Batı Medeniyeti Düşünü Doğu’nun Pygmalion’unda Seyretmek: Felâtun Bey ile Râkım Efendi ve Naomi Adlı Romanlara Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım

Yıl 2022, Sayı: 26, 167 - 191, 21.10.2022

Nilüfer İlhan Nilüfer İlhan

https://doi.org/10.30767/diledeara.1153328

Öz

Batı’da Rönesans, reform ve coğrafi keşiflerle başlayan, sonrasında Fransız ihtilali ve endüstri devrimiyle birlikte siyasi ve sosyal alanda büyük bir değişimi başlatan ve aydınlanma olarak adlandırılan süreç, Batı medeniyetinin etkisinin tüm dünyaya yayılmasını sağlar. Batı dışı toplumların bu süreci yakalamak ve geç kaldıklarını düşünerek devlet eliyle yaptıkları değişimler, geleneksel olanla modernitenin bir aradalığına kendini bırakıp taklidi ya da çatışmayı beraberinde getirir. İkiliğin oluşturduğu bilincin yaralanmasını göz önüne sermek ve üstesinden gelmek için edebî türler içerisinde romanın da rol üstlendiği görülür. Romanlarda yeni bir medeniyet dairesinin aile ve kadına yansıması, erkek karakterin hayalini kurduğu kadın imgesi ile verilmeye çalışılır. Erkeğin hayalinde arzuladığı kadın imgesini ortaya döküp bir eser inşa etmesi ve eserine âşık olması ise Yunan mitolojisindeki Pygmalion’la karşılık bulur. Pygmalion mitinde, erkek sanatkâr “bir kadın yaratmakla” aktif bir rolde olurken, kadın da beden ve zihninin bir başkası tarafından biçimlendirilmeye çalışılması ile pasif bir konumdadır. Bu bağlamda Batı medeniyetinin yeni ahlâk ve yaşam tarzının topluma yansımasını gözlemleyen Tanzimat edebiyatından Ahmet Mithat Efendi Felâtun Bey ile Râkım Efendi (1875) ve modern Japon edebiyatından Juniçiro Tanizaki de Naomi (1924) isimli romanında erkek karakter üzerinden yeni kadın imgesinin nasıl olması gerektiğini ortaya koyar. Bu çalışmada, söz konusu romanlardaki erkek karakterler ve onların “eserini” temsil eden kadın figürleri arasındaki benzerlik ve farklılıklar incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Pygmalion, Roman, Ahmet Mithat Efendi, Juniçiro Tanizaki.

Watching the Dream of Western Civilization in the Pygmalion of the East: A Comparative Approach to The Novels Named Felâtun Bey with Râkım Efendi and Naomi

Öz

The process called enlightenment, which started with the Renaissance, reform and geographical discoveries in the West, and then started a great change in the political and social field with the French
Revolution and the industrial revolution, enables the influence of Western civilization to spread all over
the world. The changes that non-Western societies made by the state, thinking that they were late and
catching up with this process, leave themselves to the coexistence of the traditional and modernity,
bringing imitation or conflict. It is seen that the novel also plays a role among literary genres in order
to reveal and overcome the injury of consciousness created by duality. In the novels, the reflection of
a new civilization circle on family and women is tried to be given with the female image that the male
character dreams about. The fact that the man reveals the image of the woman he desires in his dreams,
builds a work and falls in love with his work, corresponds to Pygmalion in Greek mythology. In the
Pygmalion myth, while the male artist takes an active role in “creating a woman”, the woman is in a passive position as her body and mind are tried to be shaped by someone else. In this context, Ahmet Mithat
Efendi from the Tanzimat literature, who observed the reflection of the new morality and lifestyle of
the Western civilization on the society, reveals how the new female image should be based on the male
character in his novel Felatun Bey and Râkım Efendi (1875) and in his novel Naomi (1924) from the
modern Japanese literature. In this study, the similarities and differences between the male characters in
the mentioned novels and the female figures representing their “works” will be examined.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Pygmalion, Novel, Ahmet Mithat Efendi, Juniçiro Tanizaki.

Kaynakça

• AHMET MİTHAT EFENDİ (2009), Felâtun Bey ile Râkım Efendi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• BERKTAY, Fatmagül (2007), “Doğu ile Batı’nın Birleştiği Yer: Kadın İmgesinin Kurgulanışı”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, C.3, İstanbul: İletişim Yayınları.
• BİLGİN, Nuri (2001), İnsan İlişkileri ve Kimlik, Ankara: Sistem Yayıncılık.
• EGRİK, Evren Barın (2007), “Türk Sinemasında Pygmalion Etkisi: Yeşilçam’da Pygmalion Uyarlamaları ve Toplumsal Cinsiyet”, İstanbul: Marmara Üniversitesi, İletişim Bilimleri Ana Bilim Dalı, Radyo-Tv Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERDOĞAN, Şeyma Bilginer (2015), “Babadaki Eksiklik ya da Bir İdealin Boşluğu Olarak Pinokyo”, Skolastik Fantazya, (Der: Hüseyin Köse), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. ERHAT, Azra (2011), Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• EVİN, Ahmet Ö. (2004), Türk Romanının Kökenleri ve Gelişimi, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• GEÇKİN, Burak (2021), “19. Yüzyılda Japonya’nın Meiji Restorasyonu ve Japonya’nın Modernleşme Yolundaki Anayasal Süreci ile Japon Modernleşmesinin Osmanlı Devleti Modernleşmesi ile Kıyaslanması”, İstanbul Ticaret Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÖLE, Nilüfer (2005), “Modernleşme Bağlamında İslami Kimlik Arayışı”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, (Editör: Sibel Bozdoğan-Reşat Kasaba), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. KATO, Şuiçi (2012), Japon Edebiyatı Tarihi, (çev: Oğuz Baykara), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• KÜTÜKÇÜ, Tamer (2018), Hayatın Dinamiklerinden Yazınsal Metne: Tanzimat Romanı-Sosyolojik ve Anlatıbilimsel Bir İnceleme, İstanbul: Ötüken Yayınları
• LEWIS, Bernard (2010), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• MORAN, Berna (1995), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I, İstanbul: İletişim Yayınları.
• SANCAR, Serpil (2014), Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti: Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• SARAÇGİL, Ayşe (2005), Bukalemun Erkek, İstanbul: İletişim Yayınları.
• SARITAŞ, Ezgi (2020), Cinsel Normalliğin Kuruluşu: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Heteronormatiflik ve İstirarsızlıkları, İstanbul: Metis Yaınları.
• SHAYEGAN, Daryush (2010), Yaralı Bilinç: Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni, İstanbul: Metis Yayınları.
• TANİZAKİ, Juniçiro (2017), Naomi, İstanbul: Jaguar Kitap.