Tüzükat or Vakıat-ı Emir Timur in the Context of the Legitimacy Efforts of Khoqand Khanate

Yıl 2022, Sayı: 25, 327 - 345, 23.03.2022

Serap Alper

https://doi.org/10.30767/diledeara.1067944

Öz

The manuscript named Vakıat-ı Emir Timur (Memoirs of Emir Timur) is a translation of a Persian manuscript. It was presented as a PhD thesis in 2013, (with the transcription of the text, including its translation into Turkey Turkish with grammar analysis) in the field of Turkish language. It is known by different names in the literature such as Tüzükat-ı Timuri, Mülfüzat-ı Timuri, Vakıat-ı Sahibkıran. It was translated from Persian to Chagatai Turkish by Hatıf in 1836 and presented to the Khan of Khokand, Muhammed Ali Khan. The manuscript, which first appeared in the Indian geography and claimed to have been written by Timur himself, was translated from its Turkish original into Persian by Ebu Talib Hüseyni et-Türbeti in 1637 and presented to the Mughal Emperor Shah Jahan. Shah Jahan commissioned a palace clerk named Mohammad Afzal Bukhari to harmonize the manuscript with Yazdi’s Zafername. Tüzükat, which was translated into English by William Davy in 1783, was presented to the whole world as an autobiography of Timur. Between the 18th and 20th centuries, while it was accepted as an original source with its translations into French, English, Urdu and Eastern Turkish, on the other hand, it was ignored or considered as a false case written by imitating Babur Shah’s memoirs by a group of academics working on the history of Timurid who are trying to carry out their studies on a scientific basis. Two centuries after its emergence in the Indian geography, its presentation to a Turkish ruler in the Farghana valley, also shows the use of the Timurid cult as a basis of legitimacy in the meaning of a propaganda accepted in the official discourse. In this article, it will be discussed how the Khoqand Dynasty, which had been separated from the Bukhara Khanate in 1709 and established a government in the Fergana valley, formed its own discourses by establishing false genealogies, violating the tradition of “coming from the lineage of Genghis Khan to be a ruler” prevailing in Central Asia.

Anahtar Kelimeler

Emir Timur, Institutes, Mulfuzat, Memoirs, Khoqand Khanate, legitimacy.

Hokand Hanlığı'nın Meşruiyet Dayanakları Bağlamında Tüzükat ya da Vakıat-ı Emir Timur

Öz

2013 yılında transkripsiyonlu metin, Türkiye Türkçesine aktarım ve dil bilgisi incelemesiyle tarafımızca Türk dili alanında doktora tezi olarak sunulan Vakı’at-ı Emir Timur adlı eser, literatürde Tüzükat-ı Timuri, Mülfuzat-ı Timuri, Vakıat-ı Sahib-kıran gibi farklı isimler altında geçen Farsça Tüzükat’ın tercümesidir. 1836 yılında Hatıf tarafından Farsçadan Çağatay Türkçesine tercüme edilip Hokand Hanı Muhammed Ali Han’a sunulmuştur. İlk olarak Hindistan coğrafyasında ortaya çıkan ve bizzat Emir Timur tarafından yazıldığı iddiasında olan eser, 1637’de Ebu Talib Hüseyni et-Türbeti tarafından Türkçe orijinalinden Farsçaya tercüme edilerek Baburlu İmparatoru Şah Cihan’a sunulmuştur. Şah Cihan, Muhammed Afzal Buhari adlı bir saray katibini, eseri Yezdi’nin Zafername’si ile uyumlu hale getirmesi için görevlendirmiştir. 1783 yılında ise, William Davy tarafından İngilizceye tercüme edilerek yayımlanan Tüzükat, tüm dünyaya bir Timur otobiyografisi olarak sunulmuş olmaktadır. 18-20. yüzyıllar arasında yapılan Fransızca ve tekrar İngilizce tercümeleri, Hindistan’da Urdu diline, Türkistan hanlıklarında Çağatay Türkçesine yapılmış tercümeleri ve genişletilip değiştirilerek popüler tarihi roman şeklinde sunumları ile bazıları tarafından orijinal kabul edilip kucaklanırken, Emir Timur tarihi üzerinde çalışan ve çalışmalarını bilimsel zeminde yürütmeye çalışan, çoğunluğu akademisyen bir grup tarafından ya yok sayılmış ya da Babur Şah’ın hatıratı taklit edilerek yazılmış sahte bir vakıat olarak değerlendirilmiştir. Tüzükat’ın, Hindistan coğrafyasında ortaya çıkışından yaklaşık iki yüz yıl sonra, Fergana bölgesinde yine bir Türk hükümdarına, bu kez Türkçeye tercüme edilerek sunulması devlet söyleminde kabul gören bir propaganda olarak Emir Timur kültünün meşruiyet dayanağı olarak kullanımını da göstermektedir. Bu çalışmada, 1709 yılında Buhara Hanlığından ayrılarak Fergana bölgesinde hükümet kuran Hokand Hanedanlığının hanlık olarak meşruiyet göstermesinde, Orta Asya’da hüküm süren “hükümdar olmak için Cengiz Han soyundan gelme” geleneğini ihlal ederek sahte şecereler tesis etme yoluyla nasıl kendi söylevlerini oluşturduğu konusuna değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Emir Timur, Tüzükat, Mülfuzat, Vakıat, Hokand Hanlığı, meşruiyet

Kaynakça

• ALPER, Serap (2013), “Vakı’at-ı Emir Timur (Metin- Türkiye Türkçesine Aktarım- Dizin- Tıpkıbasım)”, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• ANDİCAN, Ahat (2017), “Tüzükat-ı Timuri Gerçek mi ve Geçerli Bir Birincil Tarihî Kaynak Olarak Kullanılabilir mi?”, Türkiyat Mecmuası, C. 27/2, 33-83.
• BARTHOLD, W. (1927), “Khokand”, EI, Vol. II, 963-965.
• BROWNE, Edward G. (1920), A History of Persian Literature Under Tartar Dominion (A.D. 1265-1502), Cambridge.
• ÇELİK, Bilal (2016), “Hokand Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çingiz Oğulları, Ed. H. Alan, İ. Kemaloğlu, İstanbul, 527-571.
• ECKMANN, János (1964), “Çağatay Edebiyatının Son Devri (1800-1902)”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten 1963, Cilt: 11, 121-156.
• ELLIOT, H.M – DOWSON, J. (1871), The History of India as Told by its Own Historians, Vol. III, Delhi.
• ERKINOV, A. (2013), “Fabrication of Legitimation in the Khoqand Khanate Under the Reign of ‘Umar-Khan (1225-1237/ 1810-1822): Palace Manuscript of ‘Bakhtiyar-nama’ Daqayıqi Semerqandi as a source fort he legend of Altun Bishik”, Manuscripta Orientalia, Vol. 19, No: 2, December, 3-18.
• ERSKINE, W. – LEYDEN, John (1921), Memoirs of Zehir-ed-din Muhammed Babur, Emperor of Hindustan, Vol. I, Oxford University Press.
• GHANI, Muhammad ‘Abdu’l (1930), A History of Persian Language & Literature at the Mughal Court, Part III – Akbar, Allahabad.
• HOWORTH, Henry H. (1880), History of the Mongols: from the 9th to the 19th Century, Part II: The so-called Tartars of Russia and Central Asia, Division II, London.
• LEVI, Scott C. (2017), The Rise and Fall of Khoqand 1709-1876, Pittsburgh.
• RIEU, Charles (1879), Catalogue of The Persian Manuscripts in the British Museum, Vol. I, Berlin.