Türkiye’de Din Sosyolojisi Alanında Yapılan Deizm Konulu Lisansüstü Tezler Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 6, 81 - 104, 30.04.2024

Muhammet Fatih Okutan

Öz

Din ve toplum olgularının etkileşimleri bağlamında ortaya çıkan ve tarihi serüven içerisinde dinsel ve toplumsal değişimleri konu edinen din sosyolojisi bilim dalı, son yüzyıl itibariyle modernleşmenin bir sonucu olarak tanımlanan sekülarizasyon tartışmaları etrafında şekillenen çalışmalar üzerine yoğunlaşmaktadır. Bu bağlamda Türkiye’de etki alanını genişlettiği ve daha çok genç kuşak üzerindeki artma eğilimi iddiaları bakımından ele alınan deizm düşüncesi, din-dışı alanın güçlenmesi olarak görülebilecek sekülerleşme tartışmalarından bağımsız olmayıp Türkiye’de din sosyolojisi alanında çalışan araştırmacıların da ilgi alanına girmeye başlamıştır. Toplumsal alanda gerçekleşen değişim ve dönüşüm dini anlayışlar ve yorumlar üzerinde de farklı etkilere ve sonuçlara neden olmaktadır. Bu bağlamda deizm iddiası da geleneksel kilise hiyerarşisine karşı ortaya çıkan toplumsal ayaklanmanın dinsel alandaki bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. Teorik açıdan deizm düşüncesini, Tanrı’nın varlığı bakımından ele alınan ve felsefi temellere dayanan bir inanç sistemi olarak görmek mümkündür. Tarihsel açıdan XVI. yüzyıla kadar uzanan çalışma konusunun özellikle son yıllarda Türkiye’de etkinliğini artırdığı iddiaları çerçevesince Türkiye’de yaşayan din sosyologlarının da bu iddiaları gündemlerine aldıkları gözlenmektedir. Yapmış olduğumuz çalışmada, günümüzde Türkiye’de yaşayan din sosyologlarının deizm konulu araştırmaları incelenmiştir. Bu çalışma ile toplumda yaşandığı iddia edilen dini değişimlerin güncel tez konularında nasıl ele alındığı ortaya konulmuş ve toplum-din ilişkisi üzerine Türkiye’de yapılan tartışmaların XXI. yüzyılda geldiği noktanın daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamak hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Sekülerleşme, 21. Yüzyıl, Türkiye

Kaynakça

• Altunışık, Mehmet Akif. “İlk Deistlere Göre Deizmin Temel İnançları”. DinBilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 19 (2) (2019), 615-642. https://doi.org/10.33415/daad.581849
• Aydeniz, Hüsnü. Aristoteles ve Voltaire’e Göre Deizm. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Aydın, M. S. Din Felsefesi. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2002.
• Ayvaz, Muzaffer. Deizm-Bilim İlişkisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• B.Bury, John. Fikir ve Söz Hürriyeti. (A History of Freedom of Thought), çev. Avni Başman. İstan-bul: Remzi Kitapevi, 2. Baskı, 1959.
• Bird, John. Din Sosyolojisi Nedir. çev. Abdulvahap Taştan - M.Derviş Dereli. Antalya: Lotus Yayın-ları, 3. Basım, 2019.
• Berger, Peter L. Kutsal Şemsiye: Dinin Sosyolojik Teorisinin Ana Unsurları. çev. Ali Coşkun. İstanbul: Rağbet Yayınları, 4. Baskı, 2011.
• Çalışkan, Sacide. Z Kuşağında Deizm Algısı ve Deistliğe Yönelten Sosyolojik Faktörler. Çanakkale: Çanak-kale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Coşkun, İbrahim. “Modem Çağ Deizminin Nedenleri ve Sonuçları”. 41-70. Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
• Dorman, Mustafa E. "Deizm ve Eleştirisi: Tarihsel ve teolojik bir yaklaşım". İstanbul: Marmara Üniver-sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Er, Nurhibe B. 18-29 Yaş Grubunda Kendilerini ‘Deist’ Olarak Tanımlayan Gençlerin Deizm Algısı. An-kara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Erdem, Hüsameddin. “Deizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (9)/109–111. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ermiş, Ali. Ergenlerin Deizm Algısına Dair Sosyolojik Bir Araştırma (Çankaya örneği). Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ertit, Volkan. “God Is Dying in Turkey as Well: Application of Secularization Theory to a Non-Christian Society”. Open Theology, 4(1) (2018), 192–211. https://doi.org/10.1515/opth-2018-0014
• Gökberk, Macit. Felsefe Tari̇hi̇. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Günay, Ünver vd. “Türk Din Sosyolojisinde Yöntem Sorunu”. Türk Din Sosyolojisinde Yöntem So-runları. 193-215. Çorum: Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2004.
• Harmankaya, Merve. Geçmişten Günümüze Deizm ve Deizm Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma – Dolapoğ-lu Anadolu Lisesi ve Mahmut Sami Ramazanoğlu Anadolu İhl Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Hazard, Paul. Batı Düşüncesindeki Büyük Değişme. çev. Erol Güngör. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1973.
• Hillerbrand, Hans J. “The Decline and Fall of the True Christian Church: The English Deist Vi-ew”. Zeitschrift Für Religions- Und Geistesgeschichte, 60(2) (2008), 97–110. https://doi.org/10.1163/157007308783876082 Hocaoğlu, Durmuş. Laisizmden Milli Sekülerizme. Ankara: Selçuk Yayınları, 1995.
• Kardaş, Meryem. “Doğal Din Tasavvuru Üzerinden Hıristiyanlık Okuması: John Toland’ın Tanrı, Din Ve Vahiy Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 60 (2) (2019), 355-77. https://doi.org/10.33227/auifd.548435
• Koç, Gülten. Lise Öğrencilerin Deizm İnancına Dair Sosyolojik Bir Araştırma (Başakşehir Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021. Köktaş, Mümin. “Aydınlanma, Hristiyanlık ve Deizm”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1) (2017), 143–158. https://doi.org/10.18037/ausbd.415672
• Lucci, Diego. “Deism, freethinking and toleration in Enlightenment England”. History of European Ideas, 43(4) (2017), 345–358. https://doi.org/10.1080/01916599.2016.1203594
• Menküç, Dilek. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Görüşleri Işığında Lise Öğrencilerinde Deizm Düşüncesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Okumuş, Ernail. Onsekizinci Yüzyılda Deizm ve Voltaire. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Okutan, Muhammet F. Deizmin Psiko-Sosyolojisi: 21. Yüzyıl Türkiyesi Örneği. Konya: Necmettin Er-bakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Oulhaizoum, Assia. Fas’ta Din Dişi İnançların Yükselişi: Deizm, Ateizm. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Öztaş, Mehmet. Deizm ve Dini Hayat. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Pailin, David A. “Truth in a Heresy? 2. Deism”. Sage Journes, 112(4), (2001), 112-116. https://doi.org/10.1177/001452460111200402
• Şahin, Bekir. Deizmin Serüveni ve Günümüzdeki Sosyo-Kültürel Görünümü. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Serjeantson, Richard W. “Herbert of Cherbury before Deism: The Early Reception of the De veri-tate”. The Seventeenth Century, 16(2) (2001), 217–238. https://doi.org/10.1080/0268117X.2001.10555491
• Shiner, Larry. "The Concept of Secularization in Empirical Research". Journal For the Scientific Study of Religion, 2(6), (1967) 207-220.
• Şimşek, Seher. Ortaöğretim Öğrencileri Arasında Yaygınlaşan Atezim ve Deizm Düşüncesini Önlemede Din Eğitiminin Önemi. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Timuçin, Afşar. Düşünce Tarihi 1 Gerçekçi Düşüncenin Kaynakları. İstanbul: Bulut Yayınları, 2009.
• Yıldırım, Ali - Şimşek Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 6. Basım, 2008.