Bir Tür mü Tarz mı? Klasik Türk Edebiyatında Alegori

Yıl 2014, Sayı: 37, 145 - 167, 01.12.2014

Berat Açıl

Öz

Bir şey söylerken başka bir şey kastetmek anlamına gelen alegori Türk edebiyatında pek fazla araştırılmış değildir. Aydınlanma öncesi dönemin başat anlatma biçimi olarak telakki edebileceğimiz alegorik anlatım, klasik edebiyatlar içinde en çok klasik Türk edebiyatında kullanılmıştır. Mecaz ve sembol gibi anlam açısından alegoriyle karıştırılan kimi kavramlar vardır. Dolayısıyla alegorinin kavramsal çerçevesinin açık hâle getirilmesi gerekmektedir. Bu makalenin temel amacı, Türk akademisinde neredeyse hiç ele alınmamış olan alegorinin tür mü, tarz mı olduğu meselesini tartışmaktır. Teşhis, iç çatışma, arayış, zamansal ve mekânsal müphemiyet, tenasüp, çokanlamlılık, metinlerarasılık gibi alegoriyi bir tür olarak düşünmemize olanak sağlayan ortak özelliklerine rağmen konu bütünlüğünden yoksun olduğu için alegorinin bir tarz olarak değerlendirilmesinin daha isabetli olacağı düşünülebilir

Anahtar Kelimeler

Alegori, Tür, Tarz, Klasik Türk Edebiyatı, Mesnevi

Allegory in the Classical Turkish Literature: Is it a Genre, or a Style?

Öz

Allegory, the art of saying something while meaning another,
has rarely been studied in Turkish literature. Considered
as a discursive apparatus of the pre-Enlightenment
period, allegory is used in Turkish literature more than any
other literature. Some concepts such as metaphor, symbol
etc. are confused with allegory. Thus, the conceptual framework
of allegory should be clarified. The main objective of
this article is to discuss whether allegory is a genre or a style,
which has almost never been an academic issue in Turkey.
In spite of its common characteristics that make possible to
think allegory as a genre, such as personification, “bellum
intestinum” (internal conflict), quest, temporal and spatial
vagueness, proportion, polysemy and intertextuality, it will
be more accurate to evaluate allegory as a style because of its
lack of thematic integrity.

Anahtar Kelimeler

Allegory, Genre, Style, Classical Turkish Literature, Mathnawi

Kaynakça

• Açıl, Berat, Muhyî’s Hüsn ü Dil: An Allegorical Work, Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2010.
• Açıl, Berat, Klasik Türk Edebiyatında Alegori, İstanbul: Küre Ya- yınları, 2013. 58 Aydınlanma sonrası Batı düşüncesinde, belki de Descartes’ın ruh-beden
• ayrımından başlayan, 20. yüzyılın başına kadar büyük tartışmalara neden
• olmuş ikili karşıtlıklar artık eski önemini yitirmiştir. Günümüzde biçim ve
• içerik birbirinden ayrı düşünülmemekte, ikisinin de birbirini etkilediklerine
• inanılmakta; bunlar, ikili karşıtlıklar olarak değil de anlamı oluşturmak için
• yan yana hizmet eden iki farklı nesne addedilmektedir. Klasik Türk edebi
• yatı metinlerine de ikili karşıtlıklar zaviyesinden bakmak, anakronizmin
• pençesine düçar olmak demek olacaktır.
• Klasik Türk Edebiyatı çalışmalarında tür kavramının kullanımı, gelişimi ve
• dönüşümüyle ilgili daha felsefî bir tartışma yürütmenin gerekliliği ortada
• dır fakat bu makalenin sınırlarını aşacağı için, şimdilik, bu konuya girilme- miştir.
• Aynur, Hatice, “Sehî, Latifî ve âşık Çelebi Tezkirelerine Göre Tür- ler”, Nazımdan Nesire Edebî Türler: 25 Nisan 2008 Bildirileri, haz. Hatice Aynur [ve öte…], İstanbul: Turkuaz, 2009, s. 46-61.
• Babacan, İsrafil, Klâsik Türk Şiirinin Son Baharı: Sebk-i Hindî: Hint Üslûbu, Ankara: Akçağ, 2010.
• Bayrav, Süheylâ, “Le Roman de la Rose”, Parşömen 3/1, (2002): 95-105.
• Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), 2. bs., İs- tanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Boys-Stones, G. R., Metaphors, Allegory and the Classical Traditi- on, Oxford: Oxford university Press, 2003.
• Coşkun, Menderes, “Klasik Türk Şiirinde Mürekkep İstiare, Temsilî İstiare ve Alegori”, Bilig 38, (2006): 51-70.
• Durmuş, İsmail ve Pala, İskender, “İstiare”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV, 2001, c. XXIII, s. 315-318.
• Fletcher, Angus, Allegory: The Theory of a Symbolic Mode, Ithaca and London: Cornell university Press, 1993.
• Frow, John, Genre, London and New York: Routledge, 2006.
• Haşimi, Seyyid Ahmed, Cevâhirü’l-Belâğa, Beyrut: Darü’l- Kütübi’l-İlmiye, 1971.
• Kelly, H. Ansgar, “Interpretation of Genres and By Genres in the Middle Ages”, Interpretation: Medieval and Modern, ed. Piero Boi- tani ve Anna Torti, Perugia, 1992, s. 107-122.
• Koç, Mustafa, Bâleybelen Muhyî-i Gülşenî İlk Yapma Dil, İstan- bul: Klasik, 2005.
• Levend, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, c. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998.
• Lewis, C. Staples, The Allegory of Love: A Study in Medieval Tradi- tion, Oxford: Oxford university Press, 1958.
• Madsen, Deborah L., Rereading Allegory: A Narrative Approach to Genre, New York: St. Martin’s Press, 1994.
• Matlûb, Ahmed, Mu‘cemu’l-Mustalahâti’l-Belâgiyye ve Tetav- vuruhâ, Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Muhyî-i Gülşenî, Hüsn ü Dil (Mecmû‘a-yi Muhyî içinde), Kahire Dârü’l-kütübi’l-kavmiyyeti’l-Hidîviyye, Nu. 7128, vr. 255b-256a.
• Muhyî-i Gülşenî, Ahlâk-ı Kirâm, haz. Abdullah Tümsek, İstan- bul: İnsan Yayınları, 2004.
• Nizam, Betül Sinan, “Divan Şiirinin Alegorik âşık ve Maşukların- dan Gül ü Bülbül”, Turkish Studies: International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/3, (Sum- mer 2010): 462-478.
• Purnâmdâryân, Takî, Remz u Dâstânhâ-i Remzî der Edeb-i Fârsî, 5. bs., Tahran: Şirket-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, 1383.
• Sabuncu, Zeynep, “Gelibolulu Mustafa âlî’nin Mihr ü Mâh Mes- nevisi”, Journal of Turkish Studies, Agâh Sırrı Levend Hatıra Sayısı III, (2000): 295-305.
• Sabuncu, Zeynep, “âlî’nin Mihr ü Mâh’ı ile Feyzî’nin Şem‘ ü Pervâne’si Arasındaki Benzerlikler: İntihal mi Gelenek mi?”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 13 (2005): 129-166.
• Spenser, Edmund. The Faerie Queene, ed. P. C. Bayley (Oxford: Oxford university Press, 1970).
• Tarlan, Ali Nihat. Edebiyat Meseleleri, İstanbul: Ötüken, 1981.
• Todorov, Tzvetan, Fantastik: Edebi Türe Yapısal Bir Yaklaşım, çev. Nedret Öztokat, İstanbul: Metis, 2004.
• Türk Edebiyatı Tarihi, IV c., 2. bs., Ankara: Kültür Bakanlığı, 2007.
• Wellek, René, Warren, Austin, Edebiyat Teorisi, çev. Ömer Faruk Huyugüzel, İzmir: Akademi Kitabevi, 2001..
• Whitman, John, Allegory, Cambridge, MA: Harvard university Press, 1987.
• Whitman, John, “From the Textual to the Temporal: Early Chris- tian ‘Allegory’ and Early Romantic ‘Symbol’”, New Literary History 22/1, (1991): 161-176.
• Yazar, Sadık, “XVI. Yüzyıl Şairlerinden Gedizli Keşfî ve Hüsn ü Dil Tercümesi”, Journal of Turkish Studies 33/II, (2009): 245-286.
• Yazıcı, Tahsin, Muhyî-i Gülşenî, Menâkıb-ı İbrahim-i Gülşenî ve Şemleli-zâde Ahmed Efendi Şîve-i Tarikat-i Gülşeniyye, Ankara: TTK, 1982.
• Yazıcı, Tahsin, “Fettâhî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope- disi (DİA), İstanbul: TDV, 1995, c. XII, s. 485-486.
• Yenipazarlı Vâlî, Hüsn ü Dil, haz. M. Fatih Köksal, İstanbul: Kita- bevi, 2003.
• Allegory in the Classical Turkish Literature: Is it a Genre, or a Style?