Bisri Mustofa And His Work Entitling al-Ibrīz li Maʿrifati Tafsīr al-Qurʾān al-Azīz

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 56 - 74, 30.06.2022

Didik Andriawan

https://doi.org/10.47145/dinbil.1117011

Öz

This article will discuss contemporary Indonesian commentator Bisri Mustofa and his book entitled al-Ibrīz li maʿrifati tafsīr al-Qurʾān al-Azīz. The opus is a Javanese interpretation of the Qur’ān, as Javanese is Indonesia’s most widely spoken regional language. Bisri Mustofa is one of the most prolific commentators among Indonesian theologians. Numerous opuses were composed in the tens, and some are being studied now. Bisri Mustofa’s opuses include several disciplines, including the Qur’ān, Hadith, Arabic Language Science, Jurisprudence, Ethics, and History. al-Ibrīz is one of his works researched extensively in interpretation. It is widely studied in different places of Java, both by the average community and by scholars. The opus of al-Ibrīz is a significant commentary opus as it aims to explain the sacred verses of the Qur’ān to the Indonesian people in Javanese using Arabic script. By examining al-Ibrīz, we hope to learn about the description of the progression of contemporary interpretation in Southeast Asia, particularly in Indonesia and Java. This research will focus primarily on Bisri Mustofa's al-Ibriz in terms of methods. To gain a general understanding of the author and his thought tendencies, the author's biography, as well as details about his works, will be provided. In addition, al-Ibriz will be analyzed in terms of its historical background, sources of tafsir, characteristics of interpretation, as well as the various methods of interpretation, and interpretation examples it includes.

Anahtar Kelimeler

Interpretation, Bisri Mustofa, Biography, al-Ibrīz, Commentary Method

Bisri Mustofa ve al-Ibrīz li Maʿrifati Tafsīr al-Qurʾān al-Azīz Adlı Eseri

Öz

Bu makalede, çağdaş Endonezyalı tefsirci Bisri Mustofa ve al-Ibrīz li maʿrifati tafsīr al-Qurʾān al-Azīz adlı eseri incelenecektir. Cava dili, Endonezya’nın en çok konuşulan bölgesel dilidir ve bu eserde Kur’an, bu Cava diliyle tefsir edilmiştir. Endonezyalı ilahiyatçılar arasında en üretken tefsircilerden biri de Bisri Mustofa’dır. Yazar, birçok eser yazmış olup bir kısmı da bugüne kadar çalışılmaktadır. Bisri Mustofa’nın Kur’an, Hadis, Arap Dili Bilimi, Hukuk, Ahlak ve Tarih gibi çeşitli alanlarda eserleri söz konusudur. Onun al-Ibrīz adlı eseri, tefsir alanında en çok araştırılan eserlerinden birisidir. Hem halk hem de bilim insanları tarafından Cava’nın farklı yerlerinde geniş çapta incelenmiştir. al-Ibrīz, Kur’an’ın ayetlerini Endonezya halkına Cava dilinde açıklamayı amaçlayan önemli tefsir eserlerindendir. al-Ibrīz’i inceleyerek, Güneydoğu Asya’da, özellikle Endonezya ve Cava’da çağdaş tefsirin ilerleyişi hakkında bilgi vermeyi amaçlıyoruz. Bu araştırmada öncelikle Bisri Mustofa’nın al-Ibrīz adlı eseri yöntem açısından değerlendirilecektir. Yazar ve düşünce yapısı hakkında genel bir fikir sahibi olabilmek için yazarın hayatı ve eserleri hakkında ayrıntılar verilecektir. Ayrıca al-Ibrīz adlı eser, tarihsel arka planı, tefsir kaynakları, tefsirlerin özellikleri, çeşitli tefsir yöntemleri ve içerdiği tefsir örnekleri açısından incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Bisri Mustofa, Hayatı, al-Ibrīz, Tefsir Yöntemi

Kaynakça

• Abramson, Glenda - Hilary Kilpatrick (eds.). Religious Perspectives in Modern Muslim and Jewish Literatures. London ; New York: Routledge.
• Ahyak, Afifullah. Endonezyali Müfessir Muhammed Kureyş Şihab ve “el-Misbah” Adli Tefsirindeki Metodu. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Akbar, Doni Wahidul - Liza, Fitri. Modul Pembelajaran Filologi. Bandung: Media Sains Indonesia, 2021.
• Anshari, Abu Asma - Zaim, Abdullah. Ngetan-Ngulon Ketemu Gus Mus: Refleksi 61 Th. K.H.A. Mustofa Bisri. Semarang: HMT Foundation, Gus Mus., 2005.
• Arifin, Yanuar. Karamah Para Wali Allah: Mereguk Hikmah Dari Para Kekasih Allah. Yogyakarta: Diva Press, no date.
• Aydar, Hidayet. “Endonezya’da Tefsir Hareketi ve Endonezya Dilinde Yazılmış Tefsirler.” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 0/6 (January 13, 2016), 13. https://doi.org/10.16947/fsmiad.13810
• Aziz, Thoriqul. Literasi Para Kiai: Menapaki Jejak Literasi Para Kiai. Yogyakarta: Guepedia Group, 2021.
• Chakim, Luqman. Tafsir Ayat-Ayat Nasionalisme Dalam Tafsir Al-Ibriz Karya KH Bisri Mustofa. Semarang: IAIN Walisongo, Faculty of Ushuluddin, Undergraduate Thesis, 2014, 2014.
• Dhahabī, Muḥammad Ḥusayn az-. Al-Tafsīr Wa’l-Mufassirūn. 3 Volume. Cairo: Maktabatu Wahba, 7th Ed., 2000.
• Dibia, I Ketut - Dewantara, I Putu Mas. Bahasa Indonesia Untuk Perguruan Tinggi. Depok: Rajawali Pers, 2nd Ed., 2017.
• Dihlawī, Shāh Waliyyullāh al. Al-Fawz al-Kabīr Fī Uṣūl at-Tafsīr. trans. Salman al-Husayni al-Nadwi. 2 Volume. Cairo: Dar al-Sahwah, 1407/1986.
• Fahham, Achmad Muchaddam. Pendidikan Pesantren: Pola Pengasuhan, Pembentukan Karakter, Dan Perlindungan Anak. Jakarta: P3DI Setjen DPR RI dan Azza Grafika, Cetakan pertama., 2015.
• Fahmi, Izzul. “Lokalitas Kitab Tafsīr Al-Ibrīz Karya KH. Bisri Mustofa.” Islamika Inside: Jurnal Keislaman Dan Humaniora 5 (2017). https://doi.org/10.35719/islamikainside.v5i1.36
• Ghofur, Saiful Amin. Profil Para Mufasir Al-Qur’an. ed. M. Alaika Salamulloh. Yogyakarta: Pustaka Insani Madani, 2008.
• Göksoy, İsmail Hakkı. “Endonezya’da Tasavvufi Hareketler ve Bazı Özellikleri.” Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 4/11 (2003), 75–115.
• Gusmian, Islah. “Bahasa Dan Aksara Dalam Penulisan Tafsir Al-Qur’an Di Indonesia Era Awal Abad 20 M.” Mutawatir 5/2 (2015), 223–247.
• Gusmian, Islah. Khazanah Tafsir Indonesia: Dari Hermeneutika Hingga Ideologi. Yogyakarta: Penerbit & distribusi, LKiS Yogyakarta, Cetakan I., 2013.
• Halimatussa’diyah. Karakteristik Tafsir Di Indonesia: Analisis Terhadap Tafsir Juz ’Amma Risālat Al-Qawl Al-Bayān Dan Kitāb Al- Burhān. Jakarta: Sakata Cendikia, 2020.
• Hasan al-Bannâ. Nadharat Fi Kitabillah. Cairo: Dar al-Tawzi wa-al-Nashr al-Islamiyah, 1423.
• Huda, Achmad Zainal. Mutiara Pesantren: Perjalanan Khidmah KH. Bisri Mustofa. ed. Sholeh Isre. LKIS, 2005.
• Imtyas, Rizkiyatul. “Tafsîr Al-Ibrîz Lima’rifati Tafsîr Al-Qur’ân Karya Kh Bisri Musthafa.” Ushuluna 1/2 (2015), 64–74.
• Iwanebel, Fejrian Yazdajird. “Corak Mistis Dalam Penafsiran KH. Bisri Mustofa: Telaah Analitis Tafsir AL-Ibriz.” Jurnal Rasail 1/1 (2014), 25–26.
• Jaeni, Muhamad. Sang Pecinta Ilmu: Simbah KH. Zainuddin Lasem (Pendiri Madrasah an-Nashriyyah). Pekalongan: Penerbit NEM, 1st Ed., 2021.
• Jarami, Ibrahim Muhammad al-. Mu’jam Ulum al-Quran. Damascus: Dar al-Qalam, 1st Ed., 1422/2001.
• Kholilurrohma. Sufisme Dalam Tafsir Nawawi. Jakarta: Nurul Hikmah Press, 2018.
• Khotim, Khusnul - Bunyamin. Prosiding Webinar Internasional Ulama Tafsir Dan Hadis Di Nusantara. Samarinda: LP2M IAIN Samarinda, 2021.
• Kizilaslan, İshak. “Endonezya Tecrübesi Örnekliğinde İslam Ülkelerinde Kur’an Tedrîsâtı.” Tokat İlmiyat Dergisi. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.997910
• Küçüköner, Halide Rumeysa. “Kültürel Farklılıkların İslam Anlayışları Üzerindeki Etkisi: Endonezya Örneği.” Din Düşünce ve Ahlak. ed. Bayram Kanarya et al. 1/523–540. İstanbul: Nida Akademi, 2022.
• Latifah, Zeni Nur. Kualitas Hadis Dalam Tafsīr Al-Ibrīz: Kajian Kritik Sanad Hadis Dalam Surat Yasin. Jakarta: UIN Syarif Hidayatullah, Fakultas Ushuluddin, Undergraduate Thesis, 2018.
• Ma’bad, Muhammad Ahmad. Nafahat Min ’ulum al Quran. Cairo: Dar al-Salam, 2nd Ed., 1426/2006.
• Marsono. Fonologi Bahasa Indonesia Jawa Dan Jawa Kuna. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press, 2021.
• Marsono. Morfologi Bahasa Indonesia Dan Nusantara: Morfologi Tujuh Bahasa Anggota Rumpun Austronesia Dalam Perbandingan. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press, Cet. 1., 2011.
• Moeliono MA. Bahasa Indonesia Menjelang Tahun 2000: Risalah Kongres Bahasa Indonesia VI. Jakarta, 1998.
• Muaz, Abdullah et al. Khazanah Mufasir Nusantara. ed. Muhammad Khoirul Anwar. 1 Volume. Jakarta: Program Studi Ilmu Al-Qur’an dan Tafsir, 1st Ed., 2020.
• Munip, Abdul. “Tracing the History of the Arabic-Javanese Language Translation Books in Nusantara Islamic Education.” Jurnal Pendidikan Islam 5/1 (June 1, 2016), 43. https://doi.org/10.14421/jpi.2016.51.43-67
• Mustofa, Bisri. Ad-Durar al-Bayān Fī Tarjamati Shuab al-Īmān. 1 Volume. Kudus: Menara Kudus, no date.
• Mustofa, Bisri. Al-Ibrīz Li Maʿrifati Tafsīr al-Qurʾān Bi al-Lugati al-Jawiyyah. 3 Volume. Kudus: Menara Kudus, no date.
• Mustofa, Bisri. Al-Mawfūd Fi Tarjamah Nazm al-Maqsûd. 1 Volume. Semarang: Karya Toha Putra, no date.
• Mustofa, Bisri. Al-Unshūṭī Sharh Nazm al-ʿImrīṭī. 1 Volume. Kudus: Menara Kudus, no date.
• Mustofa, Bisri. An-Nabrasiyah Sharh al-Ājurrūmiyyah Fī an-Nahw. 1 Volume. Kudus: Menara Kudus, no date.
• Mustofa, Bisri. Mitra Sejati. 1 Volume. Surabaya: Maktaba Muhammad b. Ahmad Nabhan, no date.
• Mustofa, Bisri. Ngudi Susilo. 1 Volume. Kudus: Menara Kudus, no date.
• Mustofa, Bisri. Rawīhah Al-Aqwām Nazm ‘Aqīdah al-Awwām. 1 Volume. Kudus: Menara Kudus, no date.
• Mustofa, Bisri. Sullam Al-Afhām Tarjamah ‘Aqīdah al-Awwām. 1 Volume. Semarang: Toha Putra, no date.
• Qaṭṭān, Mannāʿ Khalīl al-. Mabāḥis̱ Fī ʿulūmi’l-Qur’ān. Cairo: Maktabatu Wahba, 2000.
• Qurtuby, Sumanto Al. Saudi Arabia and Indonesian Networks: Migration, Education, and Islam. London, UK ; New York, NY, USA: I.B. Tauris & Co. Ltd, 2020.
• Riddell, Peter G. “Menerjemahkan al-Quran ke Dalam Bahasa-bahasa di Indonesia.” Sadur: sejarah terjemahan di Indonesia dan Malaysia. ed. Henri ChambertLoir. Jakarta: Kepustakaan Populer Gramedia, 2021.
• Rohkmad, Abu. “Telaah Karakteristik Tafsir Arab-Pegon Al-Ibriz.” Analisa: Journal of Social Science and Religion 18/1 (2011), 27–38. https://doi.org/10.18784/analisa.v18i1.122
• Rumi, Fahad b. Abd al-Rahman al-. Ittijāhāt Al-Tafsīr Fī al-Qarn al-Rābi’ Ashar. 3 Volume. Beirut: Muassasah al-Risalah, 1st Ed., 1407/1986.
• Said, Hasani Ahmad. Diskursus munasabah Alquran: dalam tafsir Al-Mishbâh. Jakarta: Amzah, 2015.
• Sakti. Diskursus Studi Qur’an-Hadis Kontemporer. Yogyakarta: Guepedia Group, 2020.
• Salam, Rufaidah. “Pendidikan di Pesantren dan Madrasah.” IQRA : Jurnal Pendidikan Agama Islam 1 (2021), 9.
• Salih, Subhi. Mabahith Fi Ulum Al-Quran. Beirut: Dar al-’Ilm lil Malayin, 24th Ed., 2000.
• Widiyanto, Asfa. Religious Authority and the Prospects for Religious Pluralism in Indonesia: The Role of Traditionalist Muslim Scholars. Zürich: LIT.
• Zarkashī, Abū ʿAbdillāh Badruddīn Muhammad b. Bahādır b. ʿAbdillāh az-. Al-Burhān Fī ʿulūmi’l-Ḳur’ān. critical ed. Muhammad Abu’l-Faḍl İbrahīm. 2 Volume. Cairo: Dāru’t-Turās, 1st Ed., 1375.
• Zayadi, Ahmad. Menuju Islam Moderat. Yogyakarta: Cantrik Pustaka, 2nd Ed., 2020.
• Zulkarnai̇n, Zulfi̇kri̇. Son Devir Müfessirlerinden Endonezyali Abulmâlik Kerim Emrullah’in Tefsir Görüşleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Zurqānī, Muhammad ʿAbdulʿazīm az-. Manāhilu’l-ʿirfān Fi ʿulūmi’l-Kur’ān. Cairo: ʿIsa al-Bab al-Halabī, 1362.