-ı Hulviyye Ez Lemezât-ı Ulviyye (Yüce Velilerin Tatlı Halleri), haz. Mehmet Serhan Tayşi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Mevlânâ Celâleddîn Muhammed (2007), Mesnevî-i Ma’nevî, haz. Adnan Karaismailoğlu, Derya Örs, C. 2, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Muhyî-i Gülşenî (2014), Menâkıb-ı İbrâhim-i Gülşenî (İnceleme-Metin), yay. haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Nev’izâde Atâyî (2017), Hadâ’iku’l-Hakâ’ik Fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik Nev’izâde Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli, haz. Suat Donuk, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Sami, Mehmed (1316), Esmâru Esrar, İstanbul: Cemal Efendi Matbaası. http://isamveri.org/pdfrisaleosm/R054604.pdf.
• Sinsoysal, Betül (2017), İbrahim Gülşenî’nin Türkçe Divanındaki Tasavvufî Kavramlar Üzerine Bir İnceleme, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tek, Ayhan (2009), İbrâhim Gülşenî’ye Ait Mânevî Adlı Eserin Lâ’lî Mehmed Fenâî Tarafından Şerhi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Terbiyet, Muhammed Ali (1377), Danişmendân-ı Azerbaycan, haz. Gulamrıza Tabâtabâî Mecd, Tahran: Sâzmân-ı Çâp u İntişârât-ı Vezâret-i Ferheng u İrşâd-ı İslâmî.
• Uludağ, Süleyman (2012), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Uzun, Mustafa (1994), “Dede Ömer Rûşenî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul: TDV Yayınları, s. 81-83.
• _____ (2012), “Tevhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, İstanbul: TDV Yayınları, s. 24-26. Yıldız, Alim (2002), “İbrahim Gülşenî’nin Pendnâme’si”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 16, Yaz–Sonbahar, s. 57-95.