An Analysis of Idioms in Zeynep Cemali’s Stories

Yıl 2025, Sayı: 31, 383 - 410

Sevgen Özbaşı

Öz

Cultural elements and vocabulary units are fundamental elements that create and shape the identity of a language. The reflections of a society’s culture are evident in its vocabulary and changes in vocabulary. When these reflections are taken into consideration and examined, the changes and transformations that took place in the language throughout the historical process, the structural and formal features of the language, the cultural characteristics and values of the society can be revealed. The vocabulary of a language includes not only words and phrases, but also many formulaic linguistic units such as proverbs, idioms, reduplications, emphatic expressions, and onomatopoeias. These elements appear in the most accurate and original way in oral and written cultural products. By examining the vocabulary elements in literary works, the structure and level of the language used, to what extent and how the vocabulary elements are used and whether cultural values are cultivated or not can be determined. The aim of this study is to determine the idioms in the stories of Cemali, one of the contemporary Turkish children’s literature writers, as well as to discuss the semantic contributions of these idioms to the fictional text. The reason why idioms are chosen is that they have a wider range of usage, are more frequently used in daily life, and provide many clues about the language and cultural structure. In this descriptive research, in which the non-interactive analytical analysis method was used, four story books of the author were scanned, the idioms in them were determined, and the semantic values that these idioms added to the stories were dwelled. As a result, it can be said that idioms are widely used in the stories; thus, the narrative is enriched and peculiarized. Moreover, the stories can expand the vocabulary and conceptual universe of the target audience.

Anahtar Kelimeler

children’s literature, Zeynep Cemali, stories, idioms, vocabulary.

Zeynep Cemali Öykülerinin Deyimler Bakımından İncelenmesi

Öz

Kültürel ögeler ile söz varlığı birimleri bir dilin kimliğini oluşturan ve biçimlendiren önemli unsurlardandır. Bir toplumun sahip olduğu kültürün yansımaları söz varlığı ve söz varlığındaki değişimlerde kendini belli eder. Bu yansımalar dikkate alındığında ve bunlar incelendiğinde dilde gerçekleşen ses ve sözcük değişim dönüşümleri, dilin yapısal ve biçimsel özellikleri, toplumun sosyokültürel özellikleri ve değerleri hakkında önemli bilgilere ulaşılabilir. Bir dilin söz varlığını sözcük ve söz öbeklerinin yanı sıra atasözü, deyim, ikileme, pekiştirme, yansıma ifadeler gibi kalıplaşmış dilsel birimler oluşturur. Bu ögeler kendini en doğru ve en özgün biçimde edebiyat eserlerinde gösterir. Bu eserlerdeki söz varlığı ögeleri irdelenerek metinlerdeki dilin yapısı ve düzeyi, söz varlığından ne ölçüde ve nasıl yararlanıldığı, kültürel değerlerin işlenip işlenmediği gibi durumlar saptanabilir. Bu çalışmanın amacı da Zeynep Cemali’nin çocuklar için yazdığı öykülerindeki deyimleri belirlemek; bu deyimlerin kurmaca metne sağladığı anlamsal katkıları ele almaktır. Deyimlerin seçilmesinin nedeni ise geniş bir kullanım alanının olması, gündelik yaşam dilinde sıkça bulunması, dolayısıyla dil ve kültür yapısı hakkında çok sayıda ipucu sunmasıdır. Etkileşimsiz analitik çözümleme yönteminin kullanıldığı bu betimsel araştırmada, yazarın öykü kitapları taranarak bunlarda geçen deyimler saptanmış ve bu deyimlerin metne sağladığı anlamsal katkılar üzerinde durulmuştur. Sonuç olarak öykülerde deyimlerden büyük ölçüde yararlanıldığı; böylelikle anlatımın zenginleştirilip özgünleştirildiği; öykülerin hedef kitlenin söz dağarcığı ve kavram evrenini genişletebilecek nitelikte olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

çocuk edebiyatı, Zeynep Cemali, öykü, deyim, söz varlığı.

Kaynakça

• Aksan, D. (1975). “Anadili”. Türk Dili. 285, 423-434.
• Aksan, D. (2006). Anadilimizin Söz Denizinde. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil – Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2011). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksoy, Ö.A. (1975). Gelişen ve Özleşen Dilimiz. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ö.A. (1988). Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Aslan, C. (2017). “Oğuz Tansel’in Derlediği Masalların Türkçenin Sözvarlığı Bağlamında İncelenmesi”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Emstitüsü Dergisi. 27, 56-80.
• Bilgin, M. ve Bilgin, A.C. (2014). Tanıklarıyla Deyimler Sözlüğü. İzmir: Yayın B.
• Cemali, Z. (2013). Gül Sokağının Dikenleri. İstanbul: Günışığı Kitaplığı.
• Cemali, Z. (2013). Çılgın Babam. İstanbul: Günışığı Kitaplığı.
• Cemali, Z. (2013). Öykü Öykü Gezen Kedi. İstanbul: Günışığı Kitaplığı.
• Cemali, Z. (2014). Ben, Çınar Ağacı ve Pufböreği. İstanbul: Günışığı Kitaplığı.
• Corbetta, P. (2003). Social Research: Theory Methods and Technique. London: Sage Publications.
• Creswell, J. W. (2016). Nitel Araştırma Yöntemleri – Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni, ed. Mesut Bütün ve Selçuk Beşir Demir, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Demir, T. ve Melanlıoğlu, D. (2011). “Türkçe Öğretiminde Deyimlerin Çağrışımla Kazandırılması”. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(3), 631-649.
• Gencan, T.N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Eylül Yayıncılık.
• Geray, H. (2004). Toplumsal Araştırmalarda Nicel ve Nitel Yöntemlere Giriş – İletişim Alanından Örneklerle. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Göçer, A. (2015). “Türkçe Dersi Metin İşleme Sürecinde Bağlam Temelli Sözcük Öğretimi ve Etkin Sözcük Dağarcığı Oluşturmadaki İşlevi”. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(1), 48-63.
• Güney, E.C. (1971). Folklor ve Halk Edebiyatı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Korkmaz, Z. (2004). “Dünya Dili – Bilim Dili ve Türkçemiz Açısından Çözüm Bekleyen Bir Çelişki”. Türk Dili, 483-489
• Lüle Mert, E. (2009). Türkçenin Sözvarlığı Açısından Eflatun Cem Güney’in Derleyip Yazdığı Masallar, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: (Yayımlanmamış doktora tezi).
• Onan, B. (2011). Anlama Sürecinde Türkçenin Yapısal İşlevleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Subaşı, L. (1988). Dilbilimi Açısından Deyim Kavramı ve Türkiye Türkçesindeki Örneklerin İncelenmesi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Sever, S. (2011). Türkçe Öğretimi ve Tam Öğrenme. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Sever, S. (2012). Çocuk ve Edebiyat. İzmir: TUDEM.
• Türk Dil Kurumu. (2019). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Vardar, B., Güz, N., Öztokat, E., Rifat, M., Senemoğlu, O. ve Sözer, E. (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.