Din Sosyolojisinin Temelleri: Durkheim, Weber, Marx ve Simmel’in Katkıları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 8, 379 - 407

Sümeyye Yılmaz

Öz

Sosyolojinin kurucuları olan Comte, Durkheim, Weber, Marx, Simmel, Parsons gibi büyük teorisyenler, aslında
din sosyolojisinin de önemli temsilcileridirler. Onların dine bu kadar yakın ilgi duymalarının nedeni, geleneksel toplum
düzeni üzerinde dinin etkin olması ve kapitalist-endüstriyel topluma geçişle beraber bu etkinin giderek zayıflaması
nedeniyledir. Bütün bu değişimler üzerine teoriler üreten bir bilim olarak sosyoloji, toplumun felsefi, ahlaki, siyasi,
ekonomik, sorunlarıyla bağlantısını kaybetmeden müstakil bir disiplin olmaya çabalamıştır. Dinin doğasına ilişkin
sorgulamalar sosyolojiye bütüncül bir bakış açısı kazandırma çabasının bir sonucudur. Bu nedenle ister dinin özüne
yoğunlaşsın isterse de dinin işleviyle ilgilensin din, her daim sosyolojinin en önemli kavramlarından olmuştur.
Weber’in, Protestanlık ve Kapitalizm arasında ruhsal bağ kurması, Marx’ın dinin toplumsal düzenin yeniden inşası
açısından ideolojik bir katkısı olduğundan bahsetmesi, Durkheim’in karmaşık toplumların toplumsal ilişkilerini tespit
etmekte kullandığı mekanik dayanışma teorisi, Simmel’in dini insanın doğasında var olan bir olgu olarak görmesi ve
insanlar arasındaki ilişkilerde dinsellikten bahsetmesi aslında hep aynı çabanın sonuçlarıdır. Bugüne kadar klasik
dönem sosyologları ve onların dine yaklaşımları üzerine muhakkak pek çok çalışma yapılmıştır. Bu makale, bugün hala
teorileriyle alana olan etkileri devam eden, din sosyolojisinin kurucuları denilebilecek, Emile Durkheim, Max Weber,
Karl Marx ve Georg Simmel olmak üzere dört sosyoloğun din, ahlak, değer ve Tanrı anlayışları üzerine sosyologların
kendi metinleri üzerinden yeni bir okumayı hedef almaktadır. Bu dört sosyoloğun seçilme sebebi din sosyolojisinin
kurucu figürleri olmaları nedeniyledir. Ayrıca bu sosyologların düşüncelerine ikincil kaynaklardan yeni yorumlar ve
eleştiriler de eklenmiştir. Makale, alan okuması yapacak araştırmacılara giriş mahiyetinde mütevazi bir katkı sunmayı
hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Din, Tanrı, Ahlak, Din Sosyolojisi, Sosyoloji

The Foundations of Sociology of Religion: An Evaluation of the Contributions of Durkheim, Weber, Marx and Simmel

Öz

Great theorists such as Comte, Durkheim, Weber, Marx, Simmel, and Parsons, who are regarded as the
founders of sociology, are also significant contributors to the sociology of religion. Their interest in religion stems from
its influence on the traditional social order, an influence that gradually weakened with major societal transformations
and the emergence of capitalist-industrial structures. Sociology, as a discipline that theorizes societal transformations,
has strived to establish itself as an independent field while maintaining connections with the philosophical, moral,
political, and economic issues of society. Questions about the nature of religion stem from the effort to provide a holistic
perspective in sociology. Weber’s exploration of a spiritual bond between Protestantism and Capitalism, Marx’s
assertion of religion's ideological role in reconstructing social order, Durkheim’s theory of mechanical solidarity to
analyze the social relations of complex societies, and Simmel’s view of religion as an inherent human phenomenon
reflect the same overarching effort. This article seeks to reinterpret the concepts of religion, morality, values, and God
as explored by four sociologists—Emile Durkheim, Max Weber, Karl Marx, and Georg Simmel—through their original
texts. Additionally, the article incorporates new interpretations and critiques of these sociologists' ideas from secondary
sources. It aims to make a modest contribution as an introductory resource for researchers studying the field.

Anahtar Kelimeler

Religion, God, Morality, Sociology of Religion, Sociology

Kaynakça

• Aksoy, M. (2019). Georg Simmel’in Bakış Açısından Modernite ve Din (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi).
• Aktay, Y. (2021). İslam ve Sekülerleşmenin Kaynakları. Vadi.
• Alkan, R. C. (2016). Gizliliğin ve Gizli Toplumların Sosyolojisi. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 13(49), 327-331.
• Aslan, A. (2021). Georg Simmel’in Din Teorisinin Temel Yaklaşımları. Marifetname, 8(2), 503-531.
• Bauman, Z. (2005). Bireyselleşmiş Toplum (Y. Alogan, Çev.). Ayrıntı.
• Bellah, R. N. (2021). İnsan Evriminde Din: Eski Taşçağından Eksen Çağına (M. Tuncay, Çev.). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Berger, P. L. (2011). Kutsal Şemsiye (A. Coşkun, Çev.). Rağbet Yayınları.
• Berger, P. L. (2012). Melekler Hakkında Söylenti (A. Coşkun, Çev.). Rağbet Yayınları.
• Bırd, J. (2015). Din Sosyolojisi Nedir (A. Taştan & M. D. Dereli, Çev.). Lotus.
• Durkheim, E. (2018). Dini Hayatın İlkel Biçimleri (F. Aydın, Çev.). Eski Yeni.
• Durkheim, E. (2019). Ahlak ve Toplum (D. Çenesiz, Çev.). Pinhan.
• Durkheim, E. (2020). Toplumsal İş Bölümü (Ö. Ozankaya, Çev.). Cem.
• Durkheim, E. (2021a). İntihar (F. Kıyak, Çev.). Dorlion.
• Durkheim, E. (2021b). Sosyolojik Yöntemin Kuralları (E. Aytekin, Çev.). Pozitif.
• Foucault, M. (2021). Özne ve İktidar (O. Akınhay , & I. Ergüden, Çev.). Ayrıntı.
• Furseth, I., & Repstad, P. (2023). Çağdaş Sosyologların Toplum ve Din Görüşleri (Ö. F. Darende & A. Taştan, Çev.). Kimlik Yayınları.
• Giddens, A. (2019). Modernite ve Bireysel Kimlik (Ü. Tatlıcan, Çev.). Say Yayınları.
• Ives, P. (2011). Gramsci’de Dil ve Hegemonya (E. Ekici, Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Köse, A. (2023). Dinin Geleceği. Nobel.
• Kurt, A. (2018). Din Sosyolojisi. Sentez.
• Marx, K. (2003). Kapital (A. Bilgi, Çev.; 3. Baskı, C. 1). Eriş.
• Marx, K. (2009a). Hegel’in Hukuk Felsefesinin Eleştirisi (K. Somer, Çev.). Sol Yayınları.
• Marx, K. (2009b). Yahudi Sorunu (M. İ. Erdost, Çev.). Sol.
• Marx, K., & Engels, F. (2021). Din Üzerine (M. Belge, Çev.). Fol.
• Marx, K., & Engels, F. (2022). Komünist Manifesto (C. Üster & N. Deriş, Çev.; 46. bs). Can.
• Oçak, Z. (2018). İdeoloji Kavramına Marksist ve Post Marksist Yaklaşımlar: Karl Marks, Antonıo Gramscı Ve Louıs Althusser. Dördüncü Kuvvet Uluslararası Hakemli Dergi, 1(2), 56-74.
• Pals, D. L. (2019). Dokuz Din Kuramı (M. Ulu & Ö. Akdağ, Çev.). Kimlik Yayınları.
• Simmel, G. (2004). Modern Kültürde Çatışma (T. Bora, Çev.). İletişim.
• Simmel, G. (2018). Paranın Felsefesi. İthaki.
• Simmel, G. (2020). Bireysellik ve Kültür (T. Birkan, Çev.). Metis.
• Simmel, G. (2022). Gizliliğin ve Gizli Toplumların Sosyolojisi (İ. Dündar, Çev.). Pinhan.
• Turner, S. B. (1997). Max Weber ve İslam (Y. Aktay, Çev.). Vadi Yayınları.
• Turner, S. B. (2017). Din ve Modern Toplum (A. Tüfekçi, Çev.). Sentez.
• Waardenburg, J. (2017). Classical Approaches to the Study of Religion. De Gruyter.
• Weber, M. (2011). Sosyolojinin Temel Kavramları (M. Beyaztaş, Çev.). Yarın.
• Weber, M. (2017a). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu (E. Aktan, Çev.). Alter.
• Weber, M. (2017b). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu (M. Demir, Çev.). Nilüfer.
• Weber, M. (2018). Ekonomi ve Toplum (L. Boyacı, Çev.; C. 1). Yarın.
• Weber, M. (2019). Sosyoloji Yazıları (T. Parla, Çev.). Metis Yayınları.
• Weber, M. (2023). Din Sosyolojisi (L. Boyacı, Çev.). Karpa.