METAPHOR SHOWER BY THE SEASHORE: HALİT ZİYA UŞAKLIGİL'S USE OF THE SEA IN HIS NOVEL NEMİDE

Yıl 2021, Sayı: 24, 111 - 125, 20.10.2021

Yeşim Esin Hamamcı , Seval Şahin

https://doi.org/10.30767/diledeara.828721

Öz

It is important that we discover whether or not the existence of sea in literature paves the way for new narrative styles, and improve the means of narrative. This article will emphasize the effects of the sea in the formation of fiction and structure in Halit Ziya Uşaklıgil’s literature based on one of his early novels, Nemide. The sea, in this novel, appears as an element that shapes the narrative flow, and determines the turning points. The beginning of all the events starts with the character of Nemide wishing to go to the seaside. This is the first novel in which Halit Ziya Uşaklıgil started a spectacle and contemplation through the sea. Uşaklıgil drew landscapes as an impressionist artist would, and placed the soul of his character there. Shin Yamashiro uses the notions of land and sea values, seaman (who dreams of sea) and landman (who dreams of lands) in his book American Sea Literature- Seascapes, Beach Narratives, and Underwater Explorations by analyzing how the interaction between sea and land reflects on environment and culture through literature. Nemide will also be examined by focusing on Yamashiro’s approach. According to Yamashiro, land values are the summary for the culture of materiality, consumption, rights of ownership, hierarchy and exploitation, and include land-based living codes. And the notion of landman (the character who dreams of land) is the common name for all the characters laying claim on the said land values. The sea is a wild and antisocial sphere; oceanic values are dominant there. Oceanic values, i.e. marine values, present a sphere independent from global economy; identities and nationalities disappear there. Play of death in the sea and the blurred mind of the character in the face of death appear first in Nemide of all Halit Ziya Uşaklıgil’s works. Nemide’s mind gets blurred in the sea, she slowly begins to ponder, and then asks herself a question. The answers that she “suddenly” gets for the question build the climax in the novel. When the scenes involving the sea are combined together, virtually a film composition appears. This type of a novel structure, which determines the ending through the scenes of sea, appears for the first time in the Turkish literature. And the presence of the seaman and landman characters, positioning themselves in relation to the sea, is an important part in this.

Anahtar Kelimeler

Halit Ziya Uşaklıgil, sea, landman, seaman, novel, dead.

Deniz Kenarında Metafor Yağmuru: Halit Ziya Uşaklıgil’in Nemide Romanında Denizin Kullanımı

Öz

Edebiyatta tabiatın varlığının yeni anlatım şekillerine yol açıp açmadığı, anlatının olanaklarını geliştirip geliştirmediğinin izini sürmek önemlidir. Bu makalede, Halit Ziya Uşaklıgil’in ilk dönem romanlarından Nemide’den yola çıkarak romandaki kurgu ve yapının oluşumunda denizin etkileri üzerinde durulacaktır. Deniz, bu romanda, anlatının akışına yön veren, olay örgüsündeki dönüm noktalarını oluşturan bir unsur olarak yer alır. Romanda bütün olayların başlangıcı Nemide karakterinin deniz kenarına gitmek istemesiyle başlar. Halit Ziya Uşaklıgil’in deniz üzerinden bir temaşa, seyre-dalışı başlattığı ilk roman Nemide’dir. Uşaklıgil, romanda, bir empresyonist ressam gibi manzaralar çizer ve buraya karakterinin ruhunu yerleştirir. Shin Yamashiro, American Sea Literature- Seascapes, Beach Narratives, and Underwater Explorations kitabındaki kara ve deniz etkileşiminin çevre ve kültüre yansımasını edebiyat üzerinden inceleyerek karasal ve deniz değerleri, seaman (deniz düşü kuran-deniz insanı) ve landman (kara düşü kuran-kara insanı) kavramlarını kullanır. Nemide de, Yamashiro’nun yaklaşımı merkeze alınarak incelenecektir. Yamashiro’ya göre karasal değerler maddiyat, tüketim, mülkiyet hakları, hiyerarşi, sömürge kültürünün özetidir ve toprak temelli yaşam kodlarına sahiptir ve landman (kara düşü kuran karakter-kara insanı) kavramı, bahsedilen karasal değerleri sahiplenmiş karakterlerin genel adıdır. Deniz, vahşi ve asosyal bir arenadır; orada “okyanussal” değerler baskındır. “Okyanussal”değerler yani deniz değerleri, küresel ekonomiden bağımsız bir alandır; burada kimlikler, milliyetler kaybolur. Halit Ziya’nın romanları arasında ilk kez Nemide’de denizde ölüm oyunu sahnesi ve bunun karşısında karakterin bulanık zihni görülür. Nemide’nin zihni denizde bulanır, yavaş yavaş düşünmeye başlar ve kendi kendisine bir soru sorar. Soru sorma süreci sonrasında “birdenbire” gelen cevaplar romanın dönüm noktasını oluşturur. Sonunu deniz sahneleri üzerinden hazırlayan bu roman yapısı Türk edebiyatında ilk kez görülmektedir ve bunda kendini denize karşı konumlandıran “deniz insanı” ve “kara insanı” karakterlerinin varlığı önemli bir yer taşır.

Anahtar Kelimeler

Halit Ziya Uşaklıgil, deniz, kara insanı, deniz insanı, roman, ölüm

Kaynakça

• Bachelard, Gaston (2006), Su ve Düşler- Maddenin İmgelemi Üzerine Deneme. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bachelard, Gaston (2014), Mekânın Poetikası. İstanbul : İthaki Yayınları.
• Cohn, Dorrit (2008), Şeffaf Zihinler, Kurmaca Eserlerde Bilincin Sunumu. İstanbul: Metis Yayınları.
• Feigel, Liegel., & Harris, Alexander (2009), Modernism on Sea: Art and Culture at the British Seaside. New York (United States of America): Peter Lang Ltd.
• Hamamcı, Yeşim Esin (2019), Halit Ziya Uşaklıgil ve Mehmet Rauf'un Romanlarında Bir Varlık Deneyimi Olarak Deniz. İstanbul: (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (2012), Hikâye. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (2013), Nemide. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Uysal, Zeynep (2014), Metruk Ev Halit Ziya Romanında Modern Osmanlı Bireyi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yamashiro, Shin (2014), American Sea Literature: Seascapes, Beach Narratives, and Underwater Explorations. New York (United States of America): PALGRAVE MACMILLAN.