Hanefî Fıkıh Usulü Literatüründeki Lafızlar Taksiminde Mantıksal Tutarlılık Problemi: Pezdevî Örneği

Yıl 2012, Sayı: 33, 103 - 132, 01.12.2012

Osman Güman

Öz

Elfaz bahisleri, nassları anlama ve yorumlamada ihtiyaç duyulan kuralları ihtiva etmesi dolayısıyla gerek Hanefî gerek mütekellimîn fıkıh usulü literatürünün önemli bahislerinden biridir. Hanefî usul literatüründe lafızları ilk defa tasnif eden usul bilgini Debûsî’dir. Serahsî tarafından da sürdürülen bu taksim için, Fahrulislam el-Pezdevî tarafından bir üst kategori oluşturulmuş ve şer‘î delillerden ilki olan “Kitap” başlığının altında incelenmiştir. Ayrıca öncesinde bağımsız başlıklarda ele alınıp incelenen bazı konular lafızlar taksiminin içine alınmıştır. Diğer yandan Pezdevî, tafsilata girmeden lafız taksimlerini tanım düzeyinde zikredip her biri hakkında bir tasavvur oluşturmuş ve ardından her bir kısmın problematiğini ele almıştır. Pezdevî tarafından son şekli verilen bu taksim, geç dönem usulcüleri tarafından genel bir kabul görmüş ve detayda bazı farklılıklarla birlikte günümüze kadar korunmuştur. Ancak bu tasnifte mantıksal taksim kriterleri açısından eleştiriye açık yönler de bulunmaktadır. Nitekim Abdülaziz el-Buhârî, İbnü’l-Hümâm, Sadru’ş-şeria ve Teftâzânî gibi bazı usulcüler bunların bir kısmına işaret etmişlerdir. Makalede bu eleştiriler üzerinde durulmuş ve taksimin mantıksal açıdan daha tutarlı hâle gelebilmesi için bir kısmı klasik dönem usulcülerine, bir kısmı da şahsımıza ait olan bazı önerilerde bulunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Lafız, Vaz‘, İsti‘mâl, Zuhûr ve Hafâ, Delâlet

The Problem of Logical Consistency in the Classification of Words in the Hanafî Jurisprudence Literature: The Case of Pazdawî

Öz

Mabâhith al-alfâz, contain the rules which are needed for understanding
and interpretation of religious texts. Because of
that these topics are one of the important topics in Usûl al-fıqh
literature. Who he had classified these topics in Hanafî Usûl
al-fıqh literature is Abû Zaid al-Dabûsî. This classification is
carried out by Sarakhsî. Than Fahr al-Islam al-Pazdawî combined
these topics in a top category and carried them to the
title of “Kitâb/Qur’ân”. In addition, al-Pazdawî, examined first
the definitions of the whole terms existent in this classification
before entering to full explanation and discussion. This
classafication that had given its final shape by al-Pazdawî was
accepted and preserved until today, by late period Usûl al-fıqh
Hanafî scholars; although some differences in detail. However,
there are some aspects open to critique at this classification
for the logical classification criteria purposes. Some scholars
as Abd al-Azîz al-Bukhârî, Ibn al-Humâm, Sadr al-Sharî‘a and
Taftâzânî pointed out part of the critiques. However this article
focuses on these critiques and proposes some suggestions
to make the classification more consistent logically. Some of
these suggestions belong to classical period scholars and some
of them belong to us

Anahtar Kelimeler

Lafz, Wad‘, Isti‘mâl, Zuhûr and Khafâ, Dalâlah