İmâm Mâlik’in Hukuk Düşüncesinde Farazî Fıkıh

Yıl 2020, , 121 - 137, 31.12.2020

Halil Kılıç

https://doi.org/10.47145/dinbil.843179

Öz

İslâm Hukuku kazuist/meseleci yöntemle gelişmiş ilahî kaynaklı bir hukuk sistemidir. Bu özelliğinden dolayı İslam hukuku, müctehidlerin ilmî ve kazaî ictihâdlarıyla gelişim göstermiştir. Sahâbe döneminde İslam hukuku/fıkıh usulü teorik olarak henüz gelişmediğinden müctehid sahâbîler, ictihâd faaliyetlerini vuku bulmuş meseleler üzerine inşa etmiştir. Tâbiîn dönemine gelindiğinde belirli âlimler etrafında fıkıh halkaları oluşmuş ve İslâm hukuk düşüncesinde teorik tartışmalar hız kazanmıştır. Ancak bu dönemde varsayıma dayalı bir hukuk anlayışı henüz oluşmuş değildir. Tebe-i tabiîn döneminde Irak merkezli ehl-i re’y çevrelerinde farazî meseleler üzerinde fıkıh yapma eğilimi başlamıştır. Merkezi Medine olan ehl-i hadis fakîhleri bu yöndeki faaliyetlere olumsuz yaklaşmışlardır. Bu çalışmada hicri ikinci asırda Medine merkezli ehl-i hadisin en önemli temsilcilerinden olan İmâm Mâlik’in farazî fıkıh düşüncesi ele alınacaktır. Bunun için öncelikle İmâm Mâlik’in yetiştiği çevre olması itibarıyla Medîne ilim geleneğindeki sahâbe ve tâbiîn fakîhlerin farazî fıkha bakışları incelenecektir. Böylece İmâm Mâlik’in farazî fıkhın meşruiyetine bakışı ortaya konulacak ve onun ictihâdlarında tespit edilen farazî meseleler değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İmâm Mâlik, farazî fıkıh, ehl-i re'y, ehl-i hadis, ictihâd

Hypothetical Fiqh in Imam Malik's Thought of Law

Öz

Islamic Law is a divine-based law system developed by the Casuistic methods. Because of this feature, Islamic law has developed with the scientific and jurisdiction of the mujtahids. Since the fiqh method was not yet developed theoretically during the Sahabah/Companions period, the mujtahid companions built their ijtihad activities only on the issues that had occurred. In the period of Tabiîn/followers of companions, fiqh circles were formed around certain scholars and theoretical discussions in Islamic Law thought gained momentum. But in this period, a hypothetical understanding of law has not yet formed. In the period of Tebe-i Tabiin/followers of the followers, there was a tendency to make fiqh on hypothetical issues in the people of Iraq-based people. Ahl al-hadith scholars, whose center is Medina, have a negative attitude towards such activities. In this study, the hypothetical idea of fiqh of Imam Malik, who was one of the most important representatives of the Medina-based Ahl al-Hadith in the second century of Hijri, will be discussed. For this, first of all, the view of the fiqh of the faqihs who are the Companions and subordinates in the tradition of Madinah, where is the environment where Imam Malik was raised, will be examined. Thus, Imam Malik's view of the legitimacy of hypothetical fiqh will be presented and the hypothetical issues determined in his judgments will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Imam Malik, Hypothetical Fiqh, Ahl-i Re'y, Ahl-i hadith, İjtihâd

Kaynakça

• Abdulfettâh Hemmâm, “el-Fıkhu’l-Mustakbelî; Te’sîl ve Âfâk”, Mecelletu’l-Vaʻyi’l-İslâmî. (560), 2012.
• Abdurrazzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm b. Nâfi el-Himyerî, el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A’zamî. 11 cilt, Gucerat: el-Meclisü’l-İlmî, 1403.
• Âbî, Salih Abdüssemiʻ el-Âbî el-Ezheri, Cevâhirü`l-İklîl Şerhu Muhtasari'l-Allâmeti'ş-Şeyh Halîl. thk. Muhammed Abdulaziz el-Hâlidî, 2 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1418/1997.
• Apaydın, Yunus, “Bir Muhafazakar Reycilik Teorisyeni: Ebu Hanîfe”, İslami Araştırmalar Dergisi Ebu Hanife Özel Sayısı. 15/1-2 (2002).
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef b. Sa’d el-Endelûsî el-Bâcî, el-Müntekâ Şerhu’l-Muvatta’. 7 cilt, Mısır: Matbaatu’s-Saade, 1332.
• Bardakoğlu, Ali, “Hanefî Mezhebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 1-21. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Huseyn b. Ali el-Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Abdülkâdir ‘Atâ, 11 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Bezzâzî, Hâfızuddîn b. Muhammed el-Kerderî, Menâkıbu Ebî Hanîfe. 2 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1981.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil, el-Câmi‘us-Sahîh. Beyrut: Dâru’l-Arabiyye, ts. Cornforth, Tracee, “Causes of Galactorrhea or Lactation”, https://www.verywellhealth.com/what-is-galactorrhea-2721950, (Erişim tarihi: 15.09.2020).
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Me‘âlî Ruknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh el-Cüveynî, Muğîsü’l-Halk fî Tercîhi’l-Kavli’l-Hakk. Mısır: el-Matba‘atü’l-Mısriyye, 1934.
• Cüveynî, Nihâyetü’l-Matlab fî Dirâyeti’l-Mezheb. thk. Abdulazîm Mahmûd ed-Dîb, 10 cilt, Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Dârimî, Ebû Muahmmed Abdullah b. Abdirrahmân ed-Dârimî, Sünenu’d-Dârimî, thk. Hüseyn Selîm Esed ed-Dârânî. 4 cilt, Riyâd: Dâru’l-Muğnî li’n-Neşri ve’t-Tevzîʻ, 1420.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah Ömer b. İsa ed-Debûsî, Takvîmü’l-Edille. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed ‘Avvâme. 5 cilt, Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1425/2004.
• Ebû Hayseme, Züheyr b. Harb en-Nesâî, Kitâbu’l-ʻİlm. thk. Nâsıruddîn el-Elbânî, Riyâd: Mektebetü’l-Maʻârif, 2001.
• Ebû Hayyân, Ali b. Muhammed b. Abbâs et-Tevhîdî, el-İmtâ‘ ve’l-Müânese. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1432/2011.
• Ebü’l-Mutarrıf, Abdurrahmân b. Mervân el-Kunâzıʻî el-Kurtûbî, Tefsîru’l-Muvatta’. thk. ʻÂmir Hasan Sabrî, 2 cilt, Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1429/2008.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. İshak el- İsfahânî, Hilyetü'l-Evliyâ ve Tabakâtü'l-Asfiyâ. 10 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1988.
• Ebû Zehre, Muhammed Ebû Zehre, Ebû Hanîfe; Hayâtuh ve ʻAsruh - Ârâuh ve Fıkhuh. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-ʻArabî, 1976.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-Gazzâlî, el-Menhûl min Ta'likâti'l-Usûl. thk. Muhammed Hasan Heyto, Dımaşk: Dârü'l-Fikr, 1980.
• Hacvî, Muhammed b. Hasan el-Hacvî, el-Fikru’s-Sâmî fî Tarîhi’l-Fıkhi’l-İslâmî. 1. Baskı, 2 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1995.
• Hatîb el-Bağdâdî, el-Fakîh ve’l-Mütefakkih. thk. ʻÂdil b. Yûsuf el-ʻAzâzî, 2 cilt, Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1996.
• Hatîb el-Bağdâdî, Tarîhu Medîneti’s-Selâm. thk. Beşşâr Maʻrûf, 17 cilt, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2001.
• Hudarî Bek, Muhammed, Tarîhu’t-Teşrî‘i’l-İslâmî. Beyrut: Dâru'l-Kalem, 1983.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah el-Kurtubî, Câmiʻu Beyâni’l-ʻİlmi ve Fadlihi. thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî, 2 cilt, Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1994.
• İbn Abdilberr, el-İstizkâr’ul-Câmiʻ li Mezâhibi Fukahâi’l-Emsâr. 30 cilt, Beyrut: Dâru Kuteybe, 1993.
• İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbuddîn Ahmed b. Abdirabbih el-Endelûsî, el-‘Ikdü’l-Ferîd. thk. Müfîd Muhammed Kamîha, 9 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1404/1983.
• İbn Batta, Ebû Abdillah Ubeydullâh b. Muhammed el-‘Ukberî, el-İbânetü’l-Kübrâ. thk.: Rıdâ Mu’tî vd., 9 cilt, Riyâd: Dâru’r-Râye, 1994.
• İbn Emîr, el-Hâcc el-Halebî, et-Takrîr ve’t-Tahbîr. 3 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1999. İbn Hamdân, Ebû Abdillah Ahmed b. Hamdân, el-Harrânî el-Hanbelî, Sıfetu’l-Fetvâ ve’l-Müftî ve’l-Müsteftî. thk. Nasıruddîn Albânî, Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1380.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said b. Hazm el-Endülûsî el-Kurtûbî ez-Zahiri, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. thk. Muhammed Şâkir, 8 cilt, Beyrut: Dârû’l-Âfâkı’l-Cedîde, ts.
• İbn Hazm, Resâilu İbn Hazm el-Endülûsî. thk: İhsân Abbâs, 4 cilt, Beyrut: el-Müessetu’l-ʻArabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 1987.
• İbn Kayyim, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr İbn Kayyim el-Cevziyye, İʻlâmü’l-Muvakkıʻîn ʻan Rabbi’l-ʻÂlemîn. 7 cilt, Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1423.
• İbn Receb, Zeynüddîn Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Şihâbuddîn b. Ahmed b. Receb el-Hanbelî, Câmiʻu’l-‘Ulûmi ve’l-Hikem. thk. Muhammed el-Ahmedî Ebü’n-Nûr, Kahire: Dâru’s-Selâm, 2004.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî, el-Beyân ve’t-Tahsîl. thk. Muhammed Haccî, 20 cilt, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1988.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn eş-Şehrezûrî, Edebü’l-Müftî ve’l-Müsteftî. thk. Müvaffak Abdullah Abdulkâdir, Medine: Mektebetü’l-ʻUlûm ve’l-Hikem, 2002.
• İbn Vehb, Ebû Muhammed Abdullah İbn Vehb el-Mısrî, el-Câmiʻ li İbn Vehb fi’l-Ahkâm. thk.: Rıfʻat Fevzî, Ali Abdulbâsıt, b.y.: Dâru’l-Vefâ, 2005.
• İmâm Mâlik, Mâlik b. Enes el-Esbahî, el-Muvatta’. thk. Ebû Usâme Selîm b. Îd. 5 cilt, by.: Mecmû’atü’l-Furkân et-Ticâriyye, 2003.
• Kâdî İyâz, İyâz b. Mûsâ el-Yahsûbî es-Sebtî, Tertîbu’l-Medârik ve Takrîbu’l-Mesâlik li Maʻrifeti Aʻlâmi Mezhebi Mâlik. 5 cilt, Ribât: Vizâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. İdris, ez-Zehîra. thk. Muhammed Haccî vd. 14 cilt, Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1994.
• Kaymak, Hakan, Banknot Sahteciliği, Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul 1999.
• Kayrevânî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ebû Zeyd Abdurrahmân el-Kayrevânî, en-Nevâdir ve’z-Ziyâdât alâ mâ fi’l-Müdevvene ve Ğayrihâ mine’l-Ümmehât min Mesâili Mâlik ve Ashâbih. thk. Muhammed Haccî vd., 15 cilt, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1999.
• Kevserî, Muhammed Zahid b. Hasan el-Kevserî, Akvemü’l-Mesâlik fî Bahsi Rivâyeti Mâlik ‘an Ebî Hanîfe ve Rivâyeti Ebî Hanîfe ‘an Mâlik. (b.y.: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, ts.
• Kılıç, Halil, “İmâm Şâfiî’de Farazî Fıkıh”, ed. Mahsum Aytepe-Hasan Kaya, Ankara: Araştırma yay., 2020, 27-60.
• Koşum, Adnan, “Akıl (Re’y-Nakil (Eser/Hadis) Ayrışmasının Fıkhî Boyutları”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi (12), (Ekim 2008), 87-98.
• Köse, Saffet, İslam Hukukuna Giriş. 5. Baskı, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2015.
• Köse, İslam Hukukunda Kanuna Karşı Hile - Hile-i Şer‘iyye. İstanbul: Birleşik yay., 1996.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Mâverdî, el-Hâvi’l-Kebîr. thk: Mahmûd Matracî vd, 22 cilt, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• Muhammed İbrâhîm, Ali, Istılâhu’l-Mezheb ‘ınde’l-Mâlikiyye. Dubâ: Dâru’l-Bühûs li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1421/2000.
• Muhaymîdî, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Muhaymîdî, “el-Fetvâ el-İftirâdiyye Mefhûmuhâ ve Ehemmiyyetuhâ ve Hukmuhâ”, Mu’temeru’l-Fetvâ ve İstişrâfu’l-Mustakbel. 3 cilt, Suud: Câmiʻatu’l-Kasîm, 1434, 1: 97-140.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn b. el-Haccâc en-Nîsâbûrî, Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fûâd Abdülbâkî. 5 cilt, Beyrut: Dâru'l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1412/1991.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd et-Tenûhî, el-Müdevvenetu’l-Kübrâ. 1. Baskı, 4 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1994.
• Sâyis, Muhammed Ali Sâyis, Neş’etu’l-Fıkhi’l-İctihâdî ve Etvâruhu, Mecmaʻu’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, b.y.: y.y., 1389/1970.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed es-Semerkandî, ‘Uyûnü’l-Mesâil fî Fürû‘i’l-Hanefiyye. thk. Seyyid Muhammed Mühennâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhim b. Mûsâ el- eş-Şâtıbî, el-Muvâfekât fî Usûli’ş-Şerîʻa. thk.: İbrâhîm Ramadân, 4 cilt, Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 2010.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-Taberî, Câmi‘u’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân. 24 cilt, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tenûhî, Ebu’t-Tâhir İbrahim b. Abdussamed b. Beşîr et-Tenûhî, et-Tenbîh alâ Mebâdi’t-Tevcîh –Kısmü’l-İbâdât. thk. Muhammed Bilhassân, 2 cilt, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1428/2007.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ et-Tirmizî, Sünenü’t-Tirmizî. 5 cilt, thk.: Ahmed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdulbâkî vd., Mısır: Matba‘atü Mustafâ el-Bâbî, 1975.
• Topçuoğlu, Hâmide, Kanuna Karşı Hile (Kanundan Kaçınma Yolları). İzmit: Selüloz Basımevi, 1950.
• Übbî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Hilfe b. Ömer el-Veştâtî el-Übbî, İkmâlu İkmali’l-Mu‘lim. 7 cilt, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, ts.
• Yaman, Ahmet; Çalış, Halit, İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: İFAV yay., 2014.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed ez-Zehebî, Siyeru Aʻlâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb Arnavut vd., 25 cilt, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.