Edebî ve Kolektif Bellekte Mehmet Âkif İhtifalleri

Yıl 2021, Sayı: Mehmet Akif ve İstiklal Marşı, 211 - 238, 29.12.2021

İbrahim Öztürkçü

https://doi.org/10.30767/diledeara.1048680

Öz

Biyolojik yaşam defterlerini ölümle kapatan şair ve yazarlar, geride bıraktıkları eserlerle, toplumsal bellekte varlıklarını devam ettirirler. Sürekli hatırlanmak, unutulmamak, vefaya mazhar olmak, hayırla/rahmetle anılmak, her yıl törenlerle yeniden hafızalarda yaşamak, her yazarın gönlünde taşıdığı gizli emellerdendir. Şairlerin bu arzusunu gerçekleştirmek için adlarının sokaklara, meydanlara, kamu kurumlarına verildiği, hatıralarına heykeller dikildiği, saygılarına her yıl yarışmalar düzenlendiği, dernekler ve vakıflar kurulduğu görülür. Bedenini toprağa, anılarını toplum hafızasına emanet eden ölülerin/yazarların hatıralarını yaşanır kılan şey, kalemlerinin gücü, özgün üslupları, edebiyatta açtıkları çığırın boyutu, toplumun hislerine ve düşüncelerine orijinal nitelikteki tercümanlıklarıdır. Vefatı sonrası edebî hafızada her zaman tazeliğini koruyan ve Yeni Türk edebiyatında ismi etrafında her yıl olumlu/olumsuz tartışmaların eksik olmadığı şairlerden biri de Mehmet Âkif’tir. Birinci ölüm yıldönümünden başlayarak günümüze gelinceye kadar gerek resmi kurumlar, gerek sivil toplum kuruluşlarının düzenlediği kesintisiz anma törenleri sebebiyle Mehmet Âkif, Türk edebiyatında bir istisna teşkil etmektedir. İhtifaller, şairin hayatına, sanatına ve eserlerine dair yeni bakış açılarının ortaya çıkmasına vesile olduğu gibi edebî polemiklerle kültürel hafızanın canlanmasına da hizmet etmektedir. Bu makalede şairin adını yaşatmak adına düzenlenen ihtifallerin/anma törenlerinin şahsiyetine ve eserlerine katkısı irdelenmiş, kolektif bellekteki izi sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Âkif, İhtifal, Toplumsal Bellek, Halkevleri, Yıldönümleri.

Mehmet Âkif’s Commemorations in Literature and Collective Memory

Öz

Poets and writers, who close their biological life notebooks with death, continue their existence in the social memory with the works they left behind. They are remembered constantly, and they will not be forgotten. Moreover, they will be honoured, remembered with goodness/mercy, and live in memories. Yearly ceremonies are among the personal goals that every writercarries in his heart.

In order to realize this desire of poets, it is seen that their names are given to streets, squares and public institutions. Statues are constructed in their memories. Besides, competitions are held every year in their esteem, associations and foundations are established.

The memory of the dead authors, who entrusted their bodies to the soil, lays in the pen power. Furthermore, the author's original styles, the extent of the breakthroughs they presented in the literature, and their original interpretations of society's feelings keep them alive. Mehmet Âkif is one of the poets who always preserves his freshness in the literary memory after his death. There is no shortage of positive/negative discussions around his name in New Turkish literature. From the first anniversary of his death to the present day, almost ever yyear, commemoration ceremonies are organized by official institutions and non-governmental organizations. Commemoration ceremonies revived the cultural memory with literature polemics, being instrumental in the emergence of new perspectives on life, art, and poets’ work.

Hence, Mehmet Âkif constitutes an exception in Turkish literature. This study will examine the contribution of the celebrations/commemoration ceremonies organized to keep the poet's name alive, and his traces in the collective memory will be traced.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Âkif, Revolution, Social Memory, CommunityCenters, Anniversaries

Kaynakça

• 2’inci Ölüm Yılı Münasebetile Mehmet Âkif (1873-1936), Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü Basımevi, 1938.
• 3’üncü Ölüm Yılı Münasebetile Mehmet Âkif (1873-1936), Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü Basımevi, 1939.
• Assman, Jann (2015), Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, çev. Ayşe Tekin İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ayvazoğlu, Beşir (2007), Kâinatça Tanınmış Türk Şiir Kralı Florinalı Nâzım ve Şaşalı Edebî Hayatı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Bir İstiklâl Âşığı Mehmet Âkif (Hayatı, Sanatı, Fikirleri Üzerine Araştırma ve İncelemeler) (2011), ed. [editör] Turgay Anar, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Connerton, Paul (1999), Toplumlar Nasıl Anımsar? çev. Alâeddin Şenel, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Düzdağ, M. Ertuğrul, Büyük Şairin Vefatının Ellinci Yılında: İstiklal Marşı ve Çanakkale Şehidleri Şiirlerinin Açıklaması (1986), İstanbul: Mehmed Âkif Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Ersoy, Mehmet Âkif (2001), Safahât, hzl. Prof. Dr. Cemal Kurnaz…, İstanbul: MEB Yayınları.
• [Fergan], Eşref Edib (2009), Mehmed Âkif: Hayatı, Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları, hzl. Fahrettin Gün, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Hobsbawm Eric, -Terence Ranger (2006), Geleneğin İcadı, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Hakan T. Karateke (2017), Padişahım Çok Yaşa: Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılındaki Merasimler, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kuzucu, Kemalettin (2018), Kahramanı Yaratmak: İttihadcıların Alemdar Mustafa Paşa’yı Hatırlaması, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Mehmed Âkif’i Anlatıyorlar (1986), İstanbul: Doğuş Matbaası.
• Okay, Prof. Dr. M. Orhan (1989), Mehmed Âkif-Bir Karakter Heykelinin Anatomisi, Ankara: Akçağ Yayınları, 1989.
• Ölümünün 40. Yılında Mehmet Âkif Ersoy (1873-1936), hzl. Mustafa Özen-A. Şevket Bohça, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976.
• Mehmet Âkif (1937), Toplayanlar: M. Sencer-N. Salih, İstanbul: Bozkurt Basımevi.
• Mehmet Âkif’in Kabri İçin (t.y.), İstanbul: y.y.
• Paul Ricoeur (2012), Hafıza-Tarih-Unutuş, çev. M. Emin Özcan, İstanbul: Metis Yayınları.
• Sessiz Yaşadım (2011), Matbuatta Mehmet Âkif (1936-1940), hzl. İsmail Kara-Fulya İbanoğlu, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları.
• Şemseddin Sâmi (1317/1899), Kâmûs-ı Türkî, Dersaâdet, İkdam Matbaası.
• Tarlan, Dr. Ali Nihat, Mehmet Âkif (1939), İstanbul: Sühulet Basımevi, 1939.
• Vefatının 75. Yılında Mehmet Âkif Ersoy-Sempozyum Bildirileri (2011), hzl. Vahdettin Işık, İstanbul: Zeytinburnu Bel. Kültür Yayınları.
• Vefatının 75. Yılını Anısına Mehmet Âkif Ersoy (2013), Ankara: DİB Yayınları.
• “Arkadaşımız Ömer Rıza Doğrul’un Konferansı” (27 Birincikânun 1942), Cumhuriyet gazetesi, s. 2.
• Bilgiç, Prof. Dr. Emin (1986), “Ölümünün Ellinci Yılında Millî Şâirimize İhtirâm”, Türk Edebiyatı, S. 158, Aralık, s. 21-23.
• “Büyük Vatan Şairi Âkif’in Ölüm Yıldönümü”, “Eminönü Halkevi’nde İhtifal” (27 İlkkânun 1942), Tasvir-i Efkâr gazetesi, s.1, 3.
• Çavuldur, Ekrem, “Âkif”; Mehmed Yaşar, “Yaşıyacak Ölü”, (19 Ocak 1937), Kaynak, sayı 48, , s. 394-395.
• Çoruk, Ali Şükrü (2016), “Bir Gelenek İcadı Olarak II. Meşrutiyet Döneminde Gerçekleştirilen İstanbul’un Fethi Törenleri”, FSM İlmî Araştırmalar, S. 7, Bahar, s. 79-98.
• Ergun, Celâl (1947), “Eski Galatasaraylıları Tanıyalım 1: İhtifalci Mehmet Ziya Bey”, Galatasaray dergisi, S. 3, Ağustos , s. 22.
• Eyice, Prof. Dr. Semavi (2003), “İhtifalci Mehmet Ziya Bey: Hayatı, Mezarı ve Eserleri”, Eyüpsultan Sempozyumu VI-Tebliğler, İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, s. 172-181.
• “Gençlik Mehmet Âkif’i Andı” (28 Aralık 1949), Vakit gazetesi, s. 1.
• Gezgin, Hakkı Süha, (29 Birincikânun 1940) “Âkif’in Mezarında”, Vakit gazetesi, s. 3.
• Gövsa, İbrahim Alâettin (15 İkincikânun 1939), “Mehmet Âkif’e Dair”, İkdam gazetesi, s. 3.
• Güvemli, [Zahir], (30 Birincikânunun 1944), “Mehmet Âkif”, Vakit gazetesi, s. 3.
• “Mehmet Âkif Dün Öldü” (28 Birincikânun/Aralık 1936), Akşam gazetesi, s. 10.
• “Mehmet Âkif’in Mezarını Ziyaret” (28 İlkkânun 1940), Tan gazetesi, s. 2.
• “Mehmed Âkif İhtifali” (29 Kânunuevvel 1940), Akşam gazetesi, s. 5.
• “Mehmed Âkif İhtifali” (28 Kânunuevvel 1942), Akşam gazetesi, s. 2.
• “Mehmet Âkif Gecesi” (1942), Uludağ-Bursa Halkevi dergisi, S. 53-54, İkinciteşrin-Birincikânun, s. 49.
• “Mısır Araptmanı’nda Hatıra Evi” (2021), Dergâh, S. 374, Nisan, s. 2.
• Necatigil, Behçet (1975), “Garnitür”, Yeni Dergi, S.125, Şubat, s. 4.
• “Mehmet Âkif Anıldı” (1977), Hisar dergisi, S. 157, Ocak, s. 2.
• “Mehmet Âkif Anıldı” (1979), Hisar dergisi, S. 256, Ocak-Şubat, s. 33.
• Olgun, Tahir (1939), “Âkif’i Nasıl Tanıdım, Nasıl Görüştüm ve Nasıl Gördüm!”, Bilgi Yurdu Mecmuası, S. 6, İkincikânun, s. 569.
• “Mehmed Âkif Anıt Sayısı” (Aralık 1986), Türk Edebiyatı, S. 158, s. 3-95.
• Resmî Gazete, S. 26518, 10 Mayıs 2007/Kanun no. 5649.
• Resmî Gazete, S. 27780, 9 Aralık 2010/Kanun no. 1126.
• Resmî Gazete, S. 31350, 30Aralık 2020, s. 9.
• Schudson, Michael (2007), “Kolektif Bellekte Çarpıtma Dinamikleri”, Cogito, S. 50, YKY Bahar, s. 179-199.
• Songar, Prof. Ayhan, (4 Ocak 1987), “Âkif’i Anarken”, Tercüman gazetesi, s. 2.
• “Şair Mehmed Âkif İçin Dün Üsküdar’da Bir Toplantı Yapıldı” (28 Birincikânun1942), Son Posta gazetesi, s. 1.
• “Üniversiteliler Yarın Şair Âkif’in Hatırasını Taziz Edecekler” (27 Birincikânun 1940), Son Posta gazetesi, s. 4.
• Yılmaz, Ahmet (1937), “Büyük Şair Mehmet Âkif’in Ölümü Karşısında”, Taşan, S. 9-33, 1 Şubat, s. 1-2, 12.