Kitabi İslam ve Halk İslamı Dikotomisi Bağlamında Medrese ve Halk İnançları

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 76 - 92, 15.06.2018

Ayhan Ercüment

Öz

İlahi kaynaklı da olsa din, zaman ve coğrafya ile teması sonucunda farklı görünümler alır. Başka bir ifadeyle kültürel ortamla temas dinin farklı görünümlerle somutluk kazanmasını sağlar. Bunun yanında dinin farklı sınıfsal tabakalardaki tecrübe biçimleri de farklıdır. Dolayısıyla kaynağı tek olsa da, İslam’ın farklı bilinç seviyelerine, bilgi anlayışlarına ve sosyoekonomik durumlara sahip inananları açısından deneyimlenmesinin çeşitlilik göstermesi doğal bir sonuçtur. İslam ile ilgili yapılan sosyolojik, antropolojik incelemelerde dinin farklı kültürel ortamlardaki deneyimlenme biçimlerini ayırt etmeye yönelik tipolojik sınıflandırmalar yapılmıştır. Bu tipolojiler genelde farklı isimlendirmelerle yapılmıştır. Fakat genel olarak dinin, kaynağından ortaya çıkış haline en yakın haliyle yaşanması girişimleri “kitabi İslam”, eklentiler içeren İslam’ın yaşanma biçimleri ise “halk İslamı” ile ifade edilmiştir. Bu çalışma, medresenin kültürel bir varlık olarak hayatiyetini sürdürdüğü Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde halk inanışların nasıl yayılma alanı bulabildiği, kitabi İslam’ın temsilcileri olarak medreselilerin derinlemesine mülakatlardan elde edilen görüşleri üzerinden nitel paradigmaya bağlı olarak fenomenolojik çözümlemeyle ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler: Din sosyolojisi, din antropolojisi, medrese, kitabi İslam, halk İslamı, halk inançları.

Anahtar Kelimeler

Din sosyolojisi, din antropolojisi, medrese, kitabi İslam, halk İslamı

Kaynakça

• ARKOUN, Mohammed. İslâm Üzerine Düşünceler. Çev. Hakan Yücel. İstanbul: Metis, 1999.
• ARSLAN, Mustafa. Türk Popüler Dindarlığı. İstanbul: Dem, 2004.
• ARSLAN, Mustafa. “Kutsal ve Seküler Arasında: Hıdrellez ve Türbe Kültleri Çevresinde Gelişen Eğlence Kültürü”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 5/10 (2015): 91-104.
• ATAY, Tayfun. Din Hayattan Çıkar, İstanbul: İletişim 2012.
• AZMEH, Aziz. İslâmlar ve Moderniteler. Çev. E. Gen. İstanbul: İletişim, 2003.
• BERGER, Peter L. “Gerileyen Sekülerizm”. Ortadoğuda Modernleşme. Çev. G. Bayır. 73-98. İstanbul: Mana, 2009.
• BRUINESSEN, Martin Van. Ağa, Şeyh ve Devlet. Çev. B. Yalkut. İstanbul: İletişim 2010.
• BRUINESSEN, Matin Van. Kürdistan Üzerine Yazılar. Çev. N. Kıraç, B. Peker, L. Keskiner, H. Turansal, S. Somuncuoğlu, L. Kafadar. İstanbul: İletişim, 2013.ÇAPCIOĞLU, İhsan. "Ziyaret Fenomeni Bağlamında Hacı Bayram-ı Veli Türbesi ve Tesirleri". Uluslararası Hacı Bayram-ı Veli Sempozyumu Bildiriler Kitabı I. Ed. Prof. Dr. Ahmet Cahid. Haksever. 277-295. Ankara: 2016.
• ÇELEBİ, İlyas. “Muska”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 267-269. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• ÇELEBİ, İlyas. “Rukye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35: 219-222. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• ÇELİK, Celalettin. “Türk Halk Dindarlığında Değişim ve Süreklilik: Ziyaret Fenomeni Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/1 (2004): 213-239.
• ÇİÇEK, M. Halil. Şark Medreselerinin Serencamı. İstanbul: Beyan, 2009.
• DEMİRCİ, Kürşat. “Muska”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 265-267. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• GELLNER, Ernest, Müslüman Toplum. Çev. M. Günay. İstanbul: Kabalcı, 2012.
• GELLNER, Ernest, Postmodernizm, İslam ve Us. Çev. Bülent Peker, Ankara: Ümit, 1994.
• GIBB, H.A.R. İslâm’da Modern Eğilimler. Çev. M.K. Atalar. Ankara: Çağlar, 2006.
• GÖKBEL, Ahmet “Anadolu’da Yaşayan Halk İnanışlarından Çaput Bağlama ve Nazar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (1996): 173-186.
• GÜNAY, Ünver. “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1/15 (2003): 5-36.
• GÜNAY, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dinî Hayat. İstanbul: Erzurum Kitaplığı, 1999.
• GÜNAYDIN, Mehmet. “Of Medreselerinin Fonksiyonelliği ve Kanaat Önderi Olarak Reisu’l Kurra Mehmet Rüştü Aşıkkutlu (1901-1980)”. Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslami İlimler I. 245-266. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları. 2013.
• GÜRKAN, Salime Leyla. “Nazar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 443-444. Ankara: TDV Yayınları: 2006.
• HOBSBAWM, Eric. “Giriş: Gelenekleri İcat Etmek”. Geleneğin İcadı. 1-18. Der. E. Hobsbavm, T. Ranger. Çev. M. M. Şahin. İstanbul: Agora Kitaplığı. 2006.
• KIRCA, Celal. “Din ve Bilim Açısından Nazar”, Diyanet Dergisi, 22/1 (1986): 38-47.
• KÖSE, Ali, AYTEN, Ali. “Bâtıl İnanç ve Davranışlar Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir Analiz”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9/3 (2009): 45-70.
• LEFEBVRE, Henri. Modern Dünyada Gündelik Hayat. Çev. I. Gürbüz. İstanbul: Metis, 2013.
• LINDISFARNE, Nancy. Elhamdulillah Laikiz. Çev. S. Somuncuoğlu. İstanbul: İletişim, 2002.
• MARDİN, Şerif. Türkiye’de Toplum ve Siyaset. Der. M. Türköne, T. Önder. İstanbul: İletişim, 2010.
• NIKITINE, Basil. Kürtler. Çev. E. Karahan, H. Akkuş, N. Uğurlu. İstanbul: Örgün, 2010.
• OCAK, A. Yaşar. Türkler, Türkiye ve İslam, İstanbul: İletişim, 2011.
• PALABIYIK, M. Hanefi. - KARA, Kübranur. - KARADAĞ, Şeyma. “Medrese Eğitiminin Oluşturduğu Resulullah Algısı”. Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler 2. 471-508. Muş: MŞÜ Yayınları, 2013.
• TURNER, Bryan S. Max Weber ve İslam. Çev. Y. Aktay. Ankara: Vadi, 1997.
• UYGUN, Azize. “Yazılı Büyü Olarak Muska: Kenzü’l-Havâs Örneği”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2/29. (2012): 211-236.
• WUTHNOW, R.J. “Din Sosyolojisi”. Din ve Modernlik: Toplumbilim Yazıları I. 59-119. Der. ve Çev. A. Çiftçi, Ankara: Ankara Okulu, 2002.
• YALAR, Mehmet. “Seyda, Mele ve Feqilerin Bölgenin Dini ve Kültürel Hayatındaki Yeri”. Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler I. 459-470. Muş: MŞÜ Yayınları, 2013.
• YEL, Ali Murat. “İslam’da Büyük ve Küçük Gelenekler”. Din, Toplum ve Kültür. 131-180. Der. ve Çev. A. Coşkun. İstanbul İz, 2005.
• ZUBAİDA, Sami. İslam, Halk ve Devlet. Çev. S. Oğuz. İstanbul: İletişim, 1994.