Fakihlere Göre Mütevâtir Sünnetin Kısımları

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 8, 285 - 304

Mehmet Ali Aytekin

Öz

Dini hükümlerin tespitinde Hz. Peygamber’den (s.a.s.) rivayet edilen sünnet verileri önemli bir yere sahiptir.
Ancak, genel olarak sünnetin gerek sübûtunda gerekse delaletinde zannı̂liğin söz konusu olması ekoller arasında sünnet
verileri üzerinde derin ihtila􀏐ları da beraberinde getirmiştir. Bu da zaman içerisinde sünnet verilerinin sübût ve delalet
açısından kategorize edilmesini zorunlu kılmıştır. Sübût açısından sünnet, âlimlerin çoğunluğuna göre mütevâtir ve
haber-i vâhid diye iki kısımda değerlendirilmiştir. Hanefı̂ler buna üçüncü bir kategori olarak “meşhûr sünneti” de ilave
etmişlerdir. Bu üç kategoriden mütevâtir sünnetin, Hz. Peygamber’den sübûtu kesindir, yani bu kapsamda olan sünnetin
Hz. Peygamber’e ittisalinde herhangi bir şüphe bulunmamaktadır. Prensipte tüm âlimler bu görüş üzerinde ittifak
etmişlerdir. Bununla birlikte mütevâtir sünnet de bakış açısına göre birtakım kategorik ayrımlara tabi tutulmuştur.
Bunlardan en yaygın olanı, lafzı̂ mütevâtir ve manevı̂ mütevâtir şeklinde yapılan ikili tasniftir. Ancak fıkhın tarihi
sürecinde mütevâtirin lafzı̂ ve manevı̂ ayrımında belli bir evrilmenin yaşandığı, bu evrilmeden dolayı lafzı̂ ve manevı̂
mütevâtire yaklaşımların da farklılık arz ettiği görülmektedir. Bu nedenle çalışmada mütevâtir kavramının maruz kaldığı
söz konusu evrilme ve buna bağlı olarak ortaya çıkan farklı yaklaşımlar üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, I􀇚slâm Hukuku, Mütevâtir, Lafzı̂ Mütevâtir, Manevı̂ Mütevâtir.

Parts of Mutawâtır Sunnah Accordıng to the Fuqaha'

Öz

The Sunnah transmitted from Prophet Muhammad (s.a.s.) plays an important role in determining religious
rulings. However, the fact that the Sunnah is generally considered speculative in both its transmission and interpretative
evidence has led to deep disagreements among schools of thought. This has necessitated the categorization of Sunnah
in terms of its transmission and evidence. According to the majority of scholars, the Sunnah is divided into two types:
mutawātir and khabar al-wāḥid. The Hana􀏐is also include "Sunnah mashhūrah" as a third category. Among these
categories, mutawātir Sunnah is de􀏐initively attributed to the Prophet, with no doubt regarding its transmission. In
principle, scholars unanimously agree on this point. The mutawātir Sunnah has also been categorized further based on
perspective. The most common classi􀏐ication distinguishes between lafzı̄ mutawātir (mutawātir in wording) and
ma‘nawı̄ mutawātir (mutawātir in meaning). Over the historical development of 􀏐iqh, this distinction has evolved,
resulting in differing scholarly approaches toward lafzı̄ and ma‘nawı̄ mutawātir. This study, therefore, examines the
evolution of the concept of mutawātir and the differing approaches that have arisen as a result.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Islamic Law, Mutawātir, Literal Mutawātir/al-mutawātir in wording, Mutawātir in meaning/Conceptual Mutawātir

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, A. (2009). Keşfü’l-esrâr (1-4). Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye.
• Ahmed b. Hanbel, A. (1421/2001). el-Müsned (1-50). Müessesetü’r-Risâle.
• Ahmed Naim, B. (2019). Sahîh-i buhârî muhtasarı tecrîd-i sarîh tercemesi ve şerhi (14. bs, 1-8). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Âmidî, S. (1432/2011). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm (1-4). Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye.
• Apaydın, H. Y. (2020). İslam hukuk usulü. Bilimsel Araştırma Yayınları (BİLAY).
• Aybakan, B. (2010). "Şîrâzî, Ebû İshâk". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 39, s. 184- 186). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Aytekin, M. A. (2024). Fakihlere göre mütevâtir sünnet. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları/İFAV.
• Aytekin, M. A. (2023). Fıkıh usûlünde haber teorisinin oluşumunda Îsâ b. Ebân’ın etkisi. Eskiyeni, 48, 331-352. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1220414
• Buhârî, İ. (1419/1999). el-Câmiu’s-sahîh. Dâru’s-Selâm.
• Cessâs, E. er-Râzî. (2010). el-Füsûl fi’l-usûl (1-2). Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye.
• Cezâirî, T. (1416/1995). Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’l-eser (1-2). Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye.
• Çakan, İ. L. (t.y.). Hadîs usûlü (3. bs). İFAV.
• Dârimî, E. (1412/2000). Thk. Hüseyn Selîm Esed, es-Sünen (1-4). Dâru’l-Muğnî.
• Dumlu, E. (2021). Haber-i vâhid özelinde İslâm hukukçularının hadis tartışmaları. Ensar Neşriyat.
• Ebû Dâvûd, S. b. el-Eşʽas. (1430/2009). Thk. Şuayb Arnavût ve Muhammed Kâmil Karabelli, es- Sünen (1-7). Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
• Ebû İshâk eş-Şirâzî, İ. (1433/2012). el-Lümaʽ. Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn.
• Ebü’l-Hüseyn el-Basrî, M. (1426/2005). el-Muʽtemed 􀏔î ʽusûli’l-fıkh (1-2). Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye.
• Ebü’l-Velîd el-Bâcî, S. (1430/2009). İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl (1-2). Dâru İbn Hazm.
• Hâkim, E. en-Nîsâbûrî. (1411/1995). el-Müstedrek (1-4). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Hallâf, A. (1962). ʽIlmü usûli’l-fıkh. ed-Dâru’l-Müttehhıde.
• Hansu, H. (2008). Mütevatir haber: bilgi değeri ve İslam düşüncesindeki yeri. Bilge Adamlar Yayınları.
• Hatîb el-Bağdâdî, E. (1435/2014). el-Fakîh ve’l-mütefakkih. Dâru İbn Hazm.
• İbn Hacer el-Askalânî, A. (1433/2012). Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhı nuhbeti’l-fiker. Müessesetü’r- Risâle Nâşirûn.
• İbn Hazm, E. (ö. 456/1064). (1426/2005). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm (1-8). Dâru’l-Hadîs.
• İbn Mâce, E. el-Kazvînî. (1430/2009). Thk. Şuayb Arnavût vd., es-Sünen (1-5). Dâru’r-Risâleti’lÂlemiyye. Kahraman, A. (2018). Fıkıh Usûlü. Rağbet Yayınları.
• Kandemir, M. Y. (1997). "Hatîb el-Bağdâdî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 16, s. 452- 460). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Karâfî, E. (1438/2017). Tenkîhu’l-füsûl fî ʽılmi’l-usûl (ez-Zahîre ile birlikte) (1-11). Dâru’l-Kütübi’l- ʽİlmiyye.
• Kettânî, M. (t.y.). Nazmu’l-mütenâsir mine’l-hadîsi’l-mütevâtir (2. bs). Dâru’l-Kütübi’s-Selefiyye.
• Köktaş, Y. (2020). Hadîs tarihi ve usûlü (4. bs). STS Yayınları.
• Kuzudişli, B. (2007). “Men kezebe aleyye...” hadisi ve lâfzen mütevatir meselesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 7(1), Article 1.
• Mâlik b. Enes, E. A. Â. el-Asbahî el-Yemenî. (1441/2020). Thk. Safvân Dâvûdî, El-Muvatta’ rivâyetü Muhammed b. Hasen (1-2). Dâru’l-Kalem.
• Molla el-Fenârî, Ş. (1427/2006). Füsûlü’l-bedâiʽ 􀏔î usûli’ş-şerâiʽ (1-2). Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye.
• Müslim, M. (t.y.). Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, el-Câmiu’s-sahîh (1-5). Dâru İhyâi’l-Kütübi’l- Arabî.
• Orhan, F. (2021). Hadis rivayeti bağlamında fakihlerin mütevâtir habere yaklaşımları. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXV (3), 1465-1483.
• Özafşar, M. E. (2017). Hadisi yeniden düşünmek (4. bs). Otto Yayınları.
• Pezdevî, Ebü'l-ʽUsr. (2009). el-Usûl/Kenzü’l-vüsûl (Keşfü’l-esrâr ile birlikte) (1-4). Dâru’l-Kütübi’l- ʽİlmiyye.
• Râzî, F. (1433/2012). el-Mahsûl fî ʽIlmi usûli’l-fıkh. Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn.
• Sem‘ânî, E. (1418/1997). Kavâtıʿu’l-edille fi’l-usûl (1-2). Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye.
• Serahsî, E. (1426/2005). el-Usûl. Dâru’l-Fikr.
• Süyûtî, E. (1416/1996). el-Ezhârü’l-mütenâsira fi’l-ahbâri’l-mütevâtira. Dârul’l-Fikr.
• Süyûtî, E. (1431/2010). Tedrîbü’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-Nevevî. Dârul-Hadîs.
• Şaʽbân, Z. (2021). İslam hukuk ilminin esasları (Çev. İbrahim Kâfi Dönmez, 36. bs). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Taberânî, E. (1403/1983). el-Muʽcemü’l-kebîr (1-25). Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Tahhân, M. (t.y.). Teysîru mustalahi’l-hadîs. Derseâdet.
• Tirmizî, M. (1419/1998). Thk. Beşşâr Avvâd, el-Câmiu’s-sahîh (1-6). Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• Zerkeşî, B. (1434/2013). el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh (1-4). Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye.
• Zeydân, A. (1425/2004). el-Vecîz fi usûli’l-fıkh. Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn.