Dünya Düzeni ve Vatandaşlık: Ulus-Devletin Ötesinde Yeni İmkânlar

Yıl 2007, Sayı: 22, 1 - 25, 01.06.2007

Fred Dallmayr Halit Özkan

Öz

Batı medeniyetinin doğuşunda iki vatandaşlık kavramı görülmektedir: Birincisi Atina’da ortaya çıkmış olup Yunan kökenli, ikincisi ise Kudüs’ten ilham alan Hıristiyan kökenli vatandaşlık kavramıdır. Genellikle Aristoteles’le ilişkilendirilen birinci kavram olan “polites”, bir polis’in yahut şehir devletinin üyesi demektir (ve Aristoteles’e göre böyle bir üyelik insanoğlu için “doğal” ve aslîdir). En iyi bilinen şekliyle St. Augustine tarafından ifade edilen ikinci kavram ise bir üyelik çiftini, yani biri dünyevî (civitas terrena) diğeri ilahî (civitas Dei) olmak üzere iki farklı şehre üyeliği varsaymaktadır. Bütün Batı medeniyeti tarihi aslında Atina ile Kudüs arasındaki anlaşmazlığı ızhar etmektedir. Bu kurucu kavramsallaştırmada da açık olarak görüldüğü üzere vatandaşlık sadece formel ve hukukî bir statü değil, daha derin bir boyuta yani insan olmanın ve diğer insanlarla beraberce ve insanlığımıza yakışır biçimde yaşamının ne anlama geldiğine işaret eder. Batı modernliği bağlamında Atina ve Kudüs mirası sıklıkla unutulur ya da bir kenara itilir; fakat bunun da bir bedeli vardır. Modern liberalizm şemsiyesi altında vatandaşlık, daha derin bir bağlı- lığı dışlayan, formel-yasal bir sözleşme şeklinde tasvir edilmiştir. Fakat kapı dışarı edilen medenî bağlar, milliyetçilikler ve etnik ve dinî kimlikler şeklinde ters teperek arka kapıdan içeri girmiştir. Hukukî şekilcilik ile tikelci kimliklerin bileşimi, tam da modern ulus-devletin merkezinde yer alan bir bileşimdir. Bu makalede, modern ulus-devlette vatandaşlığı ve onu aşabilecek yolları üç aşamada ele alacağım. Öncelikle modern telakkinin ortaya çıkışının izini sürdükten sonra ulus-devlet vatandaşlığını dört bir yandan kuşatan teorik tereddütleri ve zıtlıkları değerlendireceğim. Sonuç kısmında bir dizi ulus-aşırı ya da küresel tercihleri ele alacak ve bunun için hem (kozmopolis olarak yeniden biçimlendirilmiş bir) Aristotelesçi adil toplum anlayışına hem de St. Augustine’in “göç şehri” hakkındaki düşüncelerine müracaat edeceğim.

Anahtar Kelimeler

Dünya Düzeni, Vatandaşlık, Ulus-Devlet, Adil Toplum, Modern Liberalizm

World Order and Citizenship: Paths beyond the Nation-State

Öz

At the dawn of Western civilization, we find two conceptions
of citizenship: the one arising in Athens, the other
inspired by Jerusalem. The first conception, associated
with the name of Aristotle, is that of the “polites” or
member of the city-state. The second conception, most
prominently formulated by St. Augustine, assumes a dual
citizenship namely, membership in two cities, the
earthly city and the heavenly city. The entire history of
Western civilization unfolds as the tension or antagonism
between the two conceptions or between Athens
and Jerusalem. As is evident from these “founding” conceptions,
cizitenship is not merely a matter of formal, legal
status but points to a deeper dimension: to what it
means to be human and to live together properly with
others in this world. In the context of Western modernity,
the legacies of Athens and Jerusalem are often forgotten
or sidelined -but at a cost. Under the aegis of modern
liberalism, citizenship is often portrayed as a formal-legal
contract, without any deeper allegiance. However,
the exiled civic bond returns through the bacdoor:
in the form of the backlash of nationalism and ethic
or religious “identity.” It is preciesly this combination of
legal formalism and particularistic “identity” which is at
the heart of the modern “nation-state.” The article discusses
citizenship in the modern nation-state and possible
paths beyond it in three steps. After tracing initially
the emergence of the modern conception, I examine the
main theoretical quandaries and antinomies besetting
nation-state citizenship. By way of conclusion, I discuss
a number of “transnational” or global options, invoking
for this purpose both the Aristotelian notion of a just
community (restyled as cosmopolis) and the Augustinian
reflections on the “pilgrim city.”

Anahtar Kelimeler

World Order, Citizenship, Nation-State, Just Community, Modern Liberalism