Hypothetical Fiqh in Abu Hanifa's Thought of Law

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 108 - 127, 30.06.2021

Halil Kılıç

https://doi.org/10.47145/dinbil.940173

Cited By: 2

Öz

Islamic law, whose sources are based on revelation, in the first century AH, followed a fact-oriented course covering the period of sahabah and tabiun. At this stage, dealing with fiqh issues, they were not detailed, but jurists took place and made individual ijtihads on issues of actuality. However, this situation reversed in the second century. The conflict of the Iraqis and the Hijazis, in the expressing regional structuring, has been replaced by the ahl al ra’y and ahl al hadith schools, which express the difference in the method followed in achieving religious provisions. Abu Hanifa, who is the most important figure of the Ahl al ra’y that centered on Kufa, carried out an activity that would save the Islamic law from the independent issues and the dispersed structure of ijtihads belonging to these issues. Today, this activity, which is called "hypothetical fiqh" and expresses ijtihad about hypothetical issues that have not occurred, has been one of the actors that have transformed Islamic law into a doctrinal legal system. Although the first examples of hypothetical fiqh are found during and after the revelation period, Abu Hanifa has systematized this method by applying it to all fiqh issues. The issues created by Abu Hanifa with this method also influenced the development of other madhhabs. In Abu Hanifa's fiqh activities, hypothetical issues were used for many purposes. As he stated, hypothetical fiqh helps the jurist at the point of ensuring justice, since it is a future-oriented law construction. It provides a holistic perspective by providing the rational and logical pattern among fiqh topics. And allows the student to test his ability on hypothetical issues and to see his deficiencies in fiqh education. In this respect, the hypothetical fiqh has been beneficial to the practice of Islamic law and has become one of the pillars of the theoretical development of Abu Hanifa's legal thought as a sect.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Abu Hanifah, Ahl-i Re, hypothetical fiqh, ijtihad

Ebû Hanîfe’nin Hukuk Düşüncesinde Farazî Fıkıh

Öz

Kaynakları vahye dayanan İslâm hukuku sahâbe ve tâbiûn dönemini kapsayan hicrî birinci asırda vakıa eksenli bir seyir izlemiştir. Bu evrede fıkıh konuları ele alınırken detaylandırılmıyor, fakîhler vuku bulmuş ve aktüalitesi bulunan meseleler hakkında bireysel içtihatlar yapıyorlardı. Ancak ikinci asırda bu durum farklı bir yönde gelişme göstermeye başlamıştır. Bölgesel yapılanmaları ifade eden Iraklılar ve Hicâzlılar ayrışması, yerini, şerî hükümlere ulaşmada takip edilen yöntem farklılığını ifade eden ehl-i re’y ve ehl-i hadîs ekollerine peyderpey bırakmıştır. Kûfe merkezli ehl-i re’yin en önemli siması olan Ebû Hanîfe, İslâm hukukunu, birbirinden bağımsız meselelerden ve bu meselelere ait içtihatlardan oluşan dağınık yapısından kurtaracak bir faaliyete imza atmıştır. Günümüzde “farazî fıkıh” olarak adlandırılan ve vuku bulmamış varsayımsal meseleler hakkında içtihadı ifade eden bu faaliyet, İslam hukukunun doktriner hukuk sistemine dönüşümünü sağlayan etkenlerden biri olmuştur. Farazî fıkhın ilk nüvelerine vahiy dönemi ve sonrasında rastlanıyorsa da Ebû Hanîfe, bu yöntemi bütün fıkıh konularına uygulayarak sistemleştirmiştir. Ebû Hanîfe tarafından bu yöntemle oluşturulmuş meseleler, diğer mezheplerin gelişiminde de etkili olmuştur. Ebû Hanîfe’nin fıkıh faaliyetlerinde farazî meseleler birçok amaçla kullanılmıştır. Kendisinin ifadesiyle farazî fıkıh, geleceğe yönelik bir hukuk inşası olduğundan, adaletin temini noktasında hukukçuya yardımcı olmaktadır. Fıkıh konuları arasında aklî ve mantıkî örüntüyü sağlayarak bütüncül bir bakış açısı sunmaktadır. Fıkıh eğitiminde öğrencinin varsayımsal meseleler üzerinde yeteneğini test etmesine ve eksik yönlerini görmesine olanak sağlamaktadır. Bu yönüyle farazî fıkıh, İslâm hukukunun pratikte uygulanmasına yarar sağladığı gibi Ebû Hanîfe’nin hukuk düşüncesinin bir mezhep olarak teorik gelişiminin sacayaklarından biri olmuştur.

Anahtar Kelimeler

islam hukuku, Ebû Hanîfe, ehl-i re'y, farazi fıkıh, içtihat

Kaynakça

• Abdülazîz, el-Buhârî, (1997), Keşfü’l-Esrâr ʻan Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî (4 cilt), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
• Apaydın, H. Yunus, (2002). “Bir Muhafazakar Reycilik Teorisyeni: Ebu Hanîfe”, İslami Araştırmalar Dergisi Ebu Hanife Özel Sayısı, C. 15, S. 1-2, 143-147.
• Bardakoğlu, Ali, (1997), “Hanefî Mezhebi”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. XVI, s. 1-21, İstanbul.
• Bayder, Osman, (2015), “Ebû Hanîfe’nin Kurucu İmam Olmasının Anlamı”, Devirleri Aydınlatan Meş’ale İmam-ı A’zam Ulusal Sempozyumu, 28-30 Nisan 2015, Osmangazi Üniversitesi Yayınları, Eskişehir:
• Bedir, Mürteza, (2019), Ebu Hanife-Entelektüel Biyografî, Anadolu Ay Yayınları, Ankara.
• Beyhakî, Ebû Bekr, (1970), Menâkıbü’ş-Şâfiî (2 cilt), Dârü’t-Türâs, Kâhire.
• Bezzâzî, Hâfızuddîn, (1981), Menâkıbu Ebî Hanîfe (Mekkî’nin Menâkıbı ile birlikte 2 cilt), Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut.
• Bezzâzî, Hâfızuddîn, (1310), el-Fetâva’l-Bezzâziyye (Fetâvâ-yı Hindiyye ile birlikte 6 cilt), el-Matba‘atü’l-Kübra’l-Emîriyye, Beyrut.
• Buhârî, Ebû Abdullah, (t.y.), el-Câmi‘us-Sahîh, Dâru’l-Arabiyye, Beyrut.
• Câhiz, Ebû Osmân, (1998), el-Beyân ve’t-Tebyîn (4 cilt), Mektebetü’l-Hâncî, Kâhire.
• Cessâs, Ebû Bekr, (1994), el-Füsûl fi’l-Üsûl (4 cilt), Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, Kuveyt.
• Cevherî, İsmâil, (1990), es-Sıhâh (6 cilt), ‘Attâr, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf, (1938), Mu‘cemü’t-Ta‘rîfât, Dâru’l-Fadîla, Kahire.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn, (1934), Muğîsü’l-Halk fî Tercîhi’l-Kavli’l-Hakk, el-Matba‘atü’l-Mısriyye, Mısır.
• Dağbaşı, Gürkan, (2013), “Abbasi Dönemi Çeviri Faaliyetleri”, Eski Yeni Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi, S. 27, 177-187.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî, (2004), Sünenü Ebî Dâvûd (5 cilt), Müessesetü’r-Reyyân, Beyrut.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân, (1992), el-ʻÂlim ve’l-Müteʻallim, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri (Çev. Mustafa Öz, İSAV Yayınları, İstanbul:
• Ebü’l-Mutarrif, Abdurrahman, (2008), Tefsîru’l-Muvatta’ (2 cilt), Dâru’n-Nevâdir, Katar.
• Emîr, Padişah, (1351), Teysîru’t-Tahrîr (4 cilt), Matabaatu Mustafa el-Bâbî, Mısır.
• Fesevî, Ebû Yûsuf, (1981), el-Maʻrifetü ve’t-Tarîh (3 cilt), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut.
• Gürler, Kadir, (2007), Ehl-i hadîsin Düşünce Yapısı İlk Dönem Ehl-i hadîs Örneği, Emin Yayınları, Bursa.
• Hacvî, Muhammed, (1995), el-Fikru’s-Sâmî fî Tarîhi’l-Fıkhi’l-İslâmî (2 cilt), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
• Hasan, A. (1999). İlk Dönem İslâm Hukuk Biliminin Gelişimi (Çev.: Haluk Songur), İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Hatîb, B. (1996). el-Fakîh ve’l-Mütefakkih (2 cilt). Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî.
• Hatîb, B. (2001). Tarîhu Medîneti’s-Selâm (17 cilt). Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• Hemmâm, A. (2010). el-Fıkhu’l-Mustakbelî; Te’sîl ve Âfâk. Mecelletu’l-Vaʻyi’l-İslâmî. C (560).
• Hirş, E. (2001). Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi Dersleri (Üçüncü Tıpkı Basım). Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Türkiye İş Bankası Vakfı.
• Işıktaç, Y. (2004). Hukuk Normunun Mantıksal Analiz ve Uygulaması. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• İbn Abdilberr, E. Ö. (1994). Câmiʻu Beyâni’l-ʻİlmi ve Fadlihi (2 cilt). Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî.
• İbn Abdilberr, E. Ö. (1997). el-İntikâ’ fî Fedâili’l-Eimmeti’s-Selâseti’l-Fukahâ. Halep: Mektebetü’l-Metbûʻâti’l-İslâmiyye.
• İbn Âbidîn, M. E. (2003). Reddu’l-Muhtâr ‘ale’d-Durri’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr (14 cilt). Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kutub.
• İbn Asâkir, E. K. (2000). Tarîhu Dımaşk (80 cilt). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Cinnî, E. F. (ty.) el-Hasâis (3 cilt). b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• İbn Ebi’l-‘Avvâm, E. K. (2010). Fedâilü Ebî Hanîfe ve Ahbâruhû ve Menâkıbühü. Mekke: Mektebetü’l-İmdâdiyye.
• İbn Hamdân, E. A. (1380). Sıfetu’l-Fetvâ ve’l-Müftî ve’l-Müsteftî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî.
• İbn Hazm, E. M. (2007). et-Takrîb li Haddi’l-Mantık. Beyrut: Daru İbn Hazm.
• İbn Manzur, E. F. (1414). Lisânü’l-ʻArab (15 cilt). Beyrut: Dâru Sâdır.
• Kevserî, M. Z. (1998). Bülûğu’l-Emânî fî Sîreti’l-İmâm Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî. b.y.: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs.
• Kevserî, M. Z. (1990). Te’nîbü’l-Hatîb ‘alâ mâ Sâkahu fî Tercemeti Ebî Hanîfe mine’l-Ekâzîb. b.y.: y.y.
• Kılıç, H. (Ed). (2020). İmâm Şâfiî’de Farazî Fıkıh, İslâm Düşüncesi Araştırmaları II. Ankara: Araştırma Yayınları, 27-60.
• Köse, S. (2015). İslam Hukukuna Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
• Mâlikî, E. M. A. (t.y.). el-Me‘ûne ‘alâ Mezhebi Âlimi’l-Medîne (3 cilt).Mekke: el-Mektebetü’t-Ticâriyye.
• Mekkî, M. (1981). Menâkıbu Ebî Hanîfe (Kerderî’nin Menakıbı ile birlikte 2 cilt). Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• Merğînânî, B. (1417). el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî (8 cilt). Pakistan: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-ʻUlûmi’l-İslâmiyye.
• Muhaymîd, M. (1434). “el-Fetvâ el-İftirâdiyye Mefhûmuhâ ve Ehemmiyyetuhâ ve Hukmuhâ”, Mu’temeru’l-Fetvâ ve İstişrâfu’l-Mustakbel (5 cilt), Suud: Câmiʻatu’l-Kasîm.
• Müslim, E. H. (1991). Sahîhu Müslim (5 cilt), Beyrut: Dâru'l-Kutubi’l-ʻİlmiyye.
• Nebhânî, T. (2003). eş-Şahsıyyetü’l-İslâmiyye (3 cilt). Beyrut: Dâru’l-Ümme li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr.
• Ömerî, N. Ş. (1987). Neş’etü'l-Kıyâsi’l-Usûlî ve Tetavvüruhu: Dirâse fî ‘İlmi Usûli’l-Fıkh. Cize: Hicr li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr.
• Özen, Ş. (1995). İslam Hukuk Düşüncesinin Aklileşme Süreci Başlangıçtan Hicrî IV. Asrın Ortalarına Kadar, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Pala, A. İ. (2009). İslâm Hukuk Metodolojisinde Emir ve Yasakların Yorumu. Ankara: Fecr Yayınları.
• Schacht, J. (1975). The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford: The Clarendon Press.
• Serahsî, Ş. (2000). el-Mebsût (30 cilt). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Söylemez, M. M. (2001). Bedevîlikten Hadârîliğe Kûfe. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Şâtıbî, E. İ. (2010). el-Muvâfakât fî Usûli’ş-Şerîʻa (4 cilt). Beyrut: Dâru’l-Maʻrife.
• Şelebî, M. M. (1985). el-Medhal fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: ed-Daru’l-Câmiʻiyye.
• Tirmizî, E. İ. (1975). Sünenü’t-Tirmizî (5 cilt), Mısır: Matba‘atü Mustafâ el-Bâbî.
• Tûfî, N. (2002). el-İşârâtü’l-İlâhiyye ile’l-Mebâhisi’l-Usûliyye. Kahire: el-Fârukü’l-Hadise li’t-Tıbâʻa ve’n-Neşr.
• Türcan, T. (2006). İslâm Hukuk Biliminde Hukuk Normu, Kavramsal Analiz ve Geçerlilik Sorunu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Yaman, A. ve Çalış, H. (2014). İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: İFAV Yayınları