Hâlid b. Velîd’in Komutanlığı ve Azledilmesi

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 34 - 50, 30.06.2020

Haci Ataş

Öz

Hâlid b. Velîd, İslâm tarihinde komutan vasfıyla öne çıkan ashabın önemli simalarından birisidir. Onunla alakalı kaynaklarda geçen bilgiler çoğunlukla fetih hareketlerindeki üstün başarısına yöneliktir. Sâsânî İmparatorluğu’nun tarih sahnesinden silinmesinde ve Bizans İmparatorluğu’na diz çöktürülmesinde Hâlid’in önemli ölçüde katkısı olmuştur. Hudeybiye antlaşmasından sonra Müslüman olmuş ve o zamandan itibaren askerî seferlerin aranan komutanlarından olmuştur. Hz. Ebû Bekir döneminde başkomutan olarak Ridde olaylarında ve sahte peygamberlerle mücadelede ön safta yer almıştır. Ancak Hz. Ömer, Hâlid b. Velîd’in bazı uygulamalarından rahatsız olmuş, halife olduktan sonra da onu azletmiştir. Hâlid b. Velîd’in, Hz. Ömer’in akrabası olması, Sâsânî ve Bizans ordularına karşı kahramanca savaşıp yeni beldeler fethetmesi onun görevden alınmasını engellememiştir. Onun başkomutanlık görevinden azledilmesi hakkında muhtelif rivayetler vardır. Bu rivayetlerden öne çıkanı onun halk arasında efsanevî bir karakter olarak görülmeye başlanmasıdır. Hâlid’in savaşlardaki üstün başarısı ona, insanüstü vasıflar yüklenmesine sebep olmuştur. Onun kutsallaştırılmaya başlanması ve efsanevî karaktere dönüştürülmesi Hz. Ömer’i endişelendirmiştir. Halkın, zaferleri bahşedenin Allah olduğunu, galibiyetin de mağlubiyetin de Allah’tan geldiğini bilmesi gerekiyordu. Toplumda oluşmaya başlayan çarpık dînî anlayış, zaferlerin Allah’tan değil de Hâlid’den geldiğine duyulan inanç Hz. Ömer’in Hâlid’i başkomutanlıktan azletmesinin en önemli sebebidir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Hz. Ömer, Hâlid b. Velîd, Komutan

The Command and Dismissal of Khālid b. al-Walīd

Öz

Khālid b. al-Walīd is one of the most important figures in the history of Islam as a commander. The information contained in related resources is mostly about his superior success in conquest movements. Khālid contributed significantly to the collapse of the Sāsānid Empire and to kneeling the Byzantine Empire. He became a Muslim after the Hudaybiya treaty and has been a wanted commander of military expeditions ever since. He was at the forefront of Ridde events and the fight against false prophets as commander-in-chief during the time of Abu Bakr. However, Khalifa Omar was disturbed by some of Khālid's practices, and after he became the caliph, he dismissed him. The fact that Khālid was a relative of the Khalifa Omar and fought heroically against the Sāsānid and Byzantine armies and conquered new towns did not prevent his dismissal. There are various rumors about his dismissal from the post of commander-in-chief. The prominent of these narrations is that he started to be seen as a legendary character among the people. Khālid's outstanding success in wars caused him to attribute superhuman qualities. Khalifa Omar worried about his sanctification and turning it into a legendary character. The public needed to know that God bestowed victories and that victory and defeat came from God. The distorted religious understanding that started to be formed in the society, the belief that the victories came from Khālid, not from Allah, was the most important reason for the Khalifa Omar to dismiss Khālid from the Commander-in-Chief. Khalifa Omar dismissed many governors and commanders, but none of them attracted as much attention as Khālid b. al-Walīd. Therefore, his dismissal was deemed worthy of investigation.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Khalifa Omar, Khālid b. al-Walīd

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
• Akbaş, Mehmet. “Seyfullah Lakabının Hâlid b. Velîd’in Cihadına Yansıması”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2012): 91-109.
• Apak, Âdem. İslam Tarihi 2. İstanbul: Ensar Yayınları, 2018.
• Azimli, Mehmet. Hz. Ömer’i Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Balcı, İsrafil. “Hz. Ömer’in Komutan Atama Stratejisi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20-21 (Samsun 2005): 169-209.
• Begavî, Ebü’l-Kāsım Abdullāh b. Muhammed b. Abdilazîz b. el-Merzübân. Muʿcemü’ṣ-ṣaḥâbe. Thk. Muhammed Emîn b. Muhammed. Kuveyt: Mektebe Dâru’l-beyân, 1421/2000.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-Eşrâf. Thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûhu’l-Büldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 1988.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Ṣaḥîḥ-i Buḫârî. Thk. Mustafa Dîba. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1407/1987.
• Ebü’l-Fidâ’, el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâîl b. Alî b. Mahmûd. el-Muhtasar fî târîhi’l-beşer. Mısır: Matbaatu’l-Hüseyniyye, ts.
• Ebû Yusuf. Kitabu’l-Harac. Thk. A.A. el-Kubeysî. Bağdat, 1973.
• Ebû Yûsuf. Kitâbü’l-Harâc. Beyrut: 1399/1979.
• Efendioğlu, Mehmet. “Hâlid b. Velîd’e Yönelik Tenkitlerin Mahiyeti Üzerine”. Hadis Tetkikleri Dergisi 2/1 (2004): 51-79.
• Fayda, Mustafa. Allah’ın Kılıcı Hâlid b. Velîd. 5. Baskı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
• Halîfe Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât. et-Târîḫ. Thk. Ekrem Ziya Ömerî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1397.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh. Muʿcemü’l-Büldân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, Ts.
• İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh b. Muhammed. Buġyetü’ṭ-ṭaleb fî târîḫi Ḥaleb. Thk. Süheyl Zekkâr. Ys. Dâru’l-Fikr, Ts.
• İbn Asakir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkī. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. Thk. Amr b. Garâme Ys. Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. el-Muntaẓam. Thk. Muhammed Abdulkâdir Ata-Mustafa Abdulkâdir Ata. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîḫ. Thk. Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1425.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1425.
• İbn-i Ḫaldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Târîḫ-i İbn-i Ḫaldûn. Thk. Halil Şehade. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1988.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-Aʿyân. Thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdır, 1900-1994.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye Thk. Mustafa es-Saka ve arkadaşları. Kahire: Şeriketü mektebe ve matbaʻa Mustafa, 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah b. Abdûlmuhsîn et-Türkî. Ys. Dâru Hicr, 1424/2003.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. el-Maʿârif. Thk. Servet Ökkâşe. Kâhire: Heyetü’l-Mısriyye, 1992.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Muḫtaṣaru Târîḫi Dımaşḳ. Thk. Rûhiyye en-Nuhâs, Riyâd Abdulhamîd, Muhammed Mutiʻ. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1402/1984.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘. Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr. Thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru sâdır, 1968.
• İbnü’l-Verdî, Ebû Hafs Zeynüddîn Ömer b. el-Muzaffer. Târîḫu İbni’l-Verdî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1417/1996.
• Kandevlevî, Muhammed İdrîs Kandevlevî. Hayatu’s-Sahabe. Thk. Beşşâr Avvâd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/1999.
• Külekçi, Cahit. “Hz. Ömer’in Hâlid b. Velîd ile İlişkisi”. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu. Ed. Ali Aksu. 41-54. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
• Makdisî, Ebû Nasr el-Mutahhar b. Tâhir el-Makdisî. el-Bedʾ ve’t-târîḫ. Bursaîd: Mektebe es-Sakâfe ed-Dîniyye. Ts.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Mes‘ûdî. Mürûcü’ẕ-ẕeheb. Thk. Esad Dâgir. Kum: Dâru’l-Hicr. 1409.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâki, Beyrut 1972.
• Ömeri, Ekrem Ziya. Asrü'l-Hilâfeti'r-Râşide. Ys. Mektebetü’l-Abikân, Ts.
• Safdî, Selâhaddîn. el-Vâfi bi’l-vefeyât. Thk. Ahmed Arnavut. Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâs, 1420/2000.
• Sallâbî, Muhammed. ed-Devletü’l-Emeviyye. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1429/2008.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî. Mirʾâtü’z-zamân fî târîḫi’l-aʿyân. Thk. Muhammed Bereket vd. Dımeşk: Dâru’r-Risâle, 1434/2013.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Târîḫu’l-ḫulefâʾ. Thk. Hamdi Timurtaş. Ys. Mektebe Nizâr Mustafa el-Bâz, 1425/2004.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiʿu’l-beyân ve Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. Kitâbü’l-Meġāzî. Thk. Marsden Jones Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1984.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. Kitâbü’r-Ridde. Thk. Yahya el-Cebûrî Beyrut: Dâru’l-garbi’l-islâmî, 1410/1990.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîḫu’l-İslâm. Thk. Ömer Abdusselâm. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1413/1993.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Thk. Şuayb Arnavut. Ys. Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm. Ys. Dâru’l-İlm. 2002.