Similar Factors Affecting Naming People in the Pre-Islamic Turks and Arabs

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 244 - 259, 31.12.2022

Ahmet İhsan Dündar

https://doi.org/10.47145/dinbil.1199273

Öz

The basic element of the language which is evaluated by some scholars that it is formed and developed in the human community, is the words. It is possible to say that this feature of the words, which are in the position of symbols showing the meanings in the world of human thought, is seen intensely in proper names, especially in names belonging to individuals. It is a fact known by everyone that care is taken and importance is given to the determination of the names of the persons, not arbitrarily. In addition to the care and attention mentioned, it is certain that some factors are also effective in determining the name of the person. These factors may differ from society to society, or they may be similar between societies. In this article, it has been tried to determine what kind of similarities exist between the factors that Turks and Arabs, whose relationship histories are based on very old, were affected in determining names for people in the pre-Islamic period or the methods they followed. Interesting results have been reached in this study, which is about the similarities in the ways and methods of naming the children of these two nations, who are geographically far from each other and are estimated to have no contact yet.

Anahtar Kelimeler

Onomasiology, Anthroponym, Naming tradition, Naming in Turks, Naming in Arabs

İslam Öncesi Dönemde Türklerde ve Araplarda Kişilere Ad Koymada Etkili Olan Benzer Faktörler

Öz

Bazı bilginlere göre insan topluluğu içinde oluşan ve gelişen dilin temel unsurunu kelimeler oluşturmaktadır. İnsanın duygu ve düşünce dünyasındaki anlamları gösteren birer sembol konumunda olan kelimelerin bu özelliğinin özel adlarda, özellikle de kişilere ait olan adlarda yoğun olarak görüldüğünü söylemek mümkündür. Kişi adlarının belirlenmesinde gelişigüzel hareket edilmeyip özen gösterildiği ve önem verildiği herkes tarafından bilinen bir gerçektir. Sözü edilen özenin ve gösterilen önemin yanı sıra kişi adı belirlenirken birtakım faktörlerin de etkili olduğu muhakkaktır. Söz konusu faktörler toplumdan topluma farklı olabileceği gibi benzer de olabilir. Bu makalede ilişki geçmişleri çok eskilere dayalı olan Türklerle Arapların İslam öncesi dönemde kişiler için ad belirleme konusunda etkilendikleri faktörler veya izledikleri yöntemler arasında ne gibi benzerliklerin bulunduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Coğrafi olarak birbirinden uzakta yaşayan ve ele alınan dönemde henüz herhangi bir irtibatlarının bulunmadığı tahmin edilen bu iki milletin kendi çocukları için isim koyma yol ve yöntemlerinde etkilendikleri faktörler bakımından aralarında benzerlikler bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Adbilim (Onomasiology), Kişi adları bilimi (Antroponim), Ad verme geleneği, Türklerde ad verme, Araplarda ad verme

Kaynakça

• Abdurrahman, Varis. “Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme”. Millî Folklor 16/61 (2004), 124-133.
• Acat, Yaşar - Sati, Sümeyye. “Araplarda İsim Koyma Mantığı” 29 (Ekim 2018), 348-368.
• Acıpayamlı, Orhan. “Türk Kültüründe ’Ad Koyma Folkloru’nun Morfolojik ve Fonksiyonel Yönlerden İncelenmesi”. IV. Milletlerarası Türk halk kültürü kongresi bildirileri : gelenek, görenek ve inançlar. 4/1-14. Ankara : Kültür Bakanlığı, 1992.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3 Cilt. Ankara : Türk Dil Kurumu, 5. Basım, 2009.
• Apak, Adem. Anahatlarıyla İslam öncesi Arap tarihi ve kültürü. İstanbul : Ensar Neşriyat, 4. Basım, 2019.
• Aras, M. Özgü. “Ad Koyma”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 1/332-333. İstanbul, 1988.
• Avcı, Casim. “Nisbe”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 33/142-144. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2007.
• Ayverdi, Z. İlhan. Kubbealtı Lugatı. Erişim 3 Aralık 2022, http://lugatim.com/s/ad
• Bagirov, Ajn. “Nahçıvan’da Çocuklara Ad Verme Adetleri”. çev. Lütfiye Velibeyli. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler dergisi 4 (K 1997), 149-154.
• Balcı, Umut. “Türk Toplumunda Adlar ve Soyadları (Sosyo-Kültürel ve Dilbilimsel Bir Yaklaşım)”. Diyalog Interkulturelle Zeitschrift Für Germanistik 2/2 (31 Aralık 2014), 110-114.
• Balta, Nevin. “Gaziantep’te çocuklara Ad Verme Geleneği”. Folklor/Edebiyat 19/76 (2013), 195-206.
• Bozkurt, Nebi. “Künye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 26/558-559. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2002.
• Buran, Ahmet. “Türk Kişi Adları Sisteminde Görünmeyen Arap Etkisi”. I. Uluslararası Adbilim Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Zeki Kaymaz & İbrahim Şahin. 21-30. İzmir : Ege Üniversitesi Rektörlüğü Basımevi Müdürlüğü, 2021.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinani el-Leysi. Kitâbü’l-hayevân. Beyrut : Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 2. Basım, 1965.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinani el-Leysi. Resâilü’l-Câhiz. 4 Cilt. Kahire : Mektebetu’l-Hancî, 1964.
• Çelik, Celaleddin. İsim Kültürü ve Din : Şahıs İsimleri Üzerine Bir Din Sosyolojisi Denemesi. Konya : Çizgi Kitabevi, 2005.
• Dündar, Ahmet İhsan. “İslam Öncesi Dönemdeki Araplarda Kişilere Ad Vermeyi Etkileyen Faktörler”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7/2 (Temmuz 2021), 893-909.
• Eroğlu, Türker & Kılıç, Hatice Çiğdem. " Türk İnançları ve İnanışlar". Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 49 (2015), 749-770.
• Gül, Bülent. “Hayvan Adları ile Kurulan Türk ve Moğol Kişi Adları”. Türkbilig 12 (01 Haziran 2006), 185-191.
• Habibli, Reyhan. “Ad Bilimsel Birimler ve Sosyal Etmenler”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 28 (2009), 33-38.
• Hâdî, Salâh Kâzım. “Simyâu’t-tesmiye inde’l-Arab”. Mecelletü’l-Bâhis (Kerbelâ Üniversitesi, Beşeri Bilimler Eğitim Fakültesi) 11/4 (2014), 101-118.
• İbn Düreyd, Muhammed b. el-Hasan. el-İştikâk. thk. Abdüsselâm Hârûn. Beyrut : Dârü’l-Cîl, 1991.
• Karahan, Leyla. "Türkçede Dini Anlamlı Bazı Kişi Adlarını Ekle Değiştirme Geleneği". Dil Araştırmaları 4/4 (2009), 17-24.
• Kayasandık, Ahmet. “Türkçe Kişi Adları Bibliyografyası Denemesi”. Journal of Strategic Research in Social Science 5/1 (2019), 57-90.
• Kazımov, Cahid İsmayıloğlu. Mahmud Kaşğarlının Divanü Lüğat-it-Türk Əsərində Onomastik Leksika. Bakü : Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Nesimi Dilcilik Enstitüsü, 2009.
• Keskin, Ahmet. Adbilim, Kültürdilbilim ve Folklor Odağında Türk Kültüründe Lakaplar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2020.
• Murat, Mualla - Gülkanat, Gizem. “Onomastik Bilimi ve Eğitim”. Sosyal Bilimler Dergisi 5/28 (Ekim 2018), 247-256.
• Sakaoğlu, Saim. Türk Ad Bilimi I Giriş. Ankara : Türk Dil Kurumu Yayınları, 2001.
• Samerrâî, İbrâhim. el-A’lâmü’l-Arabiyye : dirâse lugaviyye, ictimâiyye. Bağdad : el-Mektebetü’l-Ehliyye, 1964.
• Şahin, İbrahim. Adbilim, Ankara : Pegem Akademi, 2021.
• Şenel, Mustafa - İlhan, Nadir. “Av Hayvanlarının Kişi Adlarındaki Yansıması”. Av ve Avcılık Kitabı. ed. Emine Gürsoy Naskali - Hilal Oytun Altun. İstanbul : Kitabevi, 2008.
• Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 3 Aralık 2022. https://sozluk.gov.tr/
• Türktaş, Mevlüt Metin. “Türklerde Ad Verme İle İlgili Bazı Tespitler”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 7/17 (2019), 34-44. https://doi.org/10.12992/TURUK652
• Ubeyd, Kâsım b Sellam el-Herevi el-Ezdi Ebû. Kitâbü’n-Neseb. thk. Meryem Muhammed Hayrüddir‘. Beyrut : Dârü’l-Fikr, 1989.
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul : Multilingual, 2. Basım, 2007.
• Yalçınkaya, Betül. “Almanca ve Türkçe Ad Verme Gelenekleri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 55 (2015), 363-379.
• Zengin, Dursun. Türk Toplumunda Adlar ve Soyadları (Sosyo-Kültürel ve Dilbilimsel Bir Yaklaşım). Ankara : Kurmay Kitap Yayın Dağıtım, 2014.