Köyü Modernleştirme Veya Rejim İdeolojisini Köye Taşıma Projesi: Köy Enstitüleri

Yıl 2021, Sayı: 24, 193 - 223, 20.10.2021

Arif Közleme

Öz

Köy Enstitüleri, nüfusun çoğunluğunu oluşturan köyün bir türlü halledilemeyen ilköğretim sorununu yeni bir anlayışla çözmenin projesidir. Bu proje aynı zamanda geleneğin yoğun olarak yaşandığı köyde rejim ideolojisini ikame etme projesidir. Köy Enstitüleri ile köylünün üretken hale getirilmesi, sekülerleşmesi, rejim bekçiliğine soyunması ve köyünde kalması planlanmıştır. Bu planlar çerçevesinde 17 Nisan 1940 tarihinde Köy Enstitüleri kurulmuştur. İnşasının büyük ölçüde burada okuyacak öğrenciye yaptırıldığı Köy Enstitüleri, idamesi ve işleyişi bakımından da bir tarım üretim kooperatifi (eğitim kolhozu) görüntüsü taşımıştır. Köy şartlarına göre buralardan mezun olacak öğretmenler hem köyün ilköğretim sorunu çözeceklerdi hem de köyde bir aydınlanma gerçekleştireceklerdi. Ancak ideolojik yaklaşımların eğitimin önüne geçmesi, aşırı seküler yapısından dolayı Enstitülerin köylüyle sağlıklı ilişki kuramaması ve antidemokratik yapısından dolayı çok geçmeden sürdürülebilirlik imkânını kaybetmeye başlamışlardır. II. Dünya Savaşı sonrası esen demokrasi rüzgârları, tek parti ruhuna uygun olan bu okulları siyasal açıdan da zayıf düşürerek kapanmasının yolunu açmıştır. 27 Ocak 1954’te komünist yuvaları olduğu gerekçesiyle kapatılan Enstitülerin Türk eğitim hayatına ve toplum üzerine birtakım etkileri de olmuştur. Bu çalışma da, bütün bu süreci sosyolojik ve eleştirel bir yaklaşımla ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma literatür taramasına ve yorumlanmasına dayalı tasviri bir yöntem kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Köy Enstitüleri, Tek Parti Rejimi, Seküler Eğitim, Sosyal Mühendislik ve Eleştiri.

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Village Institutes: The Project of Modernizing the Village or Bringing the Regime Ideology to the Village

Öz

Village Institutes are the project of solving the primary education problem of the village, which constitutes the majority of the population, with a new understanding. This project is also a project of substituting the regime ideology in the village where the tradition is intense. With Village Institutes, has been planned to make the villager productive, secularize, act as a regime guard and stay in their village. Village Institutes were established on 17 April 1940 within the framework of these plans. The Village Institutes, which were mostly built by the students who will study here, had the appearance of an educational collective farm in terms of its maintenance and operation. According to the village conditions, the teachers who would graduate from these schools would solve the primary education problem of the village. Furthermore, they would also realize an enlightenment in the village. However, ideological approaches have taken precedence over education. The Village Institutes could not establish a healthy relationship with the villagers due to its extremely secular mission and antidemocratic structure. After the Second World War, the winds of democracy began to blow. This situation weakened the political support of the Institutes, which was in line with the one-party spirit. Thus, closure was inevitable. The institutes were closed on January 27, 1954, on the grounds that they were communist nests. However, they left some effects on Turkish education life and society. This study aims to reveal this whole process with a sociological and critical approach. A descriptive method based on literature review was used in the study.

Anahtar Kelimeler

Village Institutes, One-Party Regime, Secular Education, Social Engineering and Criticism.

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Akbal, Oktay (2002), Cumhuriyet Gazetesi, Nisan 16.
• Akçal, İlhan (1937), Cumhuriyette Köy ve Köylü, İnanç Aylık Halkevi Dergisi, S. 9, ss.1-2.
• Antel, Sadrettin Celal (1939), Maarifimiz ve Meseleleri, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Arıkan, Cihandar (2012), Neden, Köy Enstitüleri?, İstanbul: Markiz Yayınları.
• Aydoğan, Mustafa (2012), Gazetelerde Köy Enstitüleri (1987-2011), Ankara: Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları.
• Aykaç, Murtaza vd. (2018), Bir Modernleşme Öyküsü: Köy Enstitüleri. Turkish Studies Educational Sciences, 13/27, ss. 183-201.
• Aysal, Necdet (2005), Anadolu Aydınlanma Hareketinin Doğuşu: Köy Enstitüleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 35-36, ss. 267-282.
• Aytekin, Sefer (1936), Her şeyden Önce Kültür, 19 Mayıs Samsun Halkevi Aylık Dergisi, 2/15, s. 18.
• Başaran, Mehmet (2008), Özgürleşme Eylemi Köy Enstitüleri, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• Başaran, Mehmet (2007), Cumhuriyet Gazetesi, Nisan: 17.
• Baykurt, Fakir (2009), Onuncu Köy, İstanbul: Literatür Yayınları.
• Baykurt, Fakir (2009), Yılanların Öcü, İstanbul: Literatür Yayınları.
• Bila, Hikmet (2002), Cumhuriyet Gazetesi, Nisan: 17.
• Coşkun, Ahmet Hakan (2006), Hürriyet Gazetesi, Ocak 1.
• Cumhuriyet Halk Partisi XV. Yıl Şeref Kitabı (1938), Ankara: Cumhuriyet Matbaası.
• Çavdar, Tevfik (1999), Türkiye'nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, Ankara: İmge Kitabevi.
• Dündar, Ali (2010), Cumhuriyet Gazetesi, Nisan 17.
• Dündar, Can (2011), Köy Enstitüleri, Ankara: İmge Kitabevi.
• Ekinci, Oktay (2010), Cumhuriyet Gazetesi, Nisan 22.
• Ergin, Osman Nuri (1940), İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve sanat Müesseseleri-Dolayısıyla- Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul: Osman Bey Matbaası.
• Eronat, Canan Yücel (1999). Hasan Ali Yücel’in TBMM Konuşmaları ve İlgili Görüşmeler. C.I., Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• Erten, Muammer (2010), Topraktan Parlamentoya, İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• Gedikoğlu, Şevket (1971), Evreleri, Getirdikleri ve Yankılarıyla Köy Enstitüleri, Ankara: İş Matbaacılık ve Ticaret.
• Irmak, Erkan (2018), Eski Köye Yeni Roman: Köy Romanının Tarihi, Kökeni ve Sonu (1950-1980), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaömeroğlu, M. Asım (2001), Türkiye’de Köycülük, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, C. II, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kepenek, Yakup (1997), Cumhuriyet Gazetesi, Nisan 14.
• Kısakürek, Necip Fazıl (1962), Türkiye’de Komünizma ve Köy Enstitüleri, İstanbul: Doğan Güneş.
• Kirby, Fay (2000), Türkiye’de Köy Enstitüleri, Ankara: Güldikeni Yayınları.
• Kocak, Cemil (2013), Tarihin Buğulu Aynası: Efsaneler Çökerken, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Koç, Nurgün (2013), Türk Kültür Tarihi İçerisinde Köy Enstitüleri, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Köy Enstitüleri Kanunu (1940), Ankara: T.B.M.M. Matbaası.
• Maarif Vakfı (2003), Köy Enstitüleri I-II, Ankara: Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Yayınları.
• Makal, Mahmut (2005), Köy Enstitüleri ve Ötesi, Ankara: Piramit Yayıncılık.
• Makal, Mahmut (2009), Bizim Köy, İstanbul: Literatür Yayınları.
• Memiç, Kazım (2008), Cumhuriyet Gazetesi, Nisan 15.
• More, Thomas (1996), Utopia. Çev: Gönül Derin, İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• Özkan, Salih (2008), Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Özmen, Kemal (1999), Cumhuriyet Gazetesi, Ocak 1.
• Sakaoğlu, Necdet (1991), Osmanlı eğitim Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sirmen, Ali (2003), Cumhuriyet Gazetesi, Nisan 17.
• Tabanlıoğlu, Mehmet (2004), Köy Enstitüleri Destanı, Ankara: Güldikeni Yayınevi.
• Tahir, Kemal (2011), Bozkırdaki Çekirdek, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Tonguç, İ. Hakkı (1938), Köyde Eğitim, İstanbul: Devlet Basımevi.
• Tonguç, İsmail Hakkı (1946), İlköğretim Kavramı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tunçay, Mete (2015), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması: 1923-1931, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Turan, Şerafettin (1999), Türk Devrim Tarihi, 4. Kitap, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tümay, R. Kerim (1944), Köy kalkınmasında Motor, Karabük Aylık Edebi, İlmi, İçtimai Dergi, S. 3., s. 12.
• Uluengin, Hadi (1994). Hürriyet Gazetesi, Nisan 21.
• Ulusoy, Müyesser (1935), Mekteplerde İnzibat Sistemi, Taşpınar, 3/30, ss. 100-101.
• Yahya Akyüz (1989). Türk Eğitim Tarihi, Ankara Üniversitesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Yasa, İbrahim (1955), Hasanoğlan Köyünün İçtimaî - İktisadî Yapısı, Ankara: Türkiye Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayını.
• Yetkin, Çetin (1987), Milliyet Gazetesi, Nisan 4.
• Yücel, Hasan Ali (1959), Cumhuriyet Gazetesi, Nisan 26.
• Yücel, Hasan Ali (1993), Milli Eğitimle İlgili Söylev ve Demeçler, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.