Mujiruddin al-Ulaymi (d. 928/1522) and His Tafseer ‘Fethu’r-Rahman fî Tefsiri’l-Kur’ân’

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 45 - 70, 30.06.2021

İshak Doğan

https://doi.org/10.47145/dinbil.937343

Cited By: 1

Öz

In this study, the life of Mujiruddin al-Ulaymî, known as the “Qad of Jerusalem”, who is also a historian and mufassir, and his method in his commentary called Fethu’r-Rahmân fî Tafsiri’l-Qur’an, which has come to light in recent years, are examined. The interpretation of Uleymi, who lived in Jerusalem, a holy city for three major religions and served as a judge until the end of his life. His views on Qur’anic sciences such as Mekki-Medenî, nâsih-mensûh, muhkam-mutasabih, garîbu’l-Qur’an and mecâzu’l-Qur’an were also expressed in addition to the method he put forward in his interpretation in terms of narration and acumen, language and eloquence. Fethu'r-Rahmân, one of the few Hanbali commentators who have survived to this day, is important in terms of reflecting the understanding of the Qur'an at a time when the Mamluk State ended and the Ottoman Empire dominated Jerusalem. This tafseer (exegesis), written in a geography where many sects are based in Jerusalem and dominated by Jewish culture, can give signs of a simple and easy-to-understand exegesis writing that unites different segments, especially without highlighting sectarian loyalties today.

Anahtar Kelimeler

Tafseer, Mujiruddin al-Ulaymî, Fethu’r-Rahmân, Isra’iliyyat, Jerusalem

Mucîruddîn el-Uleymî (öl. 928/1522) ve Fethu’r-Rahmân fî Tefsiri’l-Kur’ân Adlı Tefsiri

Öz

Bu çalışmada ‘Kudüs kadısı’ olarak bilinen, aynı zamanda bir tarihçi ve müfessir olan Muciruddin el-Uleymî’nin hayatı ve son yıllarda gün yüzüne çıkmış olan Fethu’r-Rahmân fî Tefsiri’l-Kur’ân adlı tefsirindeki metodu incelenmiştir. Üç büyük dinin kutsal kabul ettiği Kudüs şehrinde yaşayan ve ömrünün sonuna kadar kadılık görevinde bulunan el-Uleymî’nin tefsiri, ahkâm ve kıraatle ilgili konulara verdiği önemle öne çıkar. Çalışmada onun rivayet, dirayet, dil ve belağat açısından ortaya koymuş olduğu metodun yanı sıra Mekkî-Medenî, nâsih-mensûh, muhkem-müteşâbih, garîbu’l-Kur’ân ve mecâzu’l-Kur’ân gibi Kur’ân ilimleri hakkındaki görüşleri de incelenmiştir. Günümüze ulaşan az sayıdaki Hanbelî müfessirlere ait tefsirlerden biri olan Fethu’r-Rahmân, Memlûk Devleti’nin son bulduğu ve Osmanlı Devleti’nin Kudüs’e hâkim olduğu bir dönemin Kur’ân anlayışını yansıtması açısından önem arz etmektedir. Birçok mezhebin Kudüs’te yerleşik durumda bulunduğu ve Yahudi kültürünün hâkim olduğu bir coğrafyada yazmış olduğu bu tefsir, günümüzde özellikle mezhebî bağlılıkların öne çıkarılmadan, farklı kesimleri birleştirici, halk için sade ve kolay anlaşılır bir tefsir yazımı konusunda işaretler verebilir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Muciruddin el-Uleymî, Fethu’r-Rahmân, İsrailiyyat, Kudüs

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Aselî, Kâmil Cemil. “Mucîruddîn el-Uleymî el-Hanbelî: Müerrihu’l-Kudus Nassun cedîd an hayâtihi ve nassu zeyl-i kitabihi’l-Ünsi’l-celîl”. Dirasat 12/8 (1985).
• Bağdadî, İsmail b. Muhammed Emin. Hediyyetu’l-arifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1951.
• Begavî, Huseyn b. Mes’ud. Şerhu’s-Sünne. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslamî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Cuhayşî, Abdulbari Abdullah Âsi. Fethu’r-Rahmân bi Tefsiri’l-Kur’ân li’l-Kâdi Mucîruddîn el-Uleymî (Dirasetu’n-Menheciyye ve Nakdiyye). Amman: Câmiatu’l-Ulûmi’l-İslamiyyeti’l-Âlemiyye, 2012.
• Debbağ, Mustafa Murad. Bilâduna Filistin. 9 Cilt. y.y.: Dâru’l-Hudâ, ts.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş'as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. thk. Muhammed Muhyiddîn. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu'l-Asriyye, ts.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-İsbehânî. Hilyetu'l-evliyâ ve tabakâtu'l-esfiyâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1409.
• Elad, Amikam. Medieval Jerusalem and Islamic Worship: Holy Places, Ceremonies, Pilgrimage. y.y.: Brill, 1994.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. es-Silsiletu'd-daîfe. 36 Cilt. Riyad: Mektebetu'l-Meârif, ts.
• Es’ad, Muhammed Abdullah. Muciruddin el-Hanbelî şahsiyyetuhu ve menhecuhu’t-tarihî ve mekânetehu beyne’l-muerrihîne’l-muâsırine leh. Beyrut: Câmiatu’l-Kıddîs Yûsuf, 2002.
• Funeysân, Suud b. Abdillah. Âsâru’l-Hanâbile fî ulûmi’l-Kur’ân. Riyad: y.y., 1409.
• Ğazzî, Muhammed Kemaluddin b. Muhammed. en-Na’tu’l-ekmel li ashabi’l-imam Ahmed b. Hanbel. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1982.
• Ignaz, Goldziher. Klasik Arap Literatürü. çev. Azmi Yüksel. Ankara: İmaj Yayınları, 1993.
• Habeşî, Abdullah Muhammed. Câmiu’ş-şurûh ve’l-havâşî. Abu Dabi: el-Mecmeu’s-Sekafî, 2004.
• Hacı Halife, Mustafa b. Abdillah. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1941.
• İbn Cevzî, Cemaluddin Abdurrahman b. Ali. el-Mevzûât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. 3 Cilt. y.y., 1968.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed er-Râzî. Tefsiru'l-Kur’âni'l-azîm. thk. Es'ad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Y.y.: Mektebetu Nizâr Mustafa, 1419.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi'l-ehâdis ve'l-âsâr. thk. Kemâl Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetu'r-Rüşd, 1409.
• İbn Humeyd, Muhammed b. Abdillah en-Necdî. es-Sühubü’l-vâbile alâ darâihi’l-hanâbile. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetu'r-Risâle, 1996.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer. Tefsiru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Sami b. Muhammed Sellâme. 8 Cilt. B.y.: Daru Taybe, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Y.y: Dâru İhyâi'l-Kütübi'l-Arabiyye, ts.
• İbn Şattî, Muhammed Cemil b. Ömer el-Bağdadî. Muhtasar-u tabakâti’l-Hanâbile. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1986.
• İbnu’l-İmad, Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbar-i men zeheb. thk. Abdulkadir el-Arnaûd-Mahmud el-Arnaûd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Mesnâ, ts.
• Khalidi, Rashid. Palestinian Identity. New York: Columbia University Press, 1997.
• Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrahim İtfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Muhamî, Muhammed Ferid Bey. Tarihu’d-Devleti’l-Aliyyeti’l-Usmaniyye. thk. Dr. İhsan Hakkı. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1981.
• Münavî, Zeynuddin Muhammed Abdurrauf. el-Fethu’s-Semavî fi tahrîc-i ehâdîsi’l-Beydâvî. thk. Ahmed Müctebâ. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, ts.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn el-Kuşeyrî. Sahih-u Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Nuveyhid, Âdil. Mu’cemu’l-müfessirîn. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu Nuveyhid, 1988.
• Ring, Trudy - Salkin, Robert M. International Dictionary of Historic Places: Middle East and Africa. Chicago: Fitzroy Dearborn Publishers, 1996.
• Sa’lebî, Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân an tefsiri’l-Kur’ân. thk. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Sehavî, Şemsuddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahman. ed-Dav’u’l-lâmi’ li ehli’l-karni’t-tâsi’. 6 Cilt. Beyrut: Menşûrât-u Dâri Mektebeti’l-Hayat, ts.
• Sauvaire, Henry. Histoire de Jérusalem et d'Hébron. Paris: Leroux, 1876.
• Serkis, Yusuf b. İlyan. Mu’cemu’l-matbuati’l-Arabiyye ve’l-muarrabe. 2 Cilt. Mısır: Matbaatu Serkîs, 1928.
• Seyyid, İbrahim Ali. el-Ehâdis ve’l-âsâr fî fedâil-i suveri’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Abdulmehdî b. Abdilkadir. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2010.
• Şakir, Mahmud. et-Tarihu’l-İslamî. 22 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslamî, 2000.
• Şakir, Mustafa. et-Tarihu’l-Arabî ve’l-müerrihîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1993.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezid. Câmiu'l-beyân an te'vîl-i âyi'l-Kur’ân. thk. Abdulmuhsin et-Turkî. 24 Cilt. Y.y.: Dâru Hecer, 2001.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu'cemu'l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdilmecid. 25 Cilt. Musul: Mektebetu'l-Ulûm ve'l-Hikem, 1983.
• Tahâvî, Ebû Ca'fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu meâni'l-âsâr. thk. Muhammed Zührî. 5 Cilt. Medine: Âlemu'l-Kütüb, 1994.
• Uleymî, Mucîruddin el-Hanbelî. ed-Dürrü’l-münḍad fî ashâbi’l-İmâm Ahmed. thk. İbn Useymin. Kahire: Mektebetu’t-Tevbe, 1992.
• Uleymî, Mucîruddin el-Hanbelî. et-Tarihu’l-mu’teber fi enbai men ğaber. thk. Heyet. 3 Cilt. Dımeşk: Dâru’n-Nevâdir, 2011.
• Uleymî, Mucîruddin el-Hanbelî. Fethu’r-Rahmân fi tefsiri’l-Kur’ân. thk. Nureddin Talib. 7 Cilt. Dımeşk: Dâru’n-Nevâdir, 2009.
• Uleymî, Mucîruddin el-Hanbelî. el-Menhecu’l-Ahmed fî terâcimi ashabi’l-imam Ahmed. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1997.
• Uleymî, Mucîruddin el-Hanbelî. el-Ünsü’l-celîl bi tarihi’l-Kudüs ve’l-Halil. 2 Cilt. Amman: Mektebetu Dendis, 1999.
• Watt, Montgomery. Islamic Philosophy and Theology. Edinburg: Y.y, 1985.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdillah Muhammed. Mizanu’l-i’tidal fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1963.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf an hakâik-i gavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Ziriklî, Hayruddin b. Mahmud b. Ali. el-A’lâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2000.