Meaning and Structure of the Arabic Word Hamd and the Sentence Elhamdulillah in Turkish Translation

Yıl 2025, Sayı: 31, 31 - 48

Sevsen Abuhannoud Büyük , Mustafa Balcı

Öz

Dünyada diller arasında farklılıkların olması, her dilin nevi şahsına münhasır olduğunu göstermektedir. Dillerin ses, işleyiş, kelime yapısı, kelime türleri ve cümle kuruluşlarında hususiyetler, birini diğerinden ayıran işaret taşları gibidir. Bu farklılıklar dillere ayrıcalık ve çeşitlilik katarken bir dilden başka dile düşünce veya kelime aktarımında, anlam bakımından değer kaybetme ve karşılık bulamama gibi sorunlara da sebep olabilmektedir. Türkler tarafından Arapçadan Türkçeye ve Türkçeden Arapçaya birçok eser çevrilmiştir. Türkçeye çevrilen eserler arasında en fazla tereddüt ve zorluk oluşturan eserin Kur’an-ı Kerim olduğunu söylemek mümkündür. Tabii Kur’an’ı, sadece Arapçadan Türkçeye değil herhangi dile çevirmek ciddi emek gerektirmektedir. Arapçanın ayrıntılı ve karmaşık dil yapısına sahip olması, ayrıca Kur’an’ın her zaman tevil edilebilmesi, Kur’an’ın çevrilmesini başka diller açısından da zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada yalnızca Kur’an’da kullanılan bir ifade değil Müslümanların ve Türklerin her zaman kullandıkları Arapça kökenli “elhamdülillah” cümlesinin Türkçedeki karşılıkları incelenmiştir. Hamd kelimesinin ve elhamdülillah cümlesinin anlamı Arapça sözlüklerde ve tefsirlerde verilen karşılıkları araştırılmıştır. Ayrıca hamd kelimesinin manası, şükür ve medh kelimeleri arasındaki fark ve elhamdülillah cümlesindeki Arapça dil unsurları, yapı bakımından açıklanmıştır. Daha sonra bazı eski Türkçe Kur’an tercümelerinde ve 22 mealde nasıl ve niçin mevcut hâlleriyle çevrildiği değerlendirilmiştir. Çalışma elhamdülillah cümlesinin Türkçede yanlış çevirileri ve bunun sebepleri de tespit edilerek Türk dil yapısına uygun olabilecek karşılıkları ile tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

ḥamd, Alhamdulillah, praise, gratitude, Quran, translation

Arapça Hamd Kelimesi ve Elhamdülillah Cümlesinin Türkçe Çevrilerinde Anlam ve Yapı : Hamd, Elhamdülillah, Övmek, Övgü, Şükür, Kur’an-ı Kerim, Tercüme.

Öz

Dünyada diller arasında farklılıkların olması, her dilin nevi şahsına münhasır olduğunu göstermektedir. Dillerin ses, işleyiş, kelime yapısı, kelime türleri ve cümle kuruluşlarında hususiyetler, birini diğerinden ayıran işaret taşları gibidir. Bu farklılıklar dillere ayrıcalık ve çeşitlilik katarken bir dilden başka dile düşünce veya kelime aktarımında, anlam bakımından değer kaybetme ve karşılık bulamama gibi sorunlara da sebep olabilmektedir. Türkler tarafından Arapçadan Türkçeye ve Türkçeden Arapçaya birçok eser çevrilmiştir. Türkçeye çevrilen eserler arasında en fazla tereddüt ve zorluk oluşturan eserin Kur’an-ı Kerim olduğunu söylemek mümkündür. Tabii Kur’an’ı, sadece Arapçadan Türkçeye değil herhangi dile çevirmek ciddi emek gerektirmektedir. Arapçanın ayrıntılı ve karmaşık dil yapısına sahip olması, ayrıca Kur’an’ın her zaman tevil edilebilmesi, Kur’an’ın çevrilmesini başka diller açısından da zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada yalnızca Kur’an’da kullanılan bir ifade değil Müslümanların ve Türklerin her zaman kullandıkları Arapça kökenli “elhamdülillah” cümlesinin Türkçedeki karşılıkları incelenmiştir. Hamd kelimesinin ve elhamdülillah cümlesinin anlamı Arapça sözlüklerde ve tefsirlerde verilen karşılıkları araştırılmıştır. Ayrıca hamd kelimesinin manası, şükür ve medh kelimeleri arasındaki fark ve elhamdülillah cümlesindeki Arapça dil unsurları, yapı bakımından açıklanmıştır. Daha sonra bazı eski Türkçe Kur’an tercümelerinde ve 22 mealde nasıl ve niçin mevcut hâlleriyle çevrildiği değerlendirilmiştir. Çalışma elhamdülillah cümlesinin Türkçede yanlış çevirileri ve bunun sebepleri de tespit edilerek Türk dil yapısına uygun olabilecek karşılıkları ile tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hamd, Elhamdülillah, Övmek, Övgü, Şükür, Kur’an-ı Kerim, Tercüme

Kaynakça

• Abâdi, M. (2008). el-Kamus el-Muhit. Hzl. E. Eş-Şami, Z. Ahmed. Kahire: Daru’l Hadis.
• Ağırakça, A. ve Eryarsoy, B. (1987). Nüzûl sebepli kuran-ı kerim ve Türkçe meali. İstanbul: Fikir yayınları.
• Aktaş, E. (2016). Kerim Kur’an Türkçe Çeviri. Ankara: Dumat Ofset Matbaacılık.
• Atasoy vd. (2012). Kur’ân-ı Kerimin Türkçe Meâli. İstanbul: Nesil Digital. Erişim Adresi: www.nesildigital.com.
• Atay, H. (2013). Kuran Türkçe Çeviri. Ankara: Pozitif Matbaacılık.
• Aydar, H. (1996). Kur’an’ı Kerim’in Tercümesi Meselesi. İstanbul: Kur’an Okulu yayınları.
• Aytekin, A. (2019). Açıklamalı Yeni Meal. İstanbul: Miraç Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Baltacıoğlu, İ. H. (1957). Kur’an. Ankara: Yıldız Matbaacılık ve Gazetecilik.
• Cündioğlu, D. (2005). Kur’an çevirilerinin dünyası. İstanbul: Kaktüs Yayınları.
• Davudoğlu, A. (1988). Kur’ân-ı Kerîm ve İzahlı Meâli (Türkçe Anlamı). İstanbul: Çile Yayınevi.
• Diyanet İşleri Bakanlığı, (2020). Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Bakanlığı Yayınları.
• Edîb Ahmed Yüknekî, (2019), Atebetü’l Hakâyık. hazl. S. Çakmak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Eliaçık, R. İ. (2014). Nuzül Sırasına Göre Yaşayan Kur'an Türkçe Meal-Tefsir. İstanbul: İnşa Yayınları.
• Erdoğan, A. (1938). “Kur'an Tercemelerinin Dil bakımından Değerleri”. Vakıflar Dergisi, S.1, s. 47-51.
• Ersoy, M. (2012). Kur'an Meali Fatiha Sûresi - Berâe Sûresi. İstanbul: Mahya.
• Gölpınarlı, A. (1955). Kuran-ı Kerim ve Meali. İstanbul: Remzi kitabevi.
• Güloğlu, N. V. (2020). Cevâhirü’l-Asdâf ve Tefsir Tekniği. Tefsir Araştırmaları Dergisi. S. 4, s. 145 – 164.
• Gürkan, N. (2004). “Arapça’da "el" Takısı ve Fonksiyonları”. Ekev Akademi Dergisi. S. 8, s. 357-374.
• Hacımüftüoğlu, H. (2006). Türkçe Kur’an Tercümelerinde Metot Sorunu. Ankara: Ankara Üniversitesi. (Yüksek Lisans Tezi).
• Irmak, S. (1963). Kutsal Kur’an Türkçe Meal. İstanbul: Akşam Matbaası.
• İbn Hişâm, A. (1900). Avdahu’l Mesâlik İlâ Elfiyyet İbn-i Mâlik. Hzl. M. Abdu’l Hamîd. Lübnan: Daru’l-Fikir.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ş. (2004). Bedâ’iu’l-Fevâ’id. Arabistan: Daru İlmu’l-Fevâ’id.
• İbn Sîde, A. (1958). el-Muhkem ve’l-Muhîṭ el-Aʿzam. Hzl. A. Abdu’r-Rahman, 1. Baskı, Cilt 3, el-Cîze: Ma’had el-Mahtûtât bi Câmiat ed-Duval el-Arabiyye.
• İbn Manzur, (1980). Lisanu’l Arab. Hzl. A. el-Kebir, M. Haseba’llah, H. eş-Şazili. Kahire: Daru’l-Maarif.
• İbrahim Cûdî Efendi (2006). Lügat-ı Cûdî. hazl. İ. Parlatır vd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. İsmail Hakkı (1335h). Kuran Tercüme Edilebilir mi?. İstanbul: Hukuk Matbaası.
• İnan, A. (1960). “Kur’an’ın Eski Türkçe ve Oğuz-Osmanlıca Çevirileri Üzerine Notlar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, S. 8, s. 79-94.
• Kaçalin, M. S. (2015). Kutadğu Bilig. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Karabacak, E. (1994). Eski Anadolu Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi. Cambridge: Harvard Üniversitesi.
• Kılıç, C. (2018). İsalmı anlamak için Türkçe kuran (meal). İstanbul: Güz Yayınları
• el-Kurtubî, M. (2006). el Câmi’u li-Ahkami’l Kur’an. 1. Baskı, Cilt 1, A. et-Turkî. Beyrut: Mu’essesetu’r-Risale.
• Küçük, M. (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Muallim Nâci (2009). Lügat-i Nâci. hazl. A. Kartal. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Mütercim Âsım Efendi (2013). el-Okyânus’l-Basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît. Cilt 2. hazl. M. Koç, E. Tanrverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Erişim adresi: http://ekitap.yek.gov.tr/
• Öztürk, M. (2016). Nuzül Srasına Göre Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Öztürk, Y. N. (1994). Kuranı kerim meali (Türkçe çeviri). İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Sağol, G. (1993). Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi. Harvard Üniversitesi.
• Sâmerrâʾî, F. (2000). Maʿânî el-Nahv. Cilt 3. Ürdün: Dâru’l-Fikir.
• Şahin, E. S. (2007). ‘Ödül’ Kelimesi. Hediye Kitabı, E. Gürsoy Naskali ve A. Koç (Ed.). s. 273-289, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin, E. S. (2013). Medh ve Hamd Kavramları Çerçevesinde Medhiye Üslûbu Üzerine, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VIII Kasîdeye Medhiye: Biçime, İşleve ve Muhtevaya Dair Tespitler, H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu, S. S. Kuru, A. E. Özyıldırım (Ed.). İstanbul: Klasik Yay.
• Şems, M. C. (2011). Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali. United Kingdom: Islam International Publications Limited.
• Şemsettin Sami (2015). Kamus-ı Türkî. hazl. P. Yavuzarslan. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• et-Tabarî, M. (2001). Tefsiru’t-Tabarî Câmiu’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. 1. Baskı, Cilt 1, Hzl. A. et-Turkî. Kâhire: Dâr Hecr.
• Taha, Ş. A. ve Çelik, K. (2004). Kur’ân-ı Kerim Türkçe Çeviri. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Toker, M. (2011). Anonim Satır Altı Kur’an Tercümesi. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• Topaloğlu, A. (2018). XIV. Yüzyılın Ortalarında Yapılmış Satırarası Kur’ân Tercümesi. İstanbul: Dergâh yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1945). Türkçe Sözlük. İstanbul: Cumhuriyet Basımevi.
• Türk Dil Kurumu. (1955). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1969). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1974). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1983). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1988). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.