A Textlinguistic Analysis: Collocations in Surah Al-Qalam

Yıl 2021, , 214 - 234, 31.12.2021

Fatih Sarı

https://doi.org/10.47145/dinbil.1022433

Öz

Textlinguistics, a branch of linguistics, aims to deal with texts as a whole and proposes various criteria that distinguish between text and non-text. Cohesion, one of these criteria, is provided by a number of elements. These; reference, substitution, elliptic structure, connecting prepositions, and lexical conjunction. Of these, lexical cohesion is provided by repetition/ reiteration and collocations. Collocations, on the other hand, are word combinations that are frequently used with each other and have a semantic link between them. In addition to providing cohesion, collocational structures have the feature of being key elements in terms of expressing certain situations and events in the texts concisely. The most important function of collocations is to provide semantic harmony and connection between words in any text. There are some studies based on the textlinguistics method both in the Arab world and in our country. Although there are a few studies of this type on some suras of the Qur'an in the Arab world, a comprehensive study has not yet been carried out that deals with all the surahs from beginning to end with this method. In our country, there are some studies on some Turkish texts and classical Arabic poems based on this method. However, as far as we can see, there is no such study conducted on the Qur'anic surahs/verses in Turkey. For this reason, in this study, it is aimed to contribute to the field of linguistics in our country and to reveal the applicability of the textlinguistic method, which gives a holistic perspective to the Qur'an from a different window, to the Qur'an.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Linguistics, Textlinguistics, Cohesion, Collocation

Metindilbilimsel Bir Analiz: Kalem Sûresi’nde Eşdizimler

Öz

Dilbilimin bir dalı olan metindilbilim, metinleri bir bütün olarak ele almayı hedeflemekte ve metin olan ile metin olmayanı birbirinden ayıran çeşitli ölçütler ileri sürmektedir. Bu ölçütlerden biri olan bağlaşıklık, birtakım ögelerle sağlanmaktadır. Bunlar; gönderim, değiştirim, eksiltili yapı, bağlama edatları ve sözcüksel bağlaşıklıktır. Bunlardan sözcüksel bağlaşıklık, tekrar/yineleme ve eşdizimlerle sağlanmaktadır. Eşdizim ise, birbirleriyle sıkça kullanılan ve aralarında anlamsal bağ bulunan söz birliktelikleridir. Eşdizimsel yapılar bağlaşıklığı temin etmenin yanı sıra metinlerdeki birtakım durum ve olayları özlü olarak ifade etmeleri yönüyle de anahtar unsurlar olma özelliğine sahiptir. Eşdizimlerin en önemli işlevi, herhangi bir metindeki sözcükler arasında anlamsal yönden uyum ve irtibatı sağlamasıdır. Arap dünyasında Kur’ân-ı Kerim’in bazı sûreleri üzerinde bu türden yapılmış birkaç çalışma bulunmakla birlikte baştan sona bütün sûreleri bu yöntemle ele alan kapsamlı bir çalışma henüz yapılmamıştır. Ülkemizde ise, bazı Türkçe metinler ve klasik Arapça şiirler üzerinde bu yöntemden hareketle yapılmış bazı çalışmalar vardır. Bununla birlikte Türkiye’de Kur’ân sûreleri üzerinde yapılmış bu türden bir çalışma görebildiğimiz kadarıyla yoktur. Bu sebeple bu çalışmada ülkemizdeki dilbilim alanına bir katkı sağlamak ve farklı bir pencereden Kur’ân’a bütüncül bir bakış açısı kazandıran metindilbilimsel yöntemin Kur’ân’a uygulanabilirliğinin ortaya konulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Dilbilim, Metindilbilim, Bağlaşıklık, Eşdizim

Kaynakça

• Akşit, Eyup. “Kur'an-ı Kerim’in Bazı Ayetlerinde Zamir Gelmesi Gereken Yerde İsmin Getirilmesi ve Bunun Nedenleri”. Dokuz Eylül Ünüversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 48, (Aralık 2018), 43-76.
• Akşit, Eyup. “Abdullah b. Revâha’nın Hz. Hamza’nın Şehadetine İlişkin Şiirinde Bağlaşıklık Öğeleri”. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/1, (Haziran 2019), 127-156.
• Alan, Yusuf. Lisan ve İnsan. İzmir: TÖV Yayınları, 1. Basım, 1994.
• Ayata Şenöz, Canan. Metindilbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual Yayınları, 1. Basım, 2005.
• Aydın, Mehmet. Dilbilim El Kitabı. İstanbul: 3F Yayınları, 2. Basım, 2007.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil -Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları, 2007.
• Aksan, Doğan. “Kelime Bilimi ve Anlambilimi Ölçülerinden Yararlanarak Bir Yazı Dilinin Eskiliğini Saptama Yolları I: Kavram Alanı-Kelime Ailesi İlişkileri ve Türk Yazı Dilinin Eksikliği”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1971, Ankara: TDK Yayınları, TTK Basım Evi, 1989.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Mecdî Fethî es-Seyr, 2 Cilt. Kâhire: el-Mektebetü’t-tevfîkiyye, 2012.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Kâsım es-Semmâ’î er-Rufâ’î, 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Erkam, ts.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid. et-Ta’rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî, Kâhire: Dârü’l-fadîle, ts.
• Coşkun Ögeyik, Muhlise. Metinlerarasılık ve Yazın Eğitimi. Ankara: Anı Yayınları, 2. Basım, 2008.
• Daşkıran, Yaşar. “Arap Dilinde Eşdizim ve Arapça Sözlüklerde Eşdizim Sorunu”. Journal of Islamic Research, 26/1, (Ocak 2016), 1-9.
• De Beaugrande, R. Alain - Dressler, W. Ulrich. Introduction To Text Linguistics. London: Longman Linguistics Library, 1981.
• De Saussure, Ferdinand. Cours de Lingistique Generale / Genel Dilbilim Dersleri. çev. Berke Vardar, 1. Basım, İstanbul: Multilingual Yayınları, 2001.
• Dilidüzgün, Şükran. Türkçe Öğretiminde Metindilbilimsel Bağlamda Uygulamalı bir Yaklaşım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Ebu’l-Ferec, Muhammed. el-Me’âcimu’l-‘arabiyye fî dav’id-dirâsâti ‘ilmi’l-luga. Beyrût: Dârü’n-nehdati’l-arabiyye, 1966.
• Eken, Neticeyi Tayyibe. Anlatı Metinlerinde Sözcük Birliktelikleri: Türkçe Üzerine Eğitim-Öğretim Ortamları Hedefli Gözlemler. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Eken, Neticeyi Tayyibe. ‘‘Eşdizimlerin Saptanmasına ve Betimlenmesine Yönelik Kuram ve Yaklaşımlar’’. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13/33, (2016), 28-47.
• Esfehânî, er-Râğıb. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. Mektebet-ü Nizâr Mustafâ el-Bâz, ts.
• Ebû Dâvud es-Sicistânî, Süleymân b el-Eş’as. es-Sünen. Beyrût: Müessesetü’r-risâle nâşirûn, 2015.
• Halliday, M.A.K. - Hasan, Ruqaiya. Cohesion in English. London: Longman Group Limited, 1976.
• Hattâbî, Muhammed. Lisâniyyâtü’n-nass: Medhalün ilâ insicâmi’l-hitâb. Beyrut: el-Merkezu’s-sekâfiyyü’l-arabî, 1991.
• Hengirmen, Mehmet. Dil bilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınları, 1. Basım, 1999.
• İbn Cüzeyy, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ulûmi’t-tenzîl. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
• İmer, Kâmile vd. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr. 5 cilt. Ankara: DİB Yayınları, 4. Basım, 2012.
• Karataş, Yusuf. Söylembilim ve Arapça. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2009.
• Kıran, Zeynel - Eziler Kıran, Ayşe. Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayınları, 5. Basım, 2006.
• Kocaman, Ahmet. Dilbilim Temel Kavramlar Sorunlar Tartışmalar. Ankara: Dil Derneği Yayınları, 1. Basım, 2006.
• Martınet, Andre. İşlevsel Genel Dilbilim. çev. Berke Vardar, İstanbul: Multilingual Yayınları, 1. Basım, 1998.
• Melîke, İmâran - Vesîle, Bû Suveyra. el-İttisâk ve’l-insicâm fî sûrati’l-Mücâdele: Dirâsetün fî dav’i lisâniyyâti’n-nass. Becâye: Abdurrahman Mîra Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016/2017.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmet b. Mahmut. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. thk. Zekeriyyâ Umeyrât, 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2014.
• Önder, Şeyma Gülsüm. Arap Dilinde Eşdizim. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Özkan, Bülent. “Metindilbilimi, Metindilbilimsel Bağdaşıklık ve Haldun Taner’in ‘Onikiye Bir Var’ Adlı Öyküsünde Metindilbilimsel Bağdaşıklık Görünümleri”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13/1, (Haziran 2004), 1-18.
• Özsoy, A. Sumru vd. Genel Dilbilim – II. (Edt. A. Sumru Özsoy-Zeynep Erk Emeksiz), 2 Cilt. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Web Ofset, 2013.
• Palmer, Harold. Second Interim Report on English Collocations. Tokyo: The relationship between reading comprehension and second language development in a comprehension-based ESL program, 1931.
• Palmer, Harold. First Interim Report on Vocabulary Selection. Tokyo: The relationship between reading comprehension and second language development in a comprehension-based ESL program, 1931.
• Subaşı Uzun, Leyla. Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Ankara: Simurg Yayınları, 1. Basım, 1995.
• Suçin, Hakkı. Çeviribilim Öteki Dilde Var Olmak. İstanbul: Multilingual Yayınları, 2007.
• Şahin, M. Süreyya. “Cennet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/376-386. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Topaloğlu, Bekir. “Cennet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/376-386. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Türkçe Bilgi. Erişim 1 Kasım 2021. http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/dilbilim
• Vâfî, Ali Abdulvâhid. İlmü’l-luğa. Mısır: Nehdatu Mısr, 2004.
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları, 2002.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâiki’tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. Beyrût: Dârü’l-ma’rife, 2009.
• Zeyyât, Ahmet Hasan vd. el-Mu’cemü’l-vesît. 2 Cilt, Kâhire: Mücme’ü’l-lüğati’l-arabiyye, 1960.
• Zeyd, Semîha Evlâd. el-İttisâku’n-nassiyyu: Âleyâtuhu ve vesâiluhu, el-Mevsimu’l-câmi’iyy, Yüksek Lisans Tezi, y.y., 2016.