Nizâmî-i Gencevî'de Besmele, Hamdele ve Salvele

Yıl 2023, , 27 - 39, 10.10.2023

Veyis Değirmençay

https://doi.org/10.5152/AJIS.2023.23028

Öz

Hz. Peygamber’in, besmele ile başlanmayan işlerin bereketsiz olacağını ifade eden hadisine ve fiili sünnetine uyan Müslümanlar; yemek, içmek, uyumak, uykudan kalkmak, konuşmak, çalışmak gibi günlük
işlerine besmele, hamdele ve hatta salveleyle yani Hz. Peygamber’e salâtüselâmla başlarlar. Böyle başlamak, bir sünnettir, hatta vaciptir. Bu şekilde başlanmayan bir iş, bir eylem bereketsizdir, değersizdir.
Aynı durum, yazılar için de geçerlidir. Müslüman müellifler gerek kitaplarına, gerek makalelerine
gerekse her türlü yazılarına ve şiirlerine, ya iktibas yoluyla yani Arapça besmele, hamdele ve salveleyle ya besmele, hamdele ve salvelenin o dildeki karşılığı olan çevirisiyle ya da bunlara telmihte
bulunan bir kelime veya sözle başlamışlardır.
Nizâmî de bütün eserlerine besmele, hamdele ve salveleyle yani Allah’ın adıyla, O’na hamdle ve Hz.
Peygamber’e salâtüselâmla başlamıştır.
Bu çalışmada, Nizâmî’nin Hamse’sindeki mesnevilerine ve hatta divanına Allah’ın adını anmadan,
besmele çekmeden, Allah’a hamdetmeden ve Hz. Peygamber’e salâtüselâm getirmeden başlamadığı, şiirlerinden örnek beyitlerle anlatılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nizâmî-i Gencevî, hamse, Farsça şiirler, Besmele, Hamdele, Salvele, Salâtüselâm

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ I-II, Beyrut 1408 h. Attâr, Ferîduddîn Muhammed b. İbrâhîm-i Nîşâbûrî, Mantıku’t-tayr (tsh. Muhammed Rızâ Şefî‘-i Kedkenî), Suhen Yayınları, Tahran 1388 hş. Attâr, Ferîduddîn Attâr-i Nîşâbûrî, İlahînâme (tsh. Helmut Ritter), Tûs Yayınları, Tahran 1359 hş. Bilgin, Orhan, “Yazma”, DİA, İstanbul 2013, XLIII, s. 369-373. Değirmençay, Veyis, “Nizâmî-i Gencevî’nin Şerefnâme’sinde Tesettür”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Aralık 2019, S. 63, s. 403-426. Değirmençay, Veyis, Kāni‘î-yi Tûsî ve Kelîle ve Dimne’sinde II. İzzeddin Keykâvus’a Methiyeleri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı e-yayın, Ankara 2020.
• Değirmençay, Veyis, “Nizâmî-i Gencevî’nin Şiirlerinde Kullandığı Bahir ve Vezinler”, (2021 yılında Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü tarafından düzenlenen Uluslararası Nizâmî-i Gencevî Sempozyumu’nda sunulmuş, yayımlanmamış bildiri).
• Esedî-i Tûsî, Hakîm Ebû Nasr Alî b. Ahmed, Gerşâsbnâme (tsh. Habîb-i Nîmâî), Tahran 1354 hş.
• Firdevsî, Hakîm Ebu’l Kâsım Firdevsî-i Tûsî, Şâhnâme-i Firdevsî, Tahran Yayınları, Tahran 1388 hş.
• Kanar, Mehmet, “Nizâmî-i Gencevî”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 183-185. Kāni‘î-yi Tûsî, Ahmed b. Mahmûd, Kelîle ve Dimne-i Manzûm (tsh. Mâgâlî Todevâ), Tahran 1358 hş.
• Karaman, Hayreddin ve dğr., Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir I-V, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2008.
• M. Uğur Derman, Mustafa İsmet Uzun, “Besmele/Hat”, DİA, İstanbul 1992, V, 532-537.
• Mustafa İsmet Uzun, “Besmele/Kültür ve Edebiyat”, DİA, İstanbul 1992, V, 538-540.
• M. Suat Mertoğlu, “Salâtüselâm”, DİA, İstanbul 2009, XXXVI, 23-24. Ma‘sûmî, “Nizâmî-i Gencevî”, Dânişnâme-i Edeb-i Fârsî (Ed. Hasan Enûşe), Vezâret-i Ferheng ve İrşâd-i İslâmî, Tahran 1381 hş., VII, s. 574-583.
• Menûçehrî-iDâmgânî, Dîvân-ı Menûçehrî-i Dâmgânî (ts. Muhammed-i Debîrsiyâkî), İntişârât-i Zevvâr, Tahran 1375 hş.
• Mustafa İsmet Uzun, “Besmele/ Kültür ve Edebiyat”, DİA, İstanbul 1992, V, 538-540.