İslâm Felsefesinde “Felsefenin Bir Eleştirel Düşünce” Olarak Algılanması –Kindî Örneği-

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 10, 31.12.2019

Hasan Hüseyin Bircan

Öz

Bir düşünce olarak felsefenin neliğine
bakıldığında, genellikle “analitik”, “sentetik”, “spekülatif”, “kümülatif”,
“gerekçeli” ve “eleştirel” gibi nitelikler üzerinden tanımlama ya da resmetme
yoluna gidildiği görülür. Şüphesiz bu kavramlar, belli içeriklerle diğer
düşünce alanlarının; mesela bilimin de nitelikleri olan anlamlardır. Felsefenin
kabul gören genel niteliklerinin yanı sıra bilhassa “eleştirellik”, felsefenin
temel niteliği olarak kabul edilir. “Töz/cevher” kuramıyla ifade edecek
olursak, nasıl ki ilinek/araz olarak bir nitelik, söz gelimi bir “uzuv”;
örneğin bir “yüz”, bir hayvan tözüne yüklendiğinde başka, bir insan tözüne
yüklendiğinde başka bir “suret” oluyorsa, anılan nitelikler de felsefe
“cevherine” yüklendiğinde anlam genişlemesi ya da farklılaşması
kazanabilmektedir. Buradan hareketle denebilir ki, araz olarak nitelikler,
yüklendikleri cevher olmadan anlaşılamazlar. Zaten cevher-araz teorisi
açısından, onların kendi başlarına bir varlığından bile söz etmek mümkün
değildir. Kısaca “eleştirellik” hangi düşünceye yüklem olmuşsa ve hangi
düşünceyi “resm” ediyorsa, ona göre de bir içerik kazanmaktadır.  Felsefe söz konusu olduğunda da “eleştirellik”
felsefenin en ayırıcı niteliği olmaktadır. Mantık diliyle ifade edecek olursak
“eleştirellik” felsefenin “faslı” gibidir ve neredeyse felsefenin mahiyetini
belirleyecek bir nitelik olarak anlaşılmıştır. İslam felsefesinde de “felsefe”
böyle anlaşılmıştır. Nitekim biz de, bu anlayışa, yani İslam felsefesinde
“felsefe”nin bir “eleştirel düşünce” olarak algılanmış olduğuna, “felâsife”nin
ilki olarak kabul edilen Kindî’nin görüşlerinden hareketle dikkat çekmeye
çalışacağız. Kısaca acaba Kindî felsefeden ne anlamaktadır ve onun felsefe
anlayışında eleştirellik’in yeri nedir?

Anahtar Kelimeler

İslâm Felsefesi, Eleştirel Düşünce, Kindî, Eleştirellik

Perception of “Philosophy as a Critical Thought” in Islamic Philosophy: The Case of Al-Kindi

Öz

When we look at the quality of philosophy as a thought, it is generally
seen that the way to define or illustrate is based on qualities such as
“analytical”, “synthetic”, “speculative ”,“ cumulative ”,“ reasoned ”and“
critical ”. Without a doubt, these concepts, with certain contents, are the
attributive meanings of other areas of thought; for example, they are the attributive
meanings of science as well. On the other hand, of these, “criticality” is a
leading quality of philosophy along with “speculative”, “cumulative”, and
“rationally justified”. if it is expressed by the “substance / ore” theory, how
does a quality as an accident or attribute, for example a “limb”; for example,
if a “face” becomes another when it is loaded into an animal substance, another
“image” when it is loaded into a human substance, the aforementioned qualities
can gain meaning expansion or differentiation when loaded into the ore of
philosophy. It can be said from this point that the qualities as accident or
attribute cannot be understood without the ore they are loaded with. What is
more, according to the theory of ore-accident, it is impossible to accept the
sole existence of these concepts. In short, the quality of “criticality” gains
a content depending on which sentence it is a part of or which thought it
“pictures”. When it comes to philosophy, “criticality” is the most distinctive feature
of philosophy. To put it in logical language, “criticality” is like the
“chapter” of philosophy and is almost understood as a quality that will
determine the nature of philosophy. The philosophy is also understood in this
way in Islamic philosophy. As a matter of fact, in this study we will try to
draw attention to this understanding, that the “philosophy” is perceived as a
“critical thought” in Islamic philosophy, from the views of Al-Kindi, the first
of Islamic philosophers. Briefly, what does Kindi understand from philosophy
and what is the place of criticality in his philosophy?

Anahtar Kelimeler

Kindi, Philosophy, Islamic Philosophy, Criticism

Kaynakça

• Alper, Ömer, Kindî, Fârâbî ve İbn Sînâ’da Akıl-Vahiy/Felsefe-Din İlişkisi, Ayışığıkitapları Yay. İstanbul 2001.
• Bircan, Hasan. H., İslâm Felsefesi Tarihine Giriş, Dem Yay. İstanbul 2019.
• Bircan, Hasan. H., İslâm Felsefesinde Mutluluk, İz Yay., İstanbul 2001.
• Deniz, Gürbüz, “Kindî, Felsefeyi Kabulü ve Konumlandırması”, Diyanet İlmi Dergi, Cilt: 54, Sayı: 2, Nisan-Mayıs-Haziran 2018.
• Durusoy, Ali, “Fârâbî’de Bilim, Felsefe ve Mille Bağlamında Mantık”, Uluslarası Fârâbî Sempozyumu Bildirileri içinde, (Ed. Fehrullah Terkan- Şenol Korkut), Elis Yay., Ankara (2005).
• Durusoy, Ali, “İslâm Felsefesi Geleneğinin Anlamı”, Eskiyeni Dergisi (Gelenek ve Yeniden Yorumlanması), Sayı: 16 (Kış 2010).
• Fârâbî, Kitâbü’l-hurûf –Harfler Kitabı, (Çev. Ömer Türker), Litera Yay. İstanbul2008.
• Kaya Mahmut, “İbn Rüşd Sonrası İslam Felsefesinin Durumu”, Doğu-Batı İlişkisinin Entelektüel Boyutu- İbn Rüşd’ü Yeniden Düşünmek içinde, Sivas 2009, s. 80.
• Kaya, Mahmut, İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri, Klasik Yayınları, İstanbul 2003.
• Kindî, “İlk Felsefe Üzerine, (fi’l-felsefeti’l-ûlâ )”, Kindî Felsefi Risaleler içinde, (Çev. ve Nşr. Mahmut Kaya), Klasik yay. İstanbul 2013, s. 126.
• Kindî, “Tarifler Üzerine (Risâle fî hudûdi’l-eşyâ ve rusûmihâ)”, Kindî Felsefi Risaleler içinde, (Çev. ve Nşr. Mahmut Kaya), Klasik yay. İstanbul 2013.
• Klein-Franke, F. “Kindî”, İslâm Felsefesi Tarihi içinde (ss.201-214), (Ed., O. Leaman-S. H. Nasr, Çev. Şamil Öcal-H. Tuncay Başoğlu), Açılımkitap Yay. İstanbul: 2007;
• Kutluer, İlhan, “Üç Perspektif: Kelâm, Felsefe ve Tasavvuf”, İslâm Felsefesinin Sorunları içinde, (Ed. Mehmet Vural), Elis Yay., Ankara 2003.
• Kutluer, İlhan, “Yitirilmiş Hikmeti Ararken: İslâm Felsefesinin Günümüzdeki Anlamı”, Divan, 2001/1, ss. 89-98.
• Kutluer, İlhan, İslam’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru, İz Yay. İstanbul 1996.
• Özdemir, İbrahim, “İslam Felsefesinin Günümüzdeki Sorunları”, Günümüz Din Bilimleri Araştırmaları ve Problemleri Sempozyumu, Ondokuz Mayıs Ünv. İlahiyat Fak Yay. Samsun 1989.
• Terkan, Fehrullah, Çatışmanın Dinamikleri, Elis Yay. Ankara 2007.