MODERN İSLAM SİYASET DÜŞÜNCESİNDE EGEMENLİK MESELESİ

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 58, 1 - 62, 31.01.2025

Mehmet Akif Kayapınar

https://doi.org/10.20519/divan.1609140

Öz

On dokuzuncu yüzyılın başlarından itibaren İslam siyaset düşüncesi, modern devlet ve demokrasi kavramlarıyla yüzleşmek zorunda kalmış, bu süreçte özellikle Batı’nın nevi şahsına münhasır şartlarında gelişen egemenlik kavramı önemli bir tartışma konusu olmuştur. Bu tartışma, egemenliğin kimde veya nerede temsil edildiğine dair, her ikisi de “düalist” olan iki farklı ana yaklaşımın ortaya çıkmasına yol açmıştır; bir grup, egemenliğin Allah’a ve ilahî hukuka ait olduğunu savunurken, diğer grup Allah’ın yanı sıra halkın da egemenliğin sahibi olduğunu öne sürmüştür. Makalemizde bir yandan modern İslam siyaset düşüncesinde egemenlik meselesi temsil niteliği yüksek isimler ve metinler üzerinden incelenmekte, diğer yandan da egemenlik kavramı ortaya çıktığı Avrupa’nın özel şartları bağlamında ve aslına uygun şekilde tanımlanmaya çalışılmaktadır. Neticede egemenlik sınırlandırılmamış hukuk yapma otoritesi olarak, egemen ise ne kendi koyduğu ne de kendinden önce konmuş hiçbir kanunla mukayyet olmayan, hukuku askıya alarak olağanüstü hâle karar verebilen, gerektiğinde mevcut kanunları ilga edebilen veya yenileriyle değiştirebilen mutlak ve ebedi otorite olarak tanımlanmaktadır. Bu durumda, İslam siyaset teorisi söz konusu olduğunda, halkın siyasal otoritenin kaynağı/sahibi olmakla birlikte egemen olmadığı, egemenliğin Allah’ın yanı sıra ilahî hukukta olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam siyaset düşüncesi, modern devlet, egemenlik, hukuk, halk, auctoritas, potestas

The Question of Sovereignty in Modern Islamic Political Thought

Öz

Since the early nineteenth century, Islamic political thought has grappled with modern concepts of the state and democracy, particularly the notion of sovereignty, which developed under unique conditions of the West. This debate has given rise to two main “dualistic” approaches regarding the question of who holds sovereignty and where it is represented. One perspective asserts that sovereignty belongs solely to God and divine law, while the other maintains that both God and the people share sovereignty. This article explores the concept of sovereignty in modern Islamic political thought through key figures and texts while also situating it within the specific context of Europe, where it first emerged. Sovereignty is defined as the ultimate authority to create and enforce laws, while the sovereign is understood as an absolute and eternal authority-one that is not bound by its own laws or those enacted before it, can suspend legal frameworks and declare states of emergency, and has the ability to repeal or replace existing laws when necessary. Ultimately, this study concludes that in Islamic political theory, while the people serve as the source of political authority, they do not possess sovereignty. Instead, sovereignty resides in divine law, and, ultimately, in God.

Anahtar Kelimeler

Islamic political thought, modern state, sovereignty, law, people, auctoritas, potestas

Kaynakça

• Agamben, Giorgio. State of Exception. Chicago: The University of Chicago Press, 2005.
• Akbulut, Ahmet. “Kur’an-ı Kerim Açısından Egemenlik Meselesi.” Journal of Islamic Research 8, sy. 3-4 (Yaz-Güz, 1995): 149-159.
• Akgül, Yusuf. “Fıkıh Usulüne Kaynaklığı Açısından Muâz Hadisinin Tahlili ve Tenkidi.” Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14, sy. 14 (2018): 193-222.
• Akgündüz, Ahmet. “Ebussuûd Efendi.” TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ebussuud-efendi (26.12.2024).
• Akgündüz, Ahmet. “Hâkim.” TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/hakim--fikih-usulu (16.08.2024).
• al-Azami, Usaama. “Locating Hâkimiyya in Global History: The Concept of Sovereignty in Pre-modern Islam and Its Reception after Mawdudi and Qutb.” Journal of the Royal Asiatic Society 32, no. 2 (2022): 355-376.
• Apaydın, H. Yunus. "Siyâset-i Şer’iyye." TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/siyaset-i-seriyye (06.10.2024).
• Bodin, Jean. Egemenlik Üzerine, ed. Julian H. Franklin, çev. Reha Kuldaşlı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2024.
• Cassirer, Ernst. The Myth of the State. New Haven: Yale University Press, 1946.
• Ceylan, Ayhan. “İslam’da Siyasal İktidar (Velâyet-i Âmme).” AÜEHFD 7, sy. 1-2 (Haziran 2003): 89-104.
• D’Entrèves, Alexander Passerin. The Notion of the State: An Introduction to Political Theory. Oxford: Oxford University Press, 1967.
• Duguit, Leon. Kamu Hukuku Dersleri, çev. Süheyp Derbil. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1954.
• Ebu’s-Su’ûd, Muhammed b. Muhammed el-Imâdî. Ebu’s-Su’ûd Tefsiri. https://can-ada.net/wp-content/uploads/2023/10/Tefsir-Ebussuud-Efendi.pdf (17.12.2024).
• el-Beyânûnî, Muhammed Ebu’l-Feth. “Hüküm.” TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/Hüküm#2 (17.09.2024).
• el-Gannuşi, Raşid. İslam Devletinde Kamusal Özgürlükler, çev. Osman Tunç. İstanbul: Mana Yayınları, 2015.
• el-Karadavi, Yusuf. İslam’da Devlet Mefhumu, çev. Hüsameddin Cemal. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2013.
• el-Kayravânî, Ebu Muhammed Abdullah b. Zeyd. “Kayravâniyye Akâidi.” İslam Akaid Metinleri, hazırlayan Ali Pekcan. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’an Tercümesi, 18 cilt, çev. Bekir Topaloğlu, S. Kemal Sandıkçı. İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• el-Mevdûdi, Ebü’l A’lâ. İslam’da Hükümet, çev. Ali Genceli. Ankara: Hilal Yayınları, 1976.
• eş-Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. Er-Risâle (İslam Hukukunun Kaynakları), çev. Abdulkadir Şener, İbrahim Çalışkan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• et-Taberî, Ebû Cafer Muhammed ibn Cerir. Taberî Tefsiri, 9 cilt, çev. Hasan Karakaya, Kerim Aytekin. İstanbul: Hisar Yayınları, 1996.
• Faruki, İsmail Raci. Tevhid: Düşünce ve Hayata Yansımaları, çev. Ejder Okumuş. İstanbul: Mahya Yayınları, 2017.
• Franklin, Julian H. “Giriş.” Egemenlik Üzerine, Jean Bodin, çev. Reha Kuldaşlı, 7-36. İstanbul: Timaş Yayınları, 2024.
• Gazzâlî. Mustasfâ: İslam Hukukunun Kaynakları, çev. H. Yunus Apaydın. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Grimm, Dieter. Sovereignty: The Origin and Future of a Political and Legal Concept, çev. Belinde Cooper. New York: Columbia University Press, 2015.
• Hallaq, Wael B. The Impossible State: Islam, Politics and Modernity’s Model Predicament. New York: Columbia University Press, 2013.
• Hobbes, Thomas. Leviathan, çev. Semih Lim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995.
• Hoca Halil Hulki, Hoca El-Hac İlyas Sami ve Hoca Rasih. “Hâkimiyet-i Milliye ve Hilafet-i İslamiye,” hazırlayan Sami Erdem. Hilafet Risaleleri, Cilt VI, hazırlayan İsmail Kara, 91-124. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Hoca İsmail Şükrü. “Hilafet-i İslamiye ve Büyük Millet Meclisi.” Hilafet Risaleleri, VI, hazırlayan İsmail Kara, 39-57. İstanbul, Klasik Yayınları, 2014.
• İbn Teymiyye. es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye, çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Jackson, Robert. Sovereignty. Cambridge: Polity Press, 2007.
• James I. “A Speech to the Parliament.” 528-531. Works (1616).
• https://ca01001129.schoolwires.net/cms/lib/CA01001129/Centricity/Domain/462/The%20King%20james%20I%20speech.docx (29.07.2019).
• Kara, İsmail. “Giriş.” Hilafet Risaleleri, VI, hazırlayan İsmail Kara. İstanbul, Klasik Yayınları, 2014.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Tefsiri. 5 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kelsen, Hans. “Sovereignty.” Normativity and Norms: Critical Perspective on Kelsenian Views, ed. S. L. Paulson ve B. L. Paulson, 525-536. Oxford: Clarendon Press 1998.
• Köksal, A. Cüneyd. Fıkıh ve Siyaset: Osmanlılarda Siyâset-i Şer’iyye. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
• Kutsal Kitap. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2001.
• Kutub, Seyyid. Yoldaki İşaretler, çev. Kamil M. Çetiner. İstanbul: Beka Yayınları, 2023.
• Kutub, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’an, çev. İ. H. Şengüler, M. E. Saraç, B. Karlığa, 16 cilt. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1971.
• March, Andrew F. The Caliphate of Man: Popular Sovereignty in Modern Islamic Thought. Massachusetts, Harvard University Press, 2019.
• Mısır, Mustafa Bayram. “Egemenlik.” Siyaset Bilimi: Kavramlar, İdeolojiler, Disiplinlerarası İlişkiler, ed. G. Atılgan ve E. A. Aytekin, 55-67. İstanbul: Yordam Kitap, 2015.
• Okumuş, Ahmet. “Post-Seküler Durum ve Modern Devletin Eleştirisi.” Felsefi Düşün, sy. 20 (Nisan, 2023): 85-114.
• Rayyis, Ziyauddin. İslam’da Siyasi Düşünce Tarihi, çev. İbrahim Sarmış. İstanbul: Nehir Yayınları, 1995.
• Roskin, Michael G. Countries and Concepts: Politics, Geography, Culture. Boston: Pearson, 2013.
• Rousseau, J. J. Toplum Sözleşmesi, çev. Vedat Günyol. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2007.
• Said Halim Paşa. “İslam’da Teşkilat-ı Siyasi.” Said Halim Paşa: Buhranlarımız ve Son Eserleri, hazırlayan M. Ertuğrul Düzdağ, 215-264. İstanbul: İz Yayınları, 2009.
• Schmitt, Carl. Siyasi İlahiyat: Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm, çev. Emre Zeybekoğlu. Ankara: Dost Yayınları, 2005.
• Seyyid Bey. “Hilafet ve Hâkimiyet-i Milliye,” hazırlayan Sami Erdem. Hilafet Risaleleri, Cilt VI, hazırlayan İsmail Kara, 125-176. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Şa’bân, Zekiyyüddîn. İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l Fıkh), çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Tuininga, Matthew J. Calvin’s Political Theology and the Public Engagement of the Church: Christ’s Two Kingdoms. Cambridge: Cambridge University Press, 2017.
• Türcan, Talip. "Şeriat." TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/seriat#1 (16.08.2024).
• Türcan, Talip. “Ülü’l-Emr.” TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ülü’l-emr#1 (05.10.2024).
• Türcan, Talip. Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Uğur, Mücteba. “Hâkim.” TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/Hâkim#1 (17.09.2024).
• Walt, Johan Van Der. The Concept of Liberal Democratic Law. Oxon: Routledge, 2020.
• Zaman, Muhammed Qasım. “The Sovereignty of God in Modern Islamic Thought.” Journal of the Royal Asiatic Society 25, no. 3 (2015): 389-418.