Hamdullâh Hamdî’nin Yûsuf û Züleyhâ Mesnevisinde Baba Rolü

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 63 - 92, 30.06.2023

Mehmet Burak Çakın

https://doi.org/10.47145/dinbil.1295978

Öz

İnsanın terbiyesi, eğitimi ve kişilik gelişimi üzerinde en etkili olan kimselerin başında baba gelmektedir. Çocuğun bireysel gelişimi ve toplumsallaşması ile çocuğa kültür ve değer aktarımı noktasında babanın hayatî rolü tüm toplumlarda önemsenegelmiştir. Baba ve babalığın önemi eskiden beri toplumların meydana getirdiği edebî eserlerine de yansımıştır. Bu duruma uygun olarak klasik Türk edebiyatı içinde verilen eserlerde baba rolüne büyük önem atfedildiği ve eserlerde bahsi geçen babaların genellikle rol model olduğu görülmektedir. Yûsuf u Züleyhâ mesnevileri bu gelenek içinde baba vurgusunun en fazla görüldüğü eserlerdendir. Yûsuf u Züleyhâ’larda kıssanın hakikatine uygun olarak özellikle Hz. Ya’kûb’un baba rolünün işlendiği görülmektedir. Bu çalışmada Yûsuf u Züleyhâ’nın klasik edebiyattaki en güzel örneklerinden biri olan Hamdullah Hamdî’nin mesnevisinde baba rolünün ne şekilde işlendiği ele alınmıştır. Hamdî’nin mesnevisi bu konuda yazılmış en güzel eserlerden biri olmasının yanında, müellifin eserinde kendisini ve babasını Hz. Yûsuf ve Hz. Ya’kûb temsiliyle anlatması sebebiyle ayrı bir öneme sahiptir. Bu sebeple çalışmada Hamdî’nin eserinde baba rolünün yanı sıra şairin kendi hayatı ve babası ile ilgili benzerlikler de ortaya konmaya çalışılmıştır. Hamdî’nin eserinde üç baba figürü bulunmaktadır. Bunlar Hz. Ya’kûb’un babası Hz. İshâk, Hz. Yûsuf’un babası Hz. Ya’kûb ve Züleyhâ’nın babası Taymûs Şah’tır. Eserde hikâyeye genel itibariyle Hz. İshâk’la başlanmaktadır. Bu sebeple ilk baba olarak Hz. İshâk karşımıza çıkmaktadır. Hz. İshâk ailenin büyüğü olması sebebiyle eserin ilerleyen kısımlarında saygı ve muhabbetle anılan ve kendisine layık olunması gereken bir konumdadır. Eserdeki bir diğer baba olan Taymûs Şah ise kız babası olması yönüyle ön plana çıkmaktadır. Tek çocuğu Züleyhâ olan Taymûs Şah, kızının üstüne titremekte ve onun mutluluğu için elinden geleni yapmaktadır. Eserdeki en önemli baba rolünün sahibi Hz. Ya’kûb’dur. Hz. Ya’kûb eserde çoğunlukla Hz. Yûsuf’un babası olması ile vurgulanmaktadır. Eserdeki üç baba için de çocuklarının doğumları mutluluk ve huzur kaynağı olarak tasvir edilmiştir. Yine babalar çocuklarının eğitimleri, gelecekleri hatta kişisel bakımlarına kadar her şeyleri ile bizzat ilgilenmektedirler. Çocuklarının yaşadıkları sıkıntılardan dolayı büyük üzüntü duyan babalar, onları içinde bulundukları kötü durumlardan kurtarmak için çok çaba sarf etmektedirler. Babalar çocuklarının sadece dünya saadeti değil, ahiret saadeti ile de ilgilenmekte, onları bu yönde terbiye etmek için uğraşmakta ve dualarını onlardan eksik etmemektedirler. Babaların çocuklarına olan bu sevgi ve merhametlerine mukabil çocuklarda da babalarına karşı büyük bir sevgi ve saygının olduğu görülmektedir. Çalışmada öncelikle bu babaların eserde ne şekilde yer aldıkları belirlenmiş, daha sonra baba-çocuk ilişkileri ele alınmıştır. Yine çalışmada yer yer Hamdî’nin bu babalar üzerinden anlattıkları ile babası hakkında anlatılan menkıbeler karşılaştırılarak şairin eserinde kendisini ve babasını yansıtma çabası ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Mesnevî, Yûsuf u Züleyhâ, Hamdullâh Hamdî, Baba

The Role of the Father in Hamdullah Hamdi's Yusuf û Züleyhâ Masnawi

Öz

The father is one of the most influential characters on a person's upbringing, education, and personality development. The vital role of the father in terms of the individual development and socialization of the child and the transfer of culture and value to the child has been important in all societies. The importance of father and fatherhood has been reflected in the literary works of societies since ancient times. In accordance with this situation, it is seen that great importance is attached to the role of the father in the works given in classical Turkish literature and the fathers mentioned in the works are generally role models. Yusuf and Zulaikha masnawis are among the works in which the emphasis on the father is seen the most in this tradition. In Yusuf and Zulaikha’s, it is seen that especially the father role of Yaqub is handled in accordance with the story's truth. This study discusses how the father role is handled in the masnawi of Hamdullah Hamdi, one of the most beautiful examples of Yusuf and Zulaikha in classical literature. In addition to being one of the most beautiful works written on this subject, Hamdi's masnawi has special importance because the author describes himself and his father with the representations of Prophet Yusuf and Yaqub. For this reason, in this study, besides the father's role in Hamdi's work, some aspects mentioned in the work and the similarities between the poet's own life and his father were tried to be revealed. There are three father figures in Hamdi's work. These are Yaqub's father Ishaq, Yusuf's father Yaqub, and Zuleikha's father Taymus Shah. In the work, the story generally begins with the Prophet Ishaq. For this reason, the Prophet Ishaq appears as the first father. Since Ishaq is the eldest of the family, he is in a position that is mentioned with respect and affection in the later parts of the work and should be worthy of him. Taymus Shah, another father in the work, comes to the forefront as the father of a daughter. Taymus Shah, whose only child is Zuleikha, cares for his daughter and does his best for her happiness. The owner of the most important father role in the work is the Prophet Yaqub. Yaqub is mostly emphasized in the work as the father of Yusuf. For all three fathers in the work, the births of their children are depicted as a source of happiness and peace. Again, the fathers are personally interested in everything from their children's education to their future and even their personal care. Fathers, who are deeply saddened by their children's troubles, make great efforts to save them from the bad situations they are in. Fathers are interested not only in their children's happiness in this world but also in their children's happiness in the hereafter, and they try to educate them in this direction and do not miss their prayers for them. Despite this love and compassion of fathers for their children, it is seen that children also have a great love and respect towards their fathers. In the study, first of all, it was determined how these fathers took place in the work, and then father-child relations were discussed. Again, in the study, the effort of the poet to reflect himself and his father in his work is revealed by comparing the stories Hamdi tells about these fathers and the stories told about his father.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Masnawi, Yusuf u Züleyhâ, Hamdullah Hamdi, Father

Kaynakça

• Aktan, Bilal - Güneş, Mustafa. Menâkıb-ı Akşemseddin. İstanbul: H Yayınları, 2011.
• Barnett, Rosalind C. - Baruch, Grace K. “Determinants of Fathers’ Participation in Family Work”. Journal of Marriage and The Family 49/1 (1987), 29-40. https://doi.org/10.2307/352667
• Belli, Mustafa vd. “Geçmişten Günümüze Değişen Babalık Rolü ve Çocuk Gelişimine Katkıları”. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi 8/2 (Haziran 2021). https://doi.org/10.34087/cbusbed.806798
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiu’s-Sahîh. ed. Muhammed Züheyr b. Nasr. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cebecioğlu, Ethem. “Akşemseddin’de bazı Tasavvufî Kavramlar - I”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42/1-4 (2001), 77-96.
• Kuzucu, Yaşar. “Değişen Babalık Rolü ve Çocuk Gelişimine Etkisi”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 4/35 (2011), 73-89.
• Latifî. Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (Tenkitli Metin). çev. Rıdvan Canım. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60327,latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzamapdf.pdf?0
• Meclisî, Muhammed Bakır. Bihâru’l-Envâr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts. http://shiaonlinelibrary.com/%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%AA%D8%A8/1501_%D8%A8%D8%AD%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%8A-%D8%AC-%D9%A7%D9%A0/%D8%A7%D9%84%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A9_0?pageno=223#top
• Mercan, Zerrin - Tezel Şahin, Fatma. “Babalık Rolü ve Farklı Kültürlerde Babalık Rolü Algısı”. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi 2/2 (2017), 1-10.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-Sahîh. ed. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru’l-Hadîs, 1991.
• Öztürk, Zehra. “On Beşinci Yüzyıl şairlerinden Akşemseddinzade Hamdullah Hamdi’nin Yusuf ve Zeliha Mesnevisinde İşlenen Değerler”. Değerler Eğitimi Dergisi 3/10 (2005), 43-74.
• Taşkın, Necdet. “Çocukların gelişiminde katkıları unutulanlar: babalar”. Eğitime Bakış Dergisi 7/20 (2011), 43-47.
• Taşköprülüzâde, Isâmüddin Ebü’l-Hayr Ahmed Efend. eş-Şakâ’iku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Tezel Şahin, Fatma - Cevher, Fatma Nilgün. “Türk Toplumunda Aile-Çocuk İlişkilerine Genel Bir Bakış”. Uluslararası Asya ve Afrika Çalışmaları Kongresi 38 775-790. Ankara, Türkiye, 2007.
• Tezel Şahin, Fatma - Özbey, Saide. “Okul Öncesi Eğitim Programlarında Uygulanan Aile Katılım Çalışmalarında Baba Katılımının Yeri ve Önemi”. Aile ve Toplum 17 (2009), 30-39.
• Uyanık, Özgün vd. “An Investigation of the Relationship Between Fathers and Their Children at Preschool Level”. Journal of Theoretical Educational Science 9/4 (Aralık 2016), 515-531.
• Ünal, Fatma - Kök, Emine Ela. “0-6 Yaş Çocuğu Olan Ebeveynlerin Babalık Rolüne İlişkin Görüşleri”. International Journal of Social Sciences and Education Research 1/4 (2015), 1142-1153.
• Üstün, Mehmet Cihat. Hamdullah Hamdî’nin Yûsuf u Zelîhâ Mesnevisi (Gramer - Metin - Dizin). Erzurum: Atatürk Üniversitesi sosyal Bilimler Ensitütsü, Doktora Tezi, 2014.
• Yeşil, Ahmet. “Abdurrahman Câmî ve Hamdullah Hamdî’nin Yusuf ve Züleyha Mesnevilerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/3 (2018), 962-985. https://doi.org/10.26791/sarkiat.397360