İhlâs Kavramının Tahlili (Sözlük Bilim ve Kur’ân Âyetleri Özelinde)

Yıl 2020, , 49 - 67, 31.12.2020

Sümeyye Sevinç

https://doi.org/10.47145/dinbil.823387

Öz

Kur’ân muhtevası hususundaki çalışmalar, tefsirin temel araştırma alanları arasında yer almaktadır. Kur’ân muhtevası bağlamında yapılan kavram tahlilleri ise herhangi bir kavramın gerek sözlükler gerekse Kur’ân âyetleri açısından ifade ettiği manayı bütünlük içerisindeki sunabilmektedir. Bu araştırmada söz konusu çalışmalara katkı sağlamak üzere Kur’ân’da lafzî olarak bulunmamasına rağmen, İslam geleneğinde ıstılahî manasıyla teamül eden “ihlâs” kavramının köken itibariyle ifade ettiği genel anlamı ve Kur’ân âyetlerinde irtibatlı olduğu kavramlar üzerinde durulmaktadır. Böylelikle zikri geçen kavramın terim haline gelme aşamasında, anlam alanın ortaya koyulması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda araştırma esnasında öncelikle söz konusu kavram, sözlükler ve Kur’ân âyetlerinde zikri geçen anlamlar açısından kategorize edilerek değerlendirilmektedir. Bu aşamada kavramın kullanım alanları detaylı olarak tasnif edilmektedir. Ardından kavramın mahiyeti özne ve nesne açısından olmak üzere iki aşamada değerlendirilmektedir. Nihayetinde kavramın öznesine dair Allah ve insan; nesnesine göre ise iman ve amel boyutunun ortaya çıktığı görülmekte ve ihlâsın anlam alanı bu kavramlar ve bunların ilişki ağları çerçevesinde belirlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Sözlük Bilim, Kur’ân, Âyet, İhlâs

Analysis of the Concept of Ihlās (in Terms of Lexicography and Qur’ān)

Öz

Studies on the content of the Qur’ān are among the basic research areas of tafsir. The conceptual analysis made in the context of the content of the Qur’ān can present the meaning expressed by any concept in terms of both the dictionaries and the verses of the Qur’ān in integrity. In this study, although it is not included in the Qur’ān literally, the general meaning of the concept of "ihlās", which is used in the Islamic tradition in its terminology, as its origin and the concepts related to the verses of the Qur’ān are emphasized in order to contribute to the aforementioned research. In this way, it is aimed to reveal the mentioned concept at the stage of becoming a term. In this context, during the research, the concept in question is categorized and analyzed in terms of the meanings mentioned in the dictionaries and verses of the Qur’ān. The concept is classified and evaluated in two stages as subject and object within the scope of its nature. Ultimately, regarding the subject of the concept, God and human; according to the object, it is seen that the dimension of belief and deeds appears and the scope of the ihlās is determined within the framework of these concepts and their conceptual networks.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Lexicography, Qur’ān, Verse, Ihlās

Kaynakça

• Acar, Gülen. Kur’ân-ı Kerîm’de İhlâs. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995. Ahmed b. Fâris, Ebû’l-Huseyn ez-Zekeriyya. Mücmelü’l-lüga. 4 Cilt. Beyrut Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Akçay, Yusuf. “Kur’ân’ın İlk Tercümeleri ve Mustafa b. Muhammed’in İhlâs Sûresi Tefsiri”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 5 (2012), 125-140.
• Âsım Efendî, Ebû’l-Kemâl Ahmed. el-Ûkyânûsu’l-Besît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît. 3 Cilt. İstanbul ts.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Kur’ân-ı Kerîm Meâli Âlisi ve Tefsiri. sad. Muhsin Demirci, Sadrettin Gümüş. 8 Cilt. İstanbul: İpek Yay., ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-sahîh. nşr. Ebû Suheyb el-Kermî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye li’n-Neşr, 1419/1998.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-Lüga ve Sıhâhü’l-’Arabiyye. thk. Ahmed Abdülğafûr ’Attâr. 7 Cilt. Kâhire: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1399/1979.
• Ceyhan, Semih - Gümüştekin, İslim. “İşârî İhlâs Tefsiri Risâleleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 15/30 (2017), 317-371.
• Cürcânî, es-Seyyîd eş-Şerîf Ali b. Muhammed el-Hüseynî el-Hanefî. et-Tarifât. thk. Muhammed Abdurrahman Maraşlî., Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2003.
• Ekin, Yunus. “İhlâs Kavramının Semantik Analizi”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 3/9 (2002), 147-160.
• Eroğlu, Ali. “Ekmelüddîn Bâbertî’nin İhlâs Sûresi’nin Tefsirine Dair Risâlesi Üzerine Bir Değerlendirme”. Ekmelüddin Bâbertî’yi Keşif Yolunda I. Ekmelüddîn Bâbertî Sempozyumu 28-30 Mayıs 2010. ed. Selçuk Coşkun. Erzurum: Bayburt Üniversitesi Yayınları 2014, 535-542.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. Besâir-u Zevi’t-Temyiz fî Letaifu’l-Kitâbi’l-Azîz. 6 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘Ayn. Beyrut: Mektebetü’l-Lübnan, 2004.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Dînî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2010.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen. Cemheratü’l-lüga. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Hacer el-Askalânî. Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. 17 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-’Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed. Kelimetü’l-İhlâs ve Tahkîku Ma‘nâhâ. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 4. Basım, 1397/1977.
• Karagöz, İsmail. “Kur’ân’da İhlâs Kavramı ve Muhlis İnsanın Vasıfları”. Diyanet İlmi Dergi 33/ 4 (1997), 69-84.
• Muallim Nâci. Hulâsatü’l-İhlâs. Konstantiniye: Matbaatü Ebu’d-Diyâ, 1304/1886.
• Muhammed Fuâd Abdülbâkî. el-Mu‘cemu’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. 2 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kütüb, 1945.
• Özdemir, Ahmet. Kur’ân’da İhlâs”. Gazi Osman Paşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2015), 153-166.
• Öztürk, Ali. “Muallim Nâci (1849-1893)’nin “Hülâsatü’l-İhlâs” İsimli İhlâs Sûresi Tefsiri”. İslâmî İlimler Dergisi 7/2 (2012), 109-139.
• Râgıb el-Isfahânî, Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Kalem, 2002.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Mahammed b. Ömer b. Huseyn. et-Tefsîru’l-Kebîr: Mefâtihu’l-Gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali. ed-Dürrü’n-Nadîd fî İhlâsi Kelimeti’t-Tevhîd. Mısır: Matbaatü’l-Menâr, 1340/1921.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemü’l-Kebîr. nşr. Hamdi Abdülmecîd es-Selefî. 25. Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1404/1984.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Hicr, 1422/2001.
• Tehânevî, Ali b. Muhammed el-Hafî. Keşşâfu Istılâhâtı’l-Fünûn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiye, 1998.
• Zebîdî, es-Seyyid Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-’Arûs. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’ṣ-Ṣâdır, 1306/1888.
• Zemahşerî, Ebû’l Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an Hakâiki’t-Tenzîl ve ‘Uyûni Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. thk. Adil Ahmed Ebû’l- Mevcûd - Ali Muhammed Muavvid. 6 Cilt. Riyâd: Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1418/1998.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer. Esâsü’l-Belâga. 2 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kütüb, 2. Basım, 1972.