Coppersmithing in Tokat as Cultural Heritage and a Woman Copper Master in Tradition: Halime Küçük

Yıl 2025, Sayı: 31, 411 - 434

Muhammed Avşar

Öz

Culture is all the values that have taken place in the collective memory of a nation and keep that nation together. Some cities in Anatolia have a rich cultural heritage with their historical, geographical, cultural, social and economic structures. One of these cities is Tokat, which has been the crossroads of cultures and trade routes throughout history. Tokat is one of the cultural memory places of Turkish history in Anatolia and is a city rich in traditional handicrafts. One of these crafts is coppersmithing and there are still artisans in Tokat. One of them is Halime Küçük, who has been keeping the tradition alive with her husband for 30 years. Halime Küçük learnt coppersmithing from her husband and has been practising the profession for about thirty years. In 2023, with the artist certificate she received from the Ministry of Culture, she gained the title of copper processing master. She is able to perform all processes including processing, beating, collecting, firing and tinning of copper. Performing the profession as a woman and enriching traditional methods with her own designs are the factors that make her unique.
In this study, the tradition of coppersmithing in Tokat and Halime Küçük, the only woman coppersmith of Tokat, are mentioned in general. The study aims to introduce the coppersmith Halime Küçük and to reveal her place in the coppersmithing tradition in Tokat. Literature review, observation and interview methods were used in the study. In this direction, sources such as articles, travelogues, books, theses, etc. were used. Approval was obtained from Tokat Gaziosmanpaşa University Social and Human Research Ethics Committee for the field research. Interviews were conducted with Halime Küçük and her master Mehmet Küçük, and observations were made in the performance environment.

Anahtar Kelimeler

folklore, cultural heritage, Tokat, coppersmithing, Halime Küçük

Kültürel Miras Olarak Tokat’ta Bakırcılık ve Gelenekte Bir Kadın Usta: Halime Küçük

Öz

Kültür, bir milletin kolektif hafızasında yer edinmiş olan ve o milleti bir arada tutan değerlerin tamamıdır. Anadolu’da bazı şehirler; tarihî, coğrafi, kültürel, sosyal ve ekonomik yapılarıyla zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Bu şehirlerden biri de tarih boyunca kültürlerin ve ticaret yollarının kavşağı konumundaki Tokat’tır. Tokat, Anadolu’daki Türk tarihinin kültürel hafıza mekânlarından biridir ve özellikle de geleneksel el sanatları açısından zengin bir şehirdir. Bu sanatlardan biri de bakırcılık olup Tokat’ta hâlâ mesleği icra eden zanaatkârlar mevcuttur. Bunlardan biri de eşiyle birlikte 30 yıldır geleneği yaşatan Halime Küçük’tür. Halime Küçük bakırcılığı eşinden öğrenmiştir ve yaklaşık otuz yıldır mesleği icra etmektedir. 2023 yılında Kültür Bakanlığı’ndan aldığı sanatçı belgesiyle bakır işleme ustası unvanını kazanmıştır. Bakırın işlenmesi, dövülmesi, toplanması, harlanması ve kalaylanması dâhil bütün işlemleri yapabilmektedir. Bir kadın olarak mesleği icra etmesi ve geleneksel yöntemleri kendine has tasarımlarla zenginleştirmesi onu özgün kılan faktörlerdir.
Bu çalışmada genel olarak Tokat’ta bakırcılık geleneğinden ve Tokat’ın tek kadın bakır ustası olan Halime Küçük’ten söz edilmiştir. Çalışma; bakır ustası Halime Küçük’ü tanıtmayı, onun Tokat’taki bakırcılık geleneği içerisindeki yerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada literatür taraması, gözlem ve görüşme yöntemleri kullanılmıştır. Bu doğrultuda makale, seyahatname, kitap, tez vb. kaynaklardan yararlanılmıştır. Saha çalışması yapılacağı için Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Araştırmaları Etik Kurulundan onay alınmıştır. Halime Küçük ve ustası Mehmet Küçük’le görüşmeler gerçekleştirilmiş ve icra ortamında gözlemler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

folklor, kültürel miras, Tokat, bakırcılık, Halime Küçük

Kaynakça

• Acunsal, F. (1947). Gerçeklerin Diliyle Tokat. İstanbul: Tanin Basımevi.
• Açıkel, A. ve Sağırlı, A. (2005). Osmanlı Döneminde Tokat Merkez Vakıfları-Vakfiyeler I. Cilt, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Matbaası.
• Açıkel, A. (2012). “Tokat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), C. 41. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 219-223.
• Açıkel, A. (2015). “19. Asrın İlk Yarısında Batılı Seyyahların Seyahatnamelerine Göre Tokat Şehri”. Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (25-26 Eylül 2014) Cilt 1, hzl. Ali Açıkel vd. Ankara: Salmat Basım. 135-146.
• Adıgüzel, S. (2022). Geleneksel Tokat Kültürü. İstanbul: Saner Basım Hizmetleri.
• Aktüre, S. (1981). 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekânsal Yapı Çözümlemesi. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği.
• Aktüre, S. (1994). Anadolu’da Bronz Çağı Kentleri. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Arlı, M. (1984). Beypazarı’nda Dövme Bakırcılık. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Asarkaya, H. (1936). Ulusal Savaşta Tokat. Tokat: Tokat Basımevi.
• Avşaroğlu, N. (2018). Anadolu Seyahatnamelerinde Madencilik. Basılmamış İnternet Kaynağı.
• Beşirli, M. (2004). “Tokat Bakır Kalhanesi’nde Tasfiye İşlemleri ve İstanbul’a Sevkiyat (1793-1840)”. Tarih İncelemeleri Dergisi, (19/1), 9-37.
• Bezirci, Z. (2001). “Konya'da Bulunan Bakır İşçiliği Ürünü Eserler ve Konya İli Bakır İşçiliğinin Bugünkü Durumu”. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Cinlioğlu, H. (1973). Osmanlılar Zamanında Tokat: Dördüncü Kısım, Tokat: Barış Matbaası.
• Çelebi, E. (2001). Evliya Çelebi Seyahatnamesi 5.Cilt 1.Kitap. hzl. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çetin, P. (1956) “Etnografya Müzesindeki Bakır Eserler Üzerine Bir Araştırma”. Türk Etnografya Dergisi, S.1, 95-101.
• Doğan, O. (2023). “Geleneğin İcrasında Sembolik Bir Araç: Honça”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12, 404-418.
• Duman, M. (2011). Gaziantep’teki Geleneksel Meslekler Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ergin, M. (1986) Üniversiteler İçin Türk Dili. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Genç, M. (1987). “17.- 19.Yüzyıllarda Ticaret Merkezi Olarak Tokat”. Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu Bildiri Kitabı (2-6 Temmuz 1986). Ankara. Gelişim Matbaası. 145- 169.
• Işık, Y. (2012). Tunceli El Sanatları. Tunceli: Ankara: Anıt Matbaa
• Kaptan, E. (1979). “Türkiye Madencilik Tarihine Ait Tokat Bölgesini Kapsayan Yeni Buluntular”. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, (93-94), 150-162.
• Kaptan, E. (1989). “Türkiye Madencilik Tarihi İçinde Tokat Bölgesinin Yeri ve önemi”, MTA Haberleri, S. 4, 16-17.
• Kocatürk, G.A. ve Şengül, M. (2015). “Ticaret Merkezinden Yoksulluk Mekânına Sulusokak”. Tokat Tarihi ve Sempozyumu Bildiriler Kitabı II. Cilt. (25-26 Eylül 2014), hzl. Ali Açıkel vd. Ankara: Salmat Basım. 385- 410.
• Kolaç, E. (2009). “Somut Olmayan Kültürel Mirası Koruma, Bilinç ve Duyarlılık Oluşturmada Türkçe Eğitiminin Önemi”. Milli Folklor. 82, 19-31.
• Kuntay, O. (2015). “Bakır Üretim Yerleri ve Kent Planlama”, Tokat Tarihi ve Sempozyumu Bildiriler Kitabı II. Cilt. (25-26 Eylül 2014), hzl. Ali Açıkel vd. Ankara: Salmat Basım. 509-513.
• Morier, J. (1816). A Journey Throught Persia, Armenia, and Asia Minor, To Constantınople, In The Years 1808 and 1809, Philadelphia.
• Oğuz, Ö. vd. (2005). Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler. Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayını.
• Oğuz, Ö. (2008). “UNESCO ve Geleneğin Ustaları”. Milli Folklor. 77, 5-10.
• Oğuz, Ö. (2009). “Somut Olmayan Kültürel Miras ve Kültürel İfade Çeşitliliği”. Milli Folklor. 82, 6-12.
• Önsoy, R. (1988). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Özdemir, N. (2006). “Yeni/lenmek ve Nevruz”. Milli Folklor. 69, 15-27.
• Özgüç, T. ve Akok, M. (1958). Horoztepe Eski Tunç Devri Mezarlığı ve İskân Yeri, Ankara: TTK Yayınları. Sevin, V. (2003). Başlangıçtan Perslere Kadar Anadolu Arkeolojisi. İstanbul: Der Yayınları.
• Şimşirgil, A. (1990). Osmanlı Taşra Teşkilatında Tokat (1455- 1574). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Tızlak, F. (1995). “Osmanlı Döneminde Ham Bakır İşleme Merkezleri Olarak Tokat ve Diyarbakır”. Belleten, 59/ 226, 643-660.
• Ticaret Bakanlığı (2021). Geleneksel Meslekler Ansiklopedisi C.1. ed. Aysen Soysaldı. Ankara: Ajans Düş Pınarı.
• Turan, M. (1994). Kültür Değişimleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Ulurasba, A. (2005). Ateş Çiçeği: Bakır ve Bakırcılık Sanatı. Ankara: Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Federasyonu Yayınları.
• Ünal, İ. H. vd. (2016). Türkiye ve Dünyada Bakır. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Ünalan, Ö. (2023). “Bayburt’ta Sobacılık Mesleği.” ed. Emine Gürsoy Naskali. Soba Kömür Kibrit-Kar Kış Kitabı. İstanbul: Kitapevi Yayınları, 161-175.
• Yurtseven, H. R. ve Kaya, O. (2010). “Topluluk Girişimciliği ve Geleneksel Meslekler”. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi. 5, 2, 21-28.
• İnternet Kaynakları URL-1: Resmi Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı Bülteni, S.112. file:///C:/Users/User/Downloads/112.pdf (Erişim tarihi: 23.11.2024).
• URL-2: “Halime Küçük”. https://www.instagram.com/mehmethalimekucuk?igsh=MXA4emx4OTkwczB2MQ== (Erişim tarihi: 30.11.2024).
• Sözlü Kaynaklar KK-1: Halime Küçük, 49 yaşında, lise mezunu, Tokat’ta yaşıyor, bilgileri usta-çırak ilişkisiyle öğrenmiştir (Görüşme tarihi: 30.11.2024).
• KK-2: Mehmet Küçük, 70 yaşında, ilkokul mezunu, Tokat’ta yaşıyor, bilgileri usta-çırak ilişkisiyle öğrenmiştir. (Görüşme tarihi: 30.11.2024).