Spinoza ve Kötülük Mektupları

Yıl 2023, , 43 - 62, 30.06.2023

Fatma Somuncuoğlu Erkan

https://doi.org/10.47145/dinbil.1260633

Öz

Mektup, pek çok düşünür ve bilim adamı tarafından kullanılmış bir iletişim aracıdır. Genelde düşünceleri yaymak, eleştirmek ve tartışma açmak amacıyla yazılmıştır. Mektuplarla felsefe yapma geleneği Müslüman ve Batılı filozoflarda yaygın olarak kullanılan bir yöntem ve felsefi bir söylem biçimidir. Önceki dönemlerde filozofların yazdığı mektupların sadece yazıştığı kişiler tarafından değil ilgililer tarafından da okunan, tartışmaya sunulan kamuya açık belgeler olduğu bilinmektedir. Böyle olmasının nedeni o dönemde düşüncelerin bu şekilde yaygınlık kazanmasıdır. Özellikle 17. yüzyılda yazılan mektupların günümüzdeki bilimsel-akademik makalelerin işlevini gördüğü söylenebilir. ‘Kötülük Mektupları’, Spinoza’nın Willem van Blyenbergh ile kötülük meselesi üzerine tartışmaları içeren, 1664-1665 yılları arasında karşılıklı olarak yazıştıkları sekiz mektuba verilen isimdir. Bu isim Gilles Deleuze tarafından verilmiştir. Bu mektuplarda yer alan en temel tartışma kötülük sorunudur. Bu mektuplar, Spinoza’nın kötülük sorunu ve onunla ilişkili diğer meseleleri ele aldığı ve farklı çözümlemeleri değerlendirdiği metinlerdir. Spinoza ve Blyenbergh bu mektuplarda kötülük konusuyla ilişkili olarak Tanrı’nın yaratması ve katkısı, isteklerin ve fiillerin doğası, kötülüğün mahiyeti ve kaynağı, Kutsal Kitap’ın yapısı, yoksunluk ve yetkinlik gibi başlıca konuları tartışır. Farklı bir bakış açısı sunan Spinoza, bu konuları değerlendirirken teizmin kullandığı kavramları kullanmış fakat bunlara yeni anlamlar yüklemiştir. Spinoza’nın yeni ve farklı açıklamaları karşısında Blyenbergh her mektubunda anlamakta zorlandığı konuları tekrar tekrar sormuştur. İlk mektuplar çok iyi dileklerle başlamış olsa da sonraki mektuplarda ifadeler sertleşmiş, en son mektupta ise Spinoza anlaşamayacakları kanaatine vararak mektuplarını sonlandıracağını kesin bir şekilde bildirmiştir. Blyenbergh, Spinozacılar tarafından cahil ve bağnaz olarak tanımlanmış olsa da bazı araştırmacılar onun cahil olmadığını aksine Spinoza’ya oldukça önemli hatta cevabı tam verilememiş sorular sorduğunu iddia etmişlerdir. Kötülük hakkında yazılan bu mektuplar Spinoza’nın konu ile ilgili düşüncelerini sınırlı bir şekilde vermiş olsa da onun kötülük sorunu ile ilgili yaptığı tartışmaların bir arada olduğu tek metnin 'Kötülük Mektupları' olduğu söylenebilir. Spinoza için kötülük bir yanılsama ve insan aklının bir ürünü olup ne Tanrı’nın iradesinden bahsedilebilecek bir durum ne de insanın ahlakî olarak sorumlu tutulacağı bir eylemdir. Her ne kadar kötülüğün gerçek dışı olması veya illüzyon olmasının cezbedici bir tarafı olsa da insanın ahlakî sorumluluğu ve hayatı anlamlandırma çabaları göz önüne alındığında bu iddianın bir çözüm sunmadığı söylenebilir. Nitekim evrende veya bulunduğumuz çevrede bile pek çok şahit olduğumuz kötülük ve buna bağlı olarak acı ve keder varken bunların olmadığını söylemek sezgilerimize aykırı olduğu iddia edilebilir. Kötülüğü akli bir varlık olarak nitelemesi ve yok sayması din felsefesinin temel problemi olan kötülük sorununa da bir çözümden ziyade bir açıklama getirdiği iddia edilebilir. Onun özellikle Tanrı’nın iradesi ve insanın özgürlüğüne dair görüşleri o dönem için yeni ve farklı bir yaklaşım sunar. Bu yaklaşımın ise teolojik geleneklere karşı ve tartışmalara açık bir konum olduğu görülebilir. Spinoza’nın düşüncesinde her şey zorunlu olarak Tanrı veya Doğa’nın düzeninde meydana gelmektedir.

Anahtar Kelimeler

Spinoza, Blyenbergh, Kötülük mektupları, Kötülük, Kötülük problemi

Spinoza and The Evil Letters

Öz

The letter is a communication tool used by many thinkers and scientists. It is generally written to disseminate ideas, criticize, and open discussion. The tradition of philosophizing with letters is a method and a form of philosophical discourse widely used by Muslim and Western philosophers. It is known that the letters written by philosophers in previous periods are public documents that are read and discussed not only by their correspondents but also by those concerned. The reason why this is so is the widespread use of ideas at that time. In particular, it can be said that letters written in the 17th century serve the function of scientific-academic articles today. The 'Letters on Evil' is the name given to the eight letters Spinoza exchanged between 1664 and 1665, containing discussions with Willem van Blyenbergh on the issue of evil. This name was given by Gilles Deleuze. The most fundamental discussion in these letters is the problem of evil. These letters are texts in which Spinoza deals with the problem of evil and other related issues and evaluates different solutions. In these letters, Spinoza and Blyenbergh discuss major issues in relation to the issue of evil, such as God's creation and contribution, the nature of will and actions, the nature and source of evil, the structure of the Bible, lack, and perfection. Offering a different perspective, Spinoza used the concepts used by theism while evaluating these issues but attributed new meanings to them. In the face of Spinoza's new and different explanations, Blyenbergh repeatedly asked the subjects he had difficulty in understanding in each of his letters. Although the first letters started with very good wishes, the expressions in the following letters became harsh, and in the last letter, Spinoza firmly declared that he would end his letters, believing that they could not come to an agreement. Although Blyenbergh was described as ignorant and bigoted by Spinozists, some researchers claimed that he was not ignorant, on the contrary, he asked very important questions to Spinoza, even unanswered. Although these letters written about evil gave Spinoza's thoughts on the subject in a limited way, it can be said that the only text in which his discussions on the problem of evil are together is the "Letters on Evil". For Spinoza, evil is an illusion and a product of the human mind, and it is neither a situation in which God's will can be spoken of nor an act for which man is morally responsible. Although the fact that evil is unreal or an illusion has an attractive side, it can be said that this claim does not offer a solution when the moral responsibility of human beings and their efforts to make sense of life is considered. As a matter of fact, it can be claimed that it is against our intuition to say that there are many evils we witness, and pain and sorrow as a result, even in the universe or in our environment. It can be argued that characterizing and ignoring evil as a rational being provides an explanation rather than a solution to the problem of evil, which is the main problem of the philosophy of religion. His views on God's will and human freedom in particular offer a new and different approach for that period. It can be seen that this approach is against theological traditions and is open to discussion. In Spinoza's thought, everything necessarily occurs in the order of God or Nature.

Anahtar Kelimeler

Spinoza, Blyenbergh, Evil letters, Evil, Problem of evil

Kaynakça

• Arıcan, M. Kazım. Panteizm, Panenteizm ve Ateizm Bağlamında Spinoza'nın Tanrı Anlayışı. Ankara: Hece Yayınları, 2015.
• Aslantatar, Nesim. “Paul Draper, Agnostisizm ve Kötülük Problemi”. Dini Araştırmalar 25/62 (Haziran 2022), 173-196.
• Aslantatar, Nesim. Agnostisizm: Tanrı’nın Bilinemezliği Sorunu. Ankara: Ankara Üniversitesi Doktora Tezi, 2022.
• Baker, Ulus. “Kullanışlı Bir Felsefe: Spinozacılık”. Spinoza: Bir Yaşam. ed. Steven Nadler, çev. Anıl Duman-Murat Başekim. 15-25. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2013.
• Canaslan, Eylem. “Sunuş: Spinoza’yla Diyalog”. Benedictus Spinoza. Mektuplar. çev. Emine Ayhan. 17-54. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2014.
• Davies, Brian. Din Felsefesine Giriş. çev. Fatih Taştan. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2011.
• Deleuze, Gilles. Spinoza: Practical Philosophy. çev. Robert Hurley. San Francisco: City Lights Books, 1988.
• Eby, Louise Saxe. The Quest for Moral Law. New York: Columbia University Press, 1944.
• Er, Rahmi. “Risale”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35, 112-113. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Garber, Daniel. Nadler, Steven. Oxford Studies in Early Modern Philosophy. 11. Oxford: Clarendon Press, 2008.
• Manafov, Rafiz. Kötülük Problemi ve Teodise. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
• Nadler, Steven. Spinoza A Life. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.
• Reçber, M. Sait. “Tanrı: Tasavvurları, Sıfatları ve Delilleri”. Din ve Ahlak Felsefesi. ed. Recep Kılıç. 21-72. Ankara: Ankuzem, 2006.
• Reçber, M. Sait. “Ateizm ve Ateistik Deliller”. Din ve Ahlak Felsefesi. ed. Recep Kılıç. 111-146. Ankara: Ankuzem, 2006.
• Reçber, M. Sait. “Bayle, Spinoza ve Panteizm Meselesi”. Din ve Felsefe Araştırmaları 3 (2020), 5-27.
• Russell, Bertrand. Batı Felsefesi Tarihi. 3 Cilt. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
• Schneider, Daniel. “A Spiritual Automaton: Spinoza, Reason, And the Letters to Blyenbergh”. Society and Politics 7/2, (14) (November 2013), 160-177.
• Scruton, Roger. Spinoza. çev. Hakan Gür. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2007.
• Spinoza, Benedictus. Descartes Felsefesinin İlkeleri ve Metafizik Düşünceler. çev. Coşkun Şenkaya. Ankara, Dost Kitabevi Yayınları, 2015.
• Spinoza, Benedictus. Etika. çev. Hilmi Ziya Ülken. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2014.
• Spinoza, Benedictus. Kısa İnceleme. çev. Emine Ayhan. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2015.
• Spinoza, Benedictus. Kötülük Mektupları. çev. Alber Nahum. İstanbul: Norgunk, 2008.
• Taşdelen, Vefa. “Felsefi Bir Söylem Biçimi Olarak Mektup”. Hece Dergisi. 114, (Haziran 2006), 76-91.
• Wolf, Abraham. “Introduction”. Benedictus Spinoza, The Correspondence of Spinoza. çev. A. Wolf. 21-69. New York: Russell & Russell, 1966.
• Wolfson, Harry Austryn. The Philosophy of Spinoza. 2. Cambridge-Massachusetts: Harvard University Press, 1934.
• Yandell, Keith. “Pantheism”. Routledge Encyclopedia of Philosophy. London and New York: Routledge, 1998. (https://ia801201.us.archive.org/17/items/RoutledgeEncyclopediaOfPhilosophy/Routledge%20encyclopedia%20of%20philosophy.pdf. Erişim Tarihi: 12.12.2022).
• Yasa, Metin. Tanrı ve Kötülük. Ankara: Elis Yayınları, 2014.
• Yıldız, İbrahim. “Mümkün En İyi Dünya ve Kötülük”. İslami Araştırmalar Dergisi 32/3 (2021), 634-641.
• Yıldız, İbrahim. “Olasılık, Tanrı ve Kötülük”. Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 4/1 (2021), 97-107.