XVIII. Asır Osmanlı Düşüncesinde Rü’yetullah ve Hâfız Sâlih b. Süleymân’ın Rü’yetullaha Dair Risalesi

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 5, 17 - 40, 14.06.2023

Osman Demir

Öz

Rü’yetullah ilk dönemden itibaren akaid-kelām metinlerinin temel konularından birini oluşturur. Sonraları daha ziyade Eş’arîler ve Mu’tezile arasında tartışılan ve mezhebî kimliği belirleyen bu konu ilk dönemde daha çok naklî deliller etrafında işlenmiştir. Ancak kelamın felsefî iddiaları da kapsayacak biçimde genişlemesine paralel olarak ru’yetullah bahislerinde akli-mantıkî ve vaz’î delillerin de yoğunlaştığı görülmektedir. Kelamın bilimsel kimliğinin bir parçası olarak, bu metinler üzerinden optik ilmine dair teorileri takip etmek de ilgi çekicidir. Bu yazıda öncelikle 18. yy. Osmanlı Düşüncesinde rüyetullah meselesi şerh-haşiye literatürü ile bu konuda yazılan eserler üzerinden takip edilecektir. Sonrasında ise eserin içeriğinden hareketle bu dönemde yazıldığı tahmin edilen Hâfız Sâlih b. Süleymân’a ait rüyetullah risalesi üzerinde durulacaktır. Bu risale hem tertibi, hem içeriği hem de kullandığı deliller şeması ba-kımından ilgili literatürden ayrışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

18. Asır Osmanlı Düşüncesi, Kelâm, Rüyetullah Literatürü, Hâfız Sâlih b. Süleymân

Ru’yatAllāh in the 18th. Ottoman Thought and Hāfiz Sālih b. Sulaimān's Treatise on Ru'yatAllah

Öz

The issue of ru'yetullah constitutes one of the main subjects of aqāid-kalām texts from the first period. This matter, which was discussed between the Ash'aris and the Mu'tazila later on and determining the sectarian identity, was mostly handled around the narrated evidences in the first times. However, in parallel with the expansion of kalām to include philosophical claims, it is seen that rational-logical and linguistic (vad‘î) evidences intensify in ru'yetullah. As a part of the scientific identity of kalām, it is also interesting to follow the theories on optics through out these texts. In this article, first of all, 18th century, the issue of ru’yatallah in Ottoman Thought will be followed through the commentary-glossary literature and the independent works written on this area. Afterwards, based on the content of the work, it will be focused on the treatise of ru’yatallah belonging to Hâfiz Sālih b. Sulaimān. This treatise differs from the relevant literature in terms of its composition, content and the scheme of evidence it uses.

Anahtar Kelimeler

18 th Century Ottoman Thought, Kalām, Literature of Ru’yatallāh, Hāfiz Sālih b. Sulaimān.

Kaynakça

• Abdülbâkî Ârif Efendi. Menâhicü’l-usūl. thk. Ethem Karaçoban (“Abdülbâki Arif Efendinin Menâhicü’l-Usûlü ve Kelâmî Görüşleri” adlı Yüksek Lisans tezi içinde) Marmara Üniversitesi, İstanbul, 1996.
• Akkirmânî. Ikdü'l-Kalâid fi Tahkîki'l-Akâid ale'l-Hayâlî. Akhisar Zeynelzade Kitaplığı, 107, vr. 157b-158a.
• Brodersen, Angelika. Bilinmeyen Kelam: Erken Dönem Mâturûdîliğinde Kelâmî Yaklaşımlar (çev. Özcan Taşcı). İstanbul: Albaraka Yayınları, 2022.
• el-Cürcânȋ, Seyyid Şerif. Şerhü’l-Mevâkıf, trc. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Dâvûd-i Karsî. Şerhü’l-Kasîdeti’n-Nûniyye. Süleymaniye Ktp., Denizli, n. 402, 21b-23a.
• Demir, Osman. Göz ve Tanrı: Kadı Abdülcebbâr’ın Rü’yetullah Teorisinde Optik. Bursa Emin Yayınları: 2018.
• el-Hâdimî, Ebû Saîd Muhammed b. Mustafa. Berîkatü’l-Ahmediyye fî Şerhi Tarîkati’l-Muhammediyye. İstanbul: Şirketi Sahafiyyeti Osmâniyye, 1316, I, 214.
• el-Hâdimî, Ebû Saîd Muhammed b. Mustafa, Berîka Tercümesi: İmam Birgivî’nin Tarikat-ı Muhammediyye Şerhi (çev. Heyet). Konya: Konya Kültür A.Ş., 2023.
• el-Kûrânȋ, Burhaneddin İbrahim b. Hasan. Risâle fi Cevâzi Ru'yeti'llâhi Teâlâ fi'd-dünyâ ve'l-âhira. Süleymaniye Ktp. Kasidecizade Böl. nu: 34.
• el-Kûrânî, Burhaneddin İbrâhim b. Hasen, Cilâü'l-fühûm fî tahkîki's-sübût ve ru'yeti'l-ma'dûm, Beyazıd Ktp. Veliyüddin Efendi Böl. nr. 03125.
• el-Kûrânî, Molla İlyas. Hâşiyetü’l-Kûrânî alâ Şerhi’t-Teftâzânî li’l-Akâidi’n-Nesefiyye. Thk. Beşir Birmân. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2017/1438.
• er-Râzȋ, Fahreddin. Münâzarâtu Fahreddin er-Râzȋ fȋ bilâdi Mâverâünnehr. Thk. Fethullah Huleyf. Beyrut: Dârü’l-Meşrık, tsz.
• er-Râzȋ, Fahreddin. el-Mebâhisü’l-Meşrikıyye fi ‘ilmi’l-ilâhiyyât ve’t-tabȋ‘iyyât. Thk. Muhammed Mu’tasım Billâh el-Bağdâdȋ. Beyrut: Dârü’l-Kitâb el-Arabȋ, 1410/1990.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı. Manzûm Akâid. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1326.
• Gelenbevî. Hâşiye alâ Şerhi’l-Akâidi’l-Adudiyye. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, no. 907.
• Gültekin, Mustafa Bilal. Osmanlı Âlimlerinden İbrahim Kûrânî ve “Cilâu’l-Fuhûm fi Tahkîki’s-Sübût ve Ru’yeti’l-Madûm” Adlı Eseri (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, 2017.
• Hatibzâde, Muhyiddin Muhammed b. İbrâhim el-Kastamûnî. Risâle fî Mebâhisi’r-rü’yeti ve’l-kelâm. İstanbul: Süleymaniye Ktp. Ayasofya, 2276.
• Kâdȋ Abdülcebbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl (Rü’yetü’l-Bârî). Thk. Muhammed Mustafa Hilmî Ebü’l-Vefâ al-Ğaymî, mür. İbrâhim Medkûr. Kâhire: Dârü’l-Mısriyye, 1963.
• Mâturȋdȋ, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-Tevhȋd. Trc. Bekir Topaloğlu, İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
• Nesefî, Ebu’l-Muȋn. Tebsıratü’l-edille fȋ usȗlü’d-dȋn. Thk. Claude Slama, Dımaşk: Instıtut Français de Damas, 1990.
• Öztürk, Mustafa Bilal. “Ontolojik Delilin Kozmolojik Delile Galibiyeti: Akkirmânî’de Sonsuzluk ve İlahi Bilgi”, Osmanlıda İlmi Kelam. Eds. O.Demir, U. M. Kılavuz, K. Gömbeyaz, İstanbul: İsar Yayınları, 2022.
• Öztürk, Mustafa Bilal. “Kelâm ve Rü’yet: Hatibzâde ve Risâle fî kelâmillâh ve rü’yetih Adlı Eserin Tahkiki". Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 5/2 (Aralık 2022): 1-132.
• Saçaklızâde Mehmed Efendi. Hâşiye alâ Şerhi’l-Akâid. İstanbul: Köprülü Ktp. 211.
• Sâlih b. Süleymân. Risâle fȋ Rü’yetillâhi Teâlâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 3667.
• Toksöz, Hatice. İsbât-ı Vâcib Tartışmaları, Celâleddin Devvânî Yorumu, Kaynakları ve Günümüze Yansımaları. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
• Topaloğlu, Bekir. Emâlȋ Şerhi. İstanbul: İFAV, 2008.
• Üçer, İbrahim Halil. “İslam Düşünce Tarihi İçin Bir Dönemlendirme Önerisi”, İslam Düşünce Atlası, ed., İbrahim Halil Üçer. İstanbul: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2022, s. 12-40.
• el-Üsküdârȋ, Bekir b. Ali. Risâle fȋ Rü’yetillâhi Teâlâ. İstanbul: Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi nr. 405, vr. 105a-105b.