Friendship in The Moral Thought of Jalal al-din al-Dawwani

Yıl 2023, , 175 - 187, 31.12.2023

Veysi Abdulaziz

https://doi.org/10.47145/dinbil.1382194

Öz

Since the friendship relationship is a phenomenon for practical life, it has been examined within the scope of moral philosophy. In the tradition of Islamic moral philosophy, philosophers have addressed the subject of friendship either in a standalone work or under separate headings in their moral works on morality in general. In this context, the idea of friendship is seen in the thoughts of the philosophers before Jalal al-din al-Dawwani, also the philosopher handled the topic by opening a title in his work called Akhlaq-i Jalali. The concept of friendship, which gives a special meaning to the relations between people, is the most important type of close environment relations established after familial relations. It is a situation originating from human nature that the human species, which tends to live in groups, finds friends and establishes friendships with people with whom they feel close in their community to share their happiness or unhappiness, their secrets and partly their special moments in their lives and to help each other on certain issues. In Dawwani's thoughts on the subject, it is seen that friendship arises due to the nature of human beings. Because even if people somehow meet their material needs, they feel the need to share and help spiritually which is an effective and high-level relationship in human life, to be based on solid foundations, the idea that it is necessary to be careful in choosing friends and not to establish friendships with every person who comes before them, is an issue that the philosopher emphasizes. In the thoughts of the philosopher, it is seen that the person to be chosen as a friend must comply with some criteria. The character structure of the person to be chosen as a friend must be sufficient to handle this relationship and at a level of moral maturity. Because the fact that this relationship can affect the life of the individual positively or negatively is one of the points that the philosopher wants to draw attention to. When a suitable friend is found and a friendly relationship is established, these obligations must be fulfilled by complying with the law of friendship, with the awareness that friends have mutual responsibilities. To keep the institution of friendship alive, it is among the basic theses of the philosopher that friends should be moderate in their behavior. In this study, the thoughts of the philosopher on the subject, that draws attention to the place and importance of the need for friendship in human life, were examined. The relationship of friendship is among the values that are seen as virtues for relations between people. In this context, there are many ideas that are processed within the scope of practical philosophy, that see the behaviors that should be rather than the existing ones as a problem and put forward theories for the society and the individual to live in peace and happiness. The virtue of friendship, which is evaluated within these thoughts, has been deemed worthy of examination because it is an important behavior that is considered in terms of leveling up and regulating the relationship that develops between individuals living in the society. It is seen that the idea that this relationship is irreplaceable among people is an issue on which the philosopher is based. In this sense, the issue of friendship relationship, which deserves to be examined in practical philosophy, has been tried to be examined within the framework of Dawwani's views and by complying with his method of advice or recommendation. The study covers Dawwani's thoughts on friendship in his work called Akhlaq-i Jalali.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Moral Philosophy, Friendship, Akhlaq-i Jalali, Jalal al-din al-Dawwani

Celâleddîn Devvânî’nin Ahlak Düşüncesinde Dostluk

Öz

Dostluk ilişkisi pratik hayata dönük bir olgu olduğu için ahlak felsefesi kapsamında incelenmiştir. İslam ahlak felsefesi geleneğinde filozoflar dostluk konusuna ya müstakil bir eser veya genel olarak ahlak içerikli eserlerinde müstakil başlıklar altında değinmişlerdir. Bu bağlamda Celâleddîn Devvânî’den önceki filozofların düşüncelerinde de olduğu görülen dostluk düşüncesine filozofun da Ahlâk-ı Celâlî adlı eserinde bir başlık açarak değindiği görülmektedir. İnsanlar arasındaki ilişkilere özel bir anlam kazandıran dostluk kavramı, ailevî ilişkilerden sonra kurulan yakın çevre ilişkilerinin en önemli türüdür. Toplu halde yaşamaya meyilli insan türünün, bu topluluk içerisinde kendisine yakınlık hissettiği kişilerle mutluluk veya mutsuzluğunu, sırlarını ve kısmen hayatında kendine özel anlarını paylaşmak ve birtakım konularda yardımlaşmak için dost bulması, dostluklar kurması insan fıtratından kaynaklı bir durumdur. Devvânî’nin konu hakkındaki düşüncelerinde de dostluğun insanın tabiatı gereği ortaya çıktığı görülmektedir. Zira insan her ne kadar maddî ihtiyaçlarını bir şekilde karşılasa bile manevî olarak paylaşmaya ve yardımlaşmaya ihtiyaç hisseder. İnsan hayatında etkili ve üst düzey bir ilişki olan dostluk müessesinin sağlam temellere dayanması için dost seçiminde dikkatli olmak her önüne gelenle dostluk kurmamak gerektiği düşüncesi filozofun üzerinde önemle durduğu bir husustur. Filozofun düşüncelerinde, dost seçilecek kişinin bazı kıstaslara uygunluk arz etmesi gerektiği görülmektedir. Dost seçilecek kişinin karakter yapısının bu ilişkiyi kaldırabilecek yeterlilikte ve ahlakî bir olgunluk seviyesinde olması gerekmektedir. Zira bu ilişkinin, bireyin hayatını olumlu veya olumsuz yönde etkileyebileceği hususu filozofun dikkat çekmek istediği noktalardan birisidir. Uygun bir dost bulunup dostluk ilişkisi kurulduğunda ise dostların karşılıklı olarak sorumluluklarının olduğu bilinciyle, dostluk hukukuna riayet ederek bu yükümlülüklerin yerine getirilmesi gerekmektedir. Dostluk müessesini ayakta tutabilmek için dostların davranışlarında ölçülü olmaları filozofun temel tezleri arasında yer almaktadır. Bu çalışmada, dostluk ilişkisine olan ihtiyacın insan hayatındaki yerine ve önemine dikkat çeken filozofun konu hakkındaki düşünceleri incelenmiştir. Dostluk ilişkisi, insanlar arasındaki ilişkilere yönelik erdem olarak görülen değerler arasında yer almaktadır. Bu bağlamda, pratik felsefe kapsamında işlenen, toplumun ve bireyin huzur ve mutluluk içinde yaşamasına yönelik, var olandan ziyade, olması gereken davranışları bir problem olarak görüp buna yönelik teoriler öne süren birçok düşünce mevcuttur. Bu düşünceler içerisinde değerlendirilen dostluk erdemi, toplum içerisinde yaşayan bireyler arasında gelişen ilişkiye seviye kazandırma ve düzenleme anlamında ele alınan önemli bir davranış olma hasebiyle incelenmeye değer görülmüştür. Bu ilişkinin insanlar arasında yerinin doldurulamayacak kadar önemli olduğu düşüncesinin filozofun temel aldığı bir husus olduğu görülmektedir. Bu anlamda pratik felsefe içerisinde incelenmeyi hak eden dostluk ilişkisi konusu, Devvânî’nin görüşleri çerçevesinde ve onun nasihat veya tavsiye metoduna da riayet edilerek incelenmeye çalışılmıştır. Çalışma, Devvânî’nin Ahlâk-ı Celâlî adlı eserinde dostluk hakkındaki düşüncelerini kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Ahlak Felsefesi, Dostluk, Ahlâk-ı Celâlî, Celâleddîn Devvânî

Kaynakça

• Akman, Mustafa. “15. Yüzyıl Düşünürü Devvânî veya Felsefe ve Tasavvuf Kıskacında Kelam Düşüncesi”. ed. Murat Demirkol vd. Uluslararası 14. ve 15. Yüzyıl Düşüncesinde Felsefe, Kelam ve Tasavvuf Sempozyum Bildirileri -I- 1 (2020), 510-523.
• Akman, Mustafa. “Celâleddin ed-Devvânî’nin Eserleri ve Özet Olarak Tanıtımı”. Rumeli İslamî Araştırmalar Dergisi 1 (2018), 122-159.
• Akman, Mustafa. “Devvânî’nin Akâidu’l-Adudîyye Şerhi ve Kelâmcılığı”. Mezhep Araştırmaları Dergisi 10/2 (2017), 471-530.
• Akman, Mustafa. Celâleddin ed-Devvânî Ahlâkî, Siyasî, Felsefî, Tasavvufî ve Kelâmî Görüşleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2017.
• Aksu, İbrahim. “Râgıp el-İsfahânî’de Dostluk-Erdem İlişkisi”. Trabzon İlahiyat Dergisi 8/1 (2021), 1-37.
• Anay, Harun. “Devvânî”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 9/257-262. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Anay, Harun. Celâleddin Devvânî Hayatı, Eserleri, Ahlak ve Siyaset Düşüncesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Aristoteles. Nikomakhos’a Etik. çev. Saffet Babür. Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 4. Basım, 2012.
• Aristoteles. Politika. çev. Mete Tunçay. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 18. Basım, 2016.
• Bulut, Zübeyir. “Celâleddin Devvânî’nin İslam Ahlak Felsefesindeki Yeri”. Danişname Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi 2 (2021), 41-65.
• Corbin, Henry. History of Islamic Philosophy. çev. Liadain Sherrard - Philip Sherrard. London: Ismaili Studies, London, and the Institute of Islamic Studies, 1962.
• Çağrıcı, Mustafa. “Dostluk”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 9/511-513. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Devvânî, Celâleddîn. Ahlâk-ı Celâlî. çev. Ejder Okumuş. Ankara: FCR Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Devvânî, Celâleddîn. Ahlâk-ı Celâlî. Tahran: İntişaratı İttilaat, 2. Basım, 1393.
• Fârâbî. Risâletu’t-Tenbîh ‘Alâ Sebîli’s-Sa‘âde. Umman: el-Camiatu’l-Ürdüniyye, 1987.
• Gazzalî. İhyâ’u Ulum’id-Din. çev. Sıdkı Gülle. 4 Cilt. İstanbul: Huzur Yayın-Dağıtım Pazarlama, 1998.
• İbn Miskeveyh. Tehzîbu’l-Ahlak. çev. Abdulkadir Şener vd. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2. Basım, 2013.
• İhvân-ı Safâ. İhvân-ı Safâ Risaleleri. ed. Abdullah Kahraman. çev. Abdullah Kahraman vd. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Kindî. Felsefî Risaleler. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Özturan, Hümeyra. “Dostluk Neden Bir Ahlak Felsefesi Konusudur?” Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi 36 (2017), 175-190.
• Platon. Lysis. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Platon. Şölen. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Sümer, Faruk. “Akkoyunlular”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 2/270-274. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Tûsî, Nasîruddîn. Aḫlâḳ-ı Nâsırî. ed. Tahir Özakkaş vd. çev. Anar Gafarov - Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Türkeri, Mehmet. “Aristoteles, Fârâbî ve İbn Miskeveyh’in Ahlak Kuramlarında ‘Dostluk’un Önemi”. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi XIX (2004), 79-101.
• Yıldırım, Emine Taşçı. “Devvânî Üzendeki İbn Sînâ Etkisi”. ed. Murat Demirkol vd. Uluslararası 14. ve 15. Yüzyıl Düşüncesinde Felsefe, Kelam ve Tasavvuf Sempozyum Bildirileri -II- Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Yayınları, 2 (2020), 433-445.