“…VE MECLİS-İ UMÛMÎYİ KÜŞAD EYLERİM”: NUTK-I HÜMAYUNLAR ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 58, 63 - 114, 31.01.2025

Abdullah Said Arı

https://doi.org/10.20519/divan.1581906

Öz

Meşrutiyetin ilanı ile Osmanlı Devleti’nin bir anayasal monarşi haline gelmesi devletin idari yapısında bazı değişikliklere yol açmıştır. Bu değişikliklerin en önemlilerinden birisi halk tarafından seçilen temsilcilerden müteşekkil bir meclisin devlet işlerinde istişare merci ve yasama organı olarak görev almasıdır. Meclisin Osmanlı Devleti’ne getirdiği yeniliklerden birisi de sultanların her yasama yılı başında mebusan ve âyan önünde irad edilen açılış konuşmalarıdır. Nutk-ı hümayun olarak isimlendirilen bu konuşmalar, devletin yürütme erkinin başı olan ve rejim bir monarşi olduğu için en üst temsil yetkisini haiz olan sultanın hem halkın temsilcilerine hem de genel kamuoyuna siyasal perspektifini sunduğu başlıca fırsatı oluşturmaktadır. Bu nutuklar sultanın parçası olduğu siyasi ve idari yapı ile yaşanan gelişmeleri nasıl yorumladığını ve kamuoyuna nasıl bir söylem ile sunduğunu göstermesi açısından önem taşımaktadır. Sultan II. Abdülhamid, Mehmed Reşad ve Mehmed Vahdeddin’in Meclis-i Umumî’nin toplantı yılı açılış törenlerinde yaptıkları konuşmalar Osmanlı son dönemi siyasal tartışmalarına devletin en tepesindeki kişinin yorumu üzerinden alternatif bir bakış açısı sunmaktadır. Çalışmamızda nutk-ı hümayunlar eleştirel söylem analizi, tür analizi ve frekans analizi yöntemleri ile incelenerek genel yapısı, temaları ve kullanılan söylem strateji ve teknikleri üzerinden karşılaştırmalı bir şekilde tahlil edilmiştir. İncelemede meşrutiyet ve barışçıl dış siyaset ana temalarının öne çıktığı görülmüş, İslami kaynaklara referans, tarihin seçmeci kullanımı, modern siyasi kavramlara gönderme, padişahın toplumsal-siyasi düzlemdeki pozisyonunu en üstte konumlandırma ve muğlaklaştırma stratejilerinin kullanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nutk-ı Hümayun, Meclis-i Mebusan, Meşrutiyet, Söylem Analizi, Tür Analizi

“… and I open The General Assembly”: A Comparative Study of the Inaugural Speeches of the Sultans

Öz

With the declaration of the constitutional regime, the Ottoman state transitioned into a constitutional monarchy, which led to changes in its administrative structure. One of the most significant changes was the introduction of a parliament consisting of representatives elected by the people, serving as an advisory and legislative body in state affairs. One of the innovations brought by the parliament was the Sultan's inaugural speeches at the beginning of each legislative year, delivered in front of the mebusan and âyân. These speeches, known as the "Nutk-ı Hümayun," provided the Sultan—who, as head of the executive power, had the highest authority in the monarchy—a key opportunity to present his political perspective to both the representatives and the general public. These speeches are significant because they reveal how the Sultan interpreted the political and administrative structures of which he was a part, as well as how he framed contemporary developments. Moreover, the rhetoric he employed to present these views to the public is of particular interest. The inaugural speeches of Sultan Abdülhamid II, Mehmed Reşad, and Mehmed Vahdeddin at the opening ceremonies of the Meclis-i Umûmî offer an alternative perspective on the political debates of the late Ottoman period, as interpreted by the monarch at the apex of the state.

In this study, the speeches are analyzed comparatively using critical discourse analysis, genre analysis, and frequency analysis to examine their general structure, themes, and the discourse strategies and techniques employed. The analysis revealed that the central themes of constitutionalism and a peaceful foreign policy were prominent. Additionally, strategies such as references to Islamic sources, selective use of history, references to modern political concepts, positioning the Sultan at the top of the socio-political hierarchy, and obfuscation were identified as key rhetorical techniques.

Anahtar Kelimeler

Nutk-ı Hümayun, Meclis-i Umûmî, Constitutional Monarchy, Discourse Analysis, Genre Analysis

Kaynakça

• ———. t.y. Meclis-i Umumî Zabıt Cerideleri. C. 1.
• ———.1982. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 1, İctima Senesi: 1, Cilt 1. Ankara: TBMM Basımevi, 1982.
• Ardıç, Nurullah. Islam and the Politics of Secularism: The Caliphate and Middle Eastern Modernization in the Early 20th Century. London New York: Routledge, 2012.
• Atatürk, Mustafa Kemal. Nutk-ı İftitahî. Ankara: İstihbarat Matbaası, 1339.
• Bhatia, Vijay Kumar. Analysing Genre: Language Use in Professional Settings. Longman, 1993.
• Campbell, Karlyn Kohrs, ve Kathleen Hall Jamieson. Presidents Creating the Presidency: Deeds Done in Words. Chicago: University of Chicago Press, 2008.
• Çanak, İhsan. “Atatürk’ün Meclis Açış Konuşmalarının Muhteva Analizi Metoduyla İncelenmesi.” Yüksek Lisan Tezi, Uşak Üniversitesi, 2013.
• Çetinkaya, Y. Doğan. 1908 Osmanlı Boykotu: Bir Toplumsal Hareketin Analizi. İstanbul: İletişim, 2004.
• Çiçek, M. Talha. “Şerif Hüseyin İsyanının Türk ve Arap Kimlik Süreçlerindeki Etkisinin Analizi.” Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2007.
• Çiftçi, Ali, ve Mustafa Nuri Ural. “Atatürk’ün TBMM Açılış Konuşmalarının İçerik Analizi.” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 13, sy. 3 (2024): 1078-1108.
• Davison, Roderic H. Reform in the Ottoman Empire 1856-1876. Princeton: Princeton University Press, 1963.
• Demirci, H. Aliyar. “1908 Parlamentosu’na Göre Meşrutiyetin Değerleri ve İlkeleri.” 100. Yılında Jön Türk Devrimi, ed. Sina Akşin, Sarp Balcı ve Barış Ünlü, 307-32. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Fairclough, Norman. Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press, 1992.
• Foucault, Michel. The Archaeology of Knowledge. New York: Pantheon Books, 1972.
• Göktaş, Mehmet. “Bir Hadis İki Muasır ve İki Mütalaa.” Katre International Human Studies Journal 11 (2021): 253-67.
• Güneş, İhsan. Türk Parlamento Tarihi: Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. ve II. Meşrutiyet. 1. Cilt. Ankara: TBMM Vakfı Yayınları, 1997.
• ———. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Hükümetler: Programları ve Meclisteki Yankıları, (1908-1923). İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2012.
• Hanioğlu, Şükrü. “Osmanlıcılık.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 6 cilt. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985, 1389-93.
• ———. Preparation For a Revolution The Young Turks, 1902-1908. Oxford: Oxford University Press, 2001.
• İbanoğlu, Fulya. “II. Meşrutiyet’te Terakki Fikri.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2021.
• Kantar, Gökmen. “TBMM Açılış Konuşmalarında Politik Dil Kullanımı: Ahmet Necdet Sezer ve Abdullah Gül’ün Siyasal Söylemlerinin İçerik Analizi.” Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi 4, sy. 1 (2017): 53-80.
• Kara, İsmail. “Müsavat Yahut Müslümanlara Eşitsizlik.” İslâmcıların Siyasî Görüşleri 2, 171-209. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019.
• Karateke, Hakan T. Padişahım Çok Yaşa!. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Kelso, Alexandra. “The Politics of Parliamentary Procedure: An Analysis of Queen’s Speech Debates in the House of Commons.” British Politics 12, no. 2 (2017): 267-88.
• Kili, Suna ve Gözübüyük, A. Şeref, Türk Anayasa Metinleri “Senedi İttifaktan Günümüze”. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1985.
• Kodaman, Bayram ve Mehmet Ali Ünal (haz.). Son Vak’anüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1996.
• Mutlu, Sevda. “Atatürk’ün Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Geçişte Rejim Stratejileri: Atatürk’ün TBMM Açılış Konuşmalarının İçerik Analizi (1920-1938).” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 30, sy. 90 (2014): 83-114.
• Okandan, Recai Galip. Âmme Hukukumuzda İkinci Meşrutiyet Devri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1947.
• Palonen, Kari. The Politics of Parliamentary Procedure: The Formation of the Westminster Procedure as a Parliamentary Ideal Type. Barbara Budrich Publishers, 2016.
• ———. Parliamentary Thinking: Procedure, Rhetoric and Time. Rhethoric, Politics and Society. Cham: Palgrave Macmillan, 2019.
• Rai, Shirin M. “Analysing Ceremony and Ritual in Parliament.” The Journal of Legislative Studies 16, no. 3 (2010): 284-97.
• Sefer, Semih. “II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Veraset Sistemi Üzerindeki İddialar ve Tartışmalar.” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy. 49 (2023): 23-66.
• Somel, Selçuk Akşin. “Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi (1839-1913).” Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, 88-116. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Swales, John M. Genre Analysis. Cambridge University Press, 1990.
• Tanör, Bülent. Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789 - 1980). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Titscher, Stefan, Michael Meyer, Ruth Wodak, ve Eva Vetter. Methods of Text and Discourse Analysis. London: SAGE Publications, 2000.
• Topal, Alp Eren. Sürgünde Muhalefet: Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi 1 (1868-1869). İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Uçar, Naciye, ed. Nutk-ı Hümayun: Padişahların Meclis-i Umumiyi Açış Konuşmaları (1877-1920). Ankara: TBMM Yayınları, 2023.
• Unat, Faik Reşit, yay. haz., İkinci Meşrutiyetin İlânı ve Otuzbir Mart Hâdisesi: II. Abdülhamid’in Son Mabeyn Başkâtibi Ali Cevat Beyin Fezleke’si. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Us, Hakkı Tarık. Meclis-i Mebusan 1293/1877 Zabıt Ceridesi. C. 1. İstanbul: Vakit Gazete-Matbaa-Kütüphane, 1939.
• ———. Meclis-i Mebusan 1293/1877 Zabıt Ceridesi. C. 2. İstanbul: Vakit Gazete-Matbaa-Kütüphane, 1954.
• van Dijk, Teun A. “Principles of Critical Discourse Analysis.” Discourse & Society 4, no. 2 (1993): 249-83.
• ———. “What Is Political Discourse Analysis?” Belgian Journal of Linguistics 11 (1997): 11-52.
• Wodak, Ruth. “Discourse-historical Approach.” Methods of Critical Discourse Analysis, ed. Ruth Wodak ve Michael Meyer, 63-94. London: SAGE Publications, 2001.
• Yılmaz, Hasan, ed. Tarihe Düşülen Notlar–1 Yasama Yılı Açılışlarında Cumhurbaşkanlarının Konuşmaları – 1. Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı Yayınları, 2011.
• ———, ed. Tarihe Düşülen Notlar–1 Yasama Yılı Açılışlarında Cumhurbaşkanlarının Konuşmaları – 2. Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Yıldız, Mehmet. Modernleşme Dönemi Osmanlı Siyasi Metinleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2015.
• Zürcher, Erik Jan. “Millî Mücadele Hareketinin İdeolojisini Bağlamına Yerleştirmek.” Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Tarih, Toplum ve Siyaset, 247-273. İstanbul: İletişim Yayınları, 2024.