The Evaluation of Satı Bey’s Study of ‘Education and Moral Matters Among the Books: Religion and Life’ in the Context of Religious Education

Yıl 2022, , 202 - 217, 31.12.2022

Muhammet Mustafa Bayraktar

https://doi.org/10.47145/dinbil.1186625

Öz

With the re-declaration of the Constitutional Monarchy, the intellectual life of the Ottoman Empire gained a different dimension. The thinkers of the period sought solutions to the problems. The search in question has led to the emergence of differences of opinion among thinkers. The intellectual motivation arising from the differences of opinion has been the source of an important knowledge heritage. Especially on education, thinkers such as Mehmet Akif Ersoy, Ziya Gökalp, Tevfik Fikret, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Halil Fikret Kanad and Emrullah Efendi contributed to this period with their studies on religion, morality and education. In this sense, II. The Constitutional Monarchy period has taken its place in history as a period in which serious and in-depth discussions on education took place in our educational history. With his works and activities, II. One of the thinkers who were influential in the development of the understanding of education in the Second Constitutional Period is Mustafa Sâtı Bey. İkdam, Tarik, Malumat, Servet-i Fünûn, Ulum-u İktisadiye, Ulum-u Ictimaiye, Mulkiye, Yeni Mektep, Neyyir-i Truth, Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, Envâr-ı Ulum, Education Committee, Thought, Time, Moral He wrote important articles on the education issues of the period in influential publications such as Duygular, Uzviyetler ve Cemiyetler, Tanin, Aşiyan, Muallim, Terbiye Magazine and Terbiye. Sâtı Bey also criticized the educators of the period from time to time in his writings. It is known that Minister of Education Emrullah Efendi criticized the "Tuba Tree Theory" and Ziya Gökalp's views on "National Education". However, the criticisms of İsmail Hakkı Bey towards his views are not as well known as the others. However, the criticisms of İsmail Hakkı Bey towards his views are not as well known as the others. The aim of working in this field is to examine the criticisms of Sâtı Bey to İsmail Hakkı Bey's work in the context of religious education.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, II. Constitutional Monarchy, Satı Bey, Journal of Education, History of Religious Education

Satı Bey’in ‘Kitaplar Arasında Terbiye ve Ahlak Meseleleri; Din ve Hayat’ İsimli Çalışmasının Din Eğitimi Bağlamında Değerlendirilmesi

Öz

Meşrutiyetin yeniden ilan edilmesiyle birlikte Osmanlı fikir hayatı farklı bir boyut kazanmıştır. Dönemin düşünürleri, problemlere ilişkin çözüm yollarını aramışlardır. Söz konusu arayış, düşünürler arasında görüş farklılıklarının doğmasına neden olmuştur. Görüş ayrılıklarından doğan entelektüel motivasyon önemli bir bilgi mirasının oluşmasına kaynaklık etmiştir. Özellikle maarif konusunda Mehmet Akif Ersoy, Ziya Gökalp, Tevfik Fikret, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Halil Fikret Kanad ve Emrullah Efendi gibi düşünürler din, ahlak ve eğitimle ilgili çalışmalarıyla bu döneme katkı sağlamışlardır. Bu anlamda II. Meşrutiyet dönemi maarif tarihimizde eğitim üzerine ciddi ve derinlikli tartışmaların yaşandığı bir dönem olarak tarihteki yerini almıştır. Eserleri ve faaliyetleriyle II. Meşrutiyet dönemi eğitim anlayışının gelişmesinde etkili olan düşünürlerden biri de Mustafa Sâtı Bey’dir. İkdam, Tarik, Malumat, Servet-i Fünûn, Ulûm-u İktisadiye, Ulûm-u İçtimaiye, Mülkiye, Yeni Mektep, Neyyir-i Hakikat, Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, Envâr-ı Ulum, Terbiye Encümeni, Düşüne, Vakit, Ahlaki Duygular, Uzviyetler ve Cemiyetler, Tanin, Aşiyan, Muallim, Terbiye Mecmuası ve Terbiye gibi etkili yayın organlarında dönemin eğitim konularına ilişkin önemli yazılar kaleme almıştır. Sâtı Bey kaleme aldığı yazılarında zaman zaman dönemin eğitimcilerine eleştiriler de yöneltmiştir. Maarif Nazırı Emrullah Efendi’nin “Tuba Ağacı Nazariyesi”ne ve Ziya Gökalp’in “Milli Terbiye” konusundaki görüşlerine eleştiriler yönelttiği bilinmektedir. Ancak İsmail Hakkı Bey’in görüşlerine yönelttiği eleştiriler diğerleri kadar bilinmemektedir. Bu anlamda çalışmanın amacı, Sâtı Bey’in İsmail Hakkı Bey’in eserine yönelttiği eleştirileri din eğitimi bağlamında incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, II. Meşrutiyet, Satı Bey, Terbiye Dergisi, Din Öğretimi Tarihi

Kaynakça

• Acar, Şehbâl Derya. Eğitimde Bir Üstad Satı Bey’i Tanımak. İstanbul: Akademik Kitaplar, 2009.
• Akın, Abdullah. Sâtı’ Bey ve II. Meşrutiyet Dönemi’nde Din Eğitimi (1908-1918). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Akyüz, Yahya. “Osmanlı Döneminden Cumhuriyete Geçilirken Eğitim-Öğretim Alanında Yaşanan Dönüşümler”. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi 1/2 (2011), 9-22.
• Aksoy, İlhan. “II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Politikası ve Satı Bey”. Gazi Türkiyat 3 (Güz 2008), 67-81.
• Aşçı, Emine. “II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Politikalarına Bakış”. Turkish History Education Journal 2/9 (Ekim 2020), 492-509. https://doi.org/10.17497/tuhed.676873.
• Aydın, Muhammet Şevki. “II. Meşrutiyet Dönemi Din Eğitiminin Gene Manzarası”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/6 (Ocak 1989), 289-304.
• Bakır, Kemal. “II. Meşrutiyet Dönemi Milli Seçkincilik ve Eğitim: Emrullah Efendi Tuba Ağacı Nazariyesi”. Doğubatı 1/45 (Temmuz 2008), 197-213.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. Din ve Hayat. İstanbul: Kader Matbaası, 1334/1918.
• Başar, Hatice. “Sâtı Bey ve Eğitimle İlgili Görüşleri”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/2 (2003), 47-67.
• Bayraktar, Muhammet Mustafa. “Türkiye’de Din Öğretiminin Tarihi Temelleri Bağlamında Osmanlı Son Dönem Maarif Tartışmaları”. Current Debates on Social Sciences 8. ed. Zeynel Karacagil. 461-473. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2022.
• Bulut, Mehmet. “Osmanlı Devletinde Dini Teşkilatlanma ve Yaygın Din Eğitimi”. Diyanet İlmi Dergi 35/2 (1999), 101-116.
• Buzpınar, Şit Tufan. “Sâtı’ el-Husrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 36, (2009), 176-178.
• Cicioğlu, Hasan. “Osmanlı Döneminde Kurulan İlk Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 17/1 (2019), 21-28. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001043.
• Çapçıoğlu, Fatma. Osmanlı Son Dönemi Din Eğitimi Tartışmaları ve Cumhuriyete Yansımaları (Örgün ve Yaygın Eğitim Çerçevesinde). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Çelik, Abbas. “İsmail Hakkı Baltacıoğlu ve Din Eğitimimiz”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2009), 169-199.
• Çelikten, Mustafa - Şanal, Mustafa. “Mustafa Sâtı Bey’e Göre Öğretmenlik Mesleği”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21/1 (2006), 339-348.
• Çıtırık, Amine Nuriye. “Osmanlı Döneminde Halkın Din Anlayışının Oluşmasını Etkileyen Kaynaklar”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (Aralık 2019), 861-883.
• Çil, Fatma. Satı Bey’in Hayatı, Eserleri ve Türk Eğitimine Katkıları, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Doğan, Recai. “II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Hareketlerinde Din Eğitimi-Öğretimi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38/1-4 (Haziran 1998), 361-446.
• Duman, Hasan. İstanbul Kütüphaneleri Arap Harfli Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu (1828-1928). İstanbul: IRCICA, 1986.
• Er, Hamit. “Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Çağdaşlaşma Çabaları”. Marife 1 (Bahar 2003), 211-215.
• Eraslan, Levent ve Karadoğan, Umut C. “İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun Bakış Açısından Terbiye ve İman”, Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri II (2016), 139-154.
• Ergin, Osman Nuri. İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve San’at Müesseseleri Dolayısiyle Türkiye Maarif Tarihi. 1-2 Cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Ergin, Osman Nuri. İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve San’at Müesseseleri Dolayısiyle Türkiye Maarif Tarihi. 3-4 Cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Ergün, Mustafa. “Satı Bey Hayatı ve Türk Eğitimine Hizmetleri”. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1 (1987), 1-19.
• Ergün, Mustafa. “II. Meşrutiyet Dönemindeki Eğitim Reformlarının Türk Modernleşmesindeki Yeri”. 100. Yılında II. Meşrutiyet Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Uluslararası Sempozyumu, Bildiriler. 263-273. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Marmara Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Furat, Ayşe Zişan. “Toplumsal Kalkınma Amaçlı Yüksek Din Öğretimi: İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun Yazılarından Hareketle Türk Düşüncesi Dergisinde Toplum, Din ve Dil İlişkisi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 21/1 (Mart 2021), 9-41. https://doi.org/10.33415/daad.851240.
• Göçeri, Nebahat. İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun Din Eğitimi İle İlgili Görüşleri, Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Gündüz, Mustafa. “II. Meşrutiyet Dönemi Türkçü, İslâmcı ve Batıcı Görüşlere Mensup Aydınların Toplumsal Değişme Telakkileri”. Muhâfazakar Düşünce 1/4 (Nisan 2005), 96-122.
• Gündüz, Mustafa. Osmanlı Mirası Cumhuriyet’in İnşası (Modernleşme, Eğitim, Kültür ve Aydınlar). Ankara: Lotus Yayınları, 2010.
• Gündüz, Mustafa. “Gelenek ve Modernlik Arasında Bir Eğitimci: Satı Bey ve Fenn-i Terbiye Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme”, Turkish Studies 3/5 (2010), 1392-1415.
• Kafadar, Osman. “Türk Aydınının Sâtı Bey Hakkında Kimi Yanılgıları Üzerine Düşünceler”. Türkiye Günlüğü 46 (1997), 97-105.
• Karabulut, Mustafa “Tanzimat Dönemi’nde Osmanlının Yenileşme Sürecine Bir Bakış”, Türk Dünyası Araştırmaları 187 (Ağustos 2010), 125-138.
• Keklik, Ebubekir. “II. Meşrutiyet Döneminde Eğitim Tartışmaları: Ziya Gökalp, Millî Terbiye ve Satı Bey [el-Husrî]”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/9 (Nisan 2018), 47-69. https://doi.org/10.21551/jhf.816360
• Keklik, Ebubekir. “İkinci Meşrutiyet Döneminde Eğitim Sorunu ve Osmanlı Aydınları”. Tarih ve Gelecek Dergisi 6/4 (Aralık 2020), 1487-1517.
• Keyifli, Şükrü. İ. Hakkı Baltacıoğlu’nun Din Eğitimiyle İlgili Görüşleri ve Bu Görüşlerin Dini Pedagoji Bakımından Değerlendirilmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• Korkmaz, Şeref. “Mustafa Satı Bey ve Tarih Öğretimi Üzerine Görüşleri”. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi 1/2 (2007), 152-163.
• Kuran, Ercüment. “Bir Osmanlı Aydını Sâtı el-Husrî”. Türkiye Günlüğü 15 (1991), 170-172.
• Kuran, Ercüment. “Osmanlı Vatanseveri Sâtı Bey”. Türkiye Günlüğü 34 (1995),18-20.
• Kuran, Ercüment. “Bir Osmanlı Aydını Satı El-Husri, (1880-1968)”. Türkiye’nin Batılılaşması ve Millî Meseleler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Kuşçu, Özer. “Satı Bey‟in Fichte Hakkındaki Görüşleri”. Fichte’nin Eğitim Üzerine Düşünceleri ve Türkiye’deki Yansımaları. ed. Bahri Ata. Ankara: Pegem A Yayınları, 2009.
• Mertyürek, Yunus. İsmail Hakki Baltacıoğlu’nun Din ve Millet Anlayışı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Meydan, Hasan. “Gelenekçi Bir “Yeni Adam” Eğitimcisi: İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Mecmuası 22 (Aralık 2014), 203-228.
• Miles, Matthew B. ve Huberman, A. Michael. Nitel Veri Analizi. Ankara: Pegem Akademi, 2. Baskı, 2016.
• Öztürk, Faruk. “İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun Eğitim Felsefesinde ‘İman’ ve ‘Ahlak’ Kavramı”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 1/41 (2008), 223-239. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000210.
• Polat, Murat - Arabacı, İmam Bakır. “Emrullah Efendi ve Satı Bey’den Günümüze: Eğitimde Yenileşme Sorunsalı”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21 (2015), 35-43.
• Sakaoğlu, Necdet. Osmanlıdan Günümüze Eğitim Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
• Sâtı’. “Hissiyat ve Sevaik-i Ahlâkîyye”. Envâr-ı Ulûm 2 (1908), 17-23.
• Sâtı’. “Elifbâyı Nasıl Öğretmeli?”. Tedrisât-ı İbtidâiye Mecmuası 1 (1910), 20-23.
• Sâtı’. “İlmihal Nasıl Öğretmelidir?”. Tedrisât-ı İbtidâiye Mecmuası 7 (1910), 11-14.
• Sâtı’. “Islahata Nereden Başlamalı”. Sabah (02 Mayıs 1911), 3.
• Sâtı’. “Tuba Ağacı Nazariyesi”. Muallim 12 (1917), 359-366.
• Sâtı’. “Tuba Ağacı Hakkında”. Muallim 13 (1917), 327-329.
• Sâtı’. “Kitaplar Arasında Terbiye ve Ahlak Meseleleri; Din ve Hayat”. Terbiye 4 (R. 31 Teşrini Evvel 1334), 139-149.
• Sâtı’. “Meşrutiyetten Sonra Maarif Tarihi” sad. Recai Doğan, Dini Araştırmalar 4/11 (Haziran 2001), 199-207.
• Sıddıqi, Jawad – Topchubaev, Kubatali. “1914 Yılında Yayınlanan “Terbiye Mecmuası” ve Devamı Olarak 1918 Yılında Yayınlanan “Terbiye” Dergileri Üzerine Bir Değerlendirme”. Toplum Bilimleri Dergisi 7/31 (Ocak 2013), 331-346.
• Soydan, Tarık - Tüncel, Mahmut. “Osmanlı’da İlk Yenileşme Döneminde Eğitimin Kurumsal ve Yönetsel Yapısının Oluşumu ve Gelişimi”. Milli Eğitim 198 (2003), 110-125.
• Şahin, Mehmet Volkan. Satı Bey’in Terbiye Mecmuası’nın Eğitimsel Açıdan İncelenmesi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Şanal, Mustafa - Çelikten, Mehmet. “Mustafa Satı Bey’e Göre Öğretmenlik Mesleği”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21/2 (2006), 339-348.
• Türk, İbrahim Caner. “II. Meşrutiyet Dönemi Eğitimcisi Satı Bey ve Coğrafya Öğretimi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 40 (2009), 423-438.
• Uyanır, Ercan. “II. Meşrutiyet Döneminde Toplumsal Mühendislik Aracı Olarak Eğitim: İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Eğitim Politikaları (1908-1918)”. Amme İdaresi Dergisi 2/42 (2009), 67-88.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları, Üçüncü Baskı, 1992.
• Ünal, Uğur - Birbudak, Togay Seçkin. Mustafa Satı Bey ve Eğitime Dair Layihaları. Ankara: Murat Yayınları, 2010.
• Yakut, Esra. “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Mekteplerde Dinî Eğitim. Kebikeç 17 (2014), 19-34.